Για εραστές και κλέφτες

Ένας εκδότης με αφορμή τα εβδομηκοστά του γενέθλια καλεί μια ομάδα συγγραφέων στο εξοχικό του. Στη διάρκεια αυτών των ημερών οι συγγραφείς για χάρη του επικούρειου οικοδεσπότη τους πρέπει να γράψουν ο καθένας μια ιστορία με θέμα την παρεξήγηση. Ανάμεσά τους και ένας νεαρός που προσλαμβάνεται ως μάγειρας ο οποίος, κλέβοντας τα μυστικά που τροφοδοτούν τους φόβους και τα όνειρα των ενηλίκων, μυείται στον έρωτα και στον κόσμο της λογοτεχνίας.
Σ' αυτό το σαγηνευτικό μυθιστόρημα ο βραβευμένος Πέδρο Θαραλούκι ανιχνεύει τους μηχανισμούς που μας ωθούν στη δημιουργία, αποκαλύπτοντας πως τελικά η λογοτεχνία είναι μια υπόθεση για εραστές και κλέφτες.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εναν περίεργο χορό ανθρώπων, γραφής και ιδεών στήνει στο τελευταίο μυθιστόρημά του ο γνωστός Καταλανός συγγραφέας Πέδρο Θαραλούκι (γεννημένος στη Βαρκελώνη το 1954) με επίκεντρο τη σχέση ζωής και λογοτεχνίας.

Το έργο του «Για εραστές και κλέφτες» είναι δομημένο με βάση την έννοια της «κλοπής»: ενός φαινομένου που μοιάζει να χαρακτηρίζει κάθε χειρονομία μας προσωπική και δημιουργική. Φυσικά, από κοντά στην προηγούμενη έννοια πηγαίνει μια άλλη, εκείνη της εξαπάτησης, η οποία έπεται της πρώτης και αφορά την προσπάθεια που κάνουμε, μέσω των ατέλειωτων λαθροχειριών μας, να στήσουμε την προσωπικότητά μας. Η λογοτεχνία, όπως και ο έρωτας, μάς λέει ο Θαραλούκι, επιδιώκουν να υπάρξουν πάντοτε καταπατώντας αλλότρια εδάφη.

Τις απόψεις του αυτές ο δεξιοτέχνης πεζογράφος μάς περνά μέσα από μια πυκνή όσο και επιδέξια υφασμένη ιστορία, στην οποία το διανοητικό διασταυρώνεται με το συγκινησιακό, ο ρευστός κόσμος των ιδεών συνεχώς επικάθεται στα συμβάντα, αφήνοντας πάνω στα σώματα ένα είδος παράξενης στάχτης. Δεν έχω διαβάσει τελευταία άλλο σύγχρονο βιβλίο στο οποίο να νιώσω τόσο έντονη την αίσθηση μιας απόλυτης ταύτισης του πλασματικού (που καλλιεργεί η λογοτεχνία) με το αληθινό, όσο στο μυθιστόρημα του Θαραλούκι. Οι ήρωες του έργου -συγγραφείς στο επάγγελμα- δεξιώνονται τα δημιουργήματά τους με τόση φυσικότητα ώστε στο τέλος να προκύπτει ένας αντικατοπτρισμός φανταστικών όντων συνολικά. Ετσι, ο παντογνώστης Θαραλούκι μπορεί και προτείνει με άνεση έναν επινοημένο χάρτη, ο οποίος διεκδικεί με απαιτήσεις ένα αληθινό, συνολικό τοπίο ανθρώπων και πραγμάτων.

Η ιστορία που αφηγείται ο Πέδρο, ο νεαρός (έφηβος) ήρωας του μυθιστορήματος, εκτυλίσσεται στις μέρες μας στην ισπανική επαρχία. Ο μικρός βοηθάει τη μητέρα του στο παντοπωλείο του χωριού, ασχολείται με πάθος με τη μαγειρική, ονειροπολεί ερωτικά εξαιτίας της ήβης του και διαβάζει ό,τι πέφτει στα χέρια του. Πολύ διακριτικά προσπαθεί να βοηθήσει τις αναγνώσεις του ένας ιδιόρρυθμος και ηλικιωμένος εκδότης, παραιτημένος κάπως από τη ζωή, ονόματι Πάκο, που έχει έναν μικρό ιδιόκτητο πύργο σε κοντινό λόφο. Ο Πέδρο τού πηγαίνει με το ποδήλατο τα ψώνια σχεδόν καθημερινά, αλλά μια μέρα παγιδεύεται στον πύργο μαζί με κάποιους προσκεκλημένους του εκδότη, λόγω μιας καταιγίδας. Οι φιλοξενούμενοι του τελευταίου είναι δύο ζευγάρια συγγραφέων αστυνομικών μυθιστορημάτων κι ένας ακόμη ομότεχνός τους με την όμορφη γραμματέα του. Τα πρόσωπα αυτά έχουν βρεθεί εκεί για ένα τετραήμερο, προκειμένου να μετάσχουν σ' ένα ιδιότυπο σπορ, επινοήσεως του οικοδεσπότη: για να γράψουν, δηλαδή, από ένα διήγημα με θέμα την παρεξήγηση.

Εξωτερικά το δραματουργικό σκηνικό θυμίζει Αγκάθα Κρίστι ή Ντίρενματ: μέσα από ενότητες αντίθετων καταστάσεων κι ένα εύρημα/παιχνίδι συγκροτείται ένα ψυχολογικό δράμα το οποίο φέρνει στην επιφάνεια βαθύτερες συγκρούσεις και οριακά αισθήματα. Εδώ τα πράγματα διαφέρουν: ο Θαραλούκι έχει την πρόθεση, όπως γρήγορα καταλαβαίνουμε, να παίξει (καλύτερα να παρωδήσει) με διάφορα λογοτεχνικά στερεότυπα, για να προτείνει τελικά έναν κόσμο που δανείζεται συνεχώς από τις λογοτεχνικές ιδέες και τις αισθήσεις για να επιβιώσει. Το σασπένς, αν θα μπορούσαμε να ονομάσουμε έτσι ένα αίσθημα αγωνίας για το τι πρόκειται ν' αποκαλυφθεί μέσα στις συνθήκες της μόνωσης και των προϊόντων γραφής των εγκλωβισμένων συγκατοίκων, λειτουργεί αποτελεσματικά.

Ταυτόχρονα, ο Θαραλούκι εισάγει διάφορα στοιχεία ποικίλων αποχρώσεων, βάζοντας διακειμενικά στοιχήματα με τη γραφή του: ας πούμε, το γεγονός ότι ο νεαρός Πέδρο είναι εξαιρετικός μάγειρας και αναλαμβάνει τη διατροφή των άλλων σχεδόν αντιλαμβανόμενος -συν τοις άλλοις βέβαια- τις καταστάσεις μέσα από τους υδρατμούς των σκευών του και τις τελετουργίες του σερβιρίσματος, είναι αναπαραγωγή ενός κοινόχρηστου (και αρκετά βαρετού πια) ευρήματος τα τελευταία χρόνια στην παγκόσμια λογοτεχνία. Αλλά ο Ισπανός συγγραφέας αγγίζει πολύ διακριτικά τον προηγούμενο συντελεστή, εντάσσοντας το εύρημά του σ' ένα γενικότερο κλίμα στο οποίο συνωθείται το φαινόμενο της ζωής και της τέχνης: αυτό το τελευταίο στοιχείο παρουσιάζεται ως ένα ιδιότυπο πρωθύστερο, αποτέλεσμα το οποίο προηγείται του αιτίου, σαν την γνωστή απάντηση που περιμένει την ερώτησή της. Αλλά και η φυσική ζωή που πολιορκεί τους κατοίκους του ορεινού πύργου έχει τα ίδια χαρακτηριστικά: από το νεαρό αφηγητή, που βάζει συνεχώς ερωτικά και διανοητικά ερωτήματα στον εαυτό του για να τα θέσει στο τέλος στην ομήγυρη (ενώ παράλληλα μυείται στο σαρκικό μυστήριο από την ωραία γραμματέα), μέχρι τον τελευταίο συγκάτοικό του, όλοι συμμετέχουν σε παροτρύνσεις του υλικού κόσμου που δεν κατανοούν. Οπως δεν κατανοούν όλοι αυτοί τα ερωτήματα που συνεχώς θέτει η λογοτεχνία, το δημιουργικό έργο, οι ίδιοι δηλαδή απέναντι στον εαυτό τους και τον κόσμο.

Με τον Μπόρχες κάπου στο βάθος να συμφωνεί υπομειδιώντας, ο Θαραλούκι προτείνει ένα σκηνικό όπου τίποτε δεν περιμένει να ερωτηθεί γύρω από την ύπαρξή του: οι απαντήσεις δεν έχουν χρείαν αποριών. Είναι δεδομένες, οπότε οι ερωτήσεις τίθενται μέσα από τους όρους ενός αέναου παιχνιδιού επινοήσεων για το ζην.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος βιώνουν διπλές υπάρξεις: υπάρχουν, δηλαδή, και μέσα από τη λογοτεχνική υπόσταση που προσπαθούν να δημιουργήσουν στα διηγήματα του «διαγωνισμού». Ο «ηδονοβλεψίας» Πέδρο, ο αφηγητής, παρατηρεί τις δύο αυτές υποστάσεις σαν ένα είδος διπλής δημιουργικής οντοφάνειας. Βλέπει τους συγγραφείς να μπαινοβγαίνουν στη λογοτεχνία και την πραγματικότητα σαν να βαπτίζονται μοιραία σε χωρικά ύδατα. Οι δύο συντελεστές, ζωή και τέχνη, αναμειγνύονται και ταυτίζονται χωρίς συμφυρμό. Δεν θα μάθουμε ποτέ τι προϋπάρχει και τι ακολουθεί. Οι λέξεις και οι πράξεις γυρίζουν κυκλικά, δεν αφήνουν περιθώρια να σκεφτούμε προτεραιότητες. Κάπου αντιλαμβάνεσαι τη μέριμνα του Θαραλούκι να εισπράξουμε το νόημα της «παρεξήγησης» μέσα ακριβώς από το λάθος που κάνουμε να θεωρούμε με μονοδιάστατο τρόπο τον κόσμο. Και τη λογοτεχνία, έτσι κι αλλιώς, ακόμα περισσότερο. Ας πάρουμε το διήγημα, λέει ο Θαραλούκι διά στόματος ενός ήρωά του: «...Ο Ρικάρντο Πίλια έγραψε ότι τα διηγήματα περιέχουν πάντα περισσότερες από μία ιστορίες... Εγώ, όμως, θα έλεγα και κάτι άλλο ακόμα: ότι πρόκειται για τόπους όπου δύο ή περισσότερες ιστορίες διασταυρώνονται. Απ' αυτό το γεγονός προέρχεται και η βαθύτητά τους. Γι' αυτό μας εκπλήσσουν, μας αναστατώνουν. Ο Τσέχοφ είχε προτείνει μια ιδέα, αρκετά καλύτερη και λιγότερο σύνθετη από τη δική μου: "Στο Μόντε Κάρλο, ένας άντρας πηγαίνει στο καζίνο, κερδίζει ένα εκατομμύριο, γυρίζει στο σπίτι του και αυτοκτονεί"...»

Η Βέρα Δαμόφλη και σ' αυτό το βιβλίο απέδειξε ότι χειρίζεται τα ισπανικά σαν δεύτερη γλώσσα. Μετέφερε άψογα το κλίμα ενός κειμένου που προσπαθεί να μας πείσει ότι τις ιδέες μας για τον κόσμο οφείλουμε να τις θεωρούμε προϊόντα κλοπής από άγνωστο θύμα...



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/12/2003