Η πρόσβαση των μεταναστών στην ελληνική ιθαγένεια

Το φαινόμενο της μετανάστευσης δεν περιορίζεται μόνο στις παραδοσιακές χώρες υποδοχής μεταναστών, αλλά αφορά πλέον στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών. Ο μεγάλος αριθμός μεταναστών, ακόμη και σε χώρες που σχετικά πρόσφατα έγιναν μεταναστευτικοί προορισμοί όπως η χώρα μας, καθιστά απτό ότι και οι κοινωνίες των χωρών αυτών έχουν καταστεί πολυπολιτισμικές. Σ’ αυτές τις χώρες, το ζήτημα της ιθαγένειας έχει συνδεθεί με τη μετανάστευση, στον βαθμό που η ευνοϊκότερη (σε σχέση με το παρελθόν) πρόσβαση των εγκατεστημένων μεταναστών στην ιθαγένεια, θεωρήθηκε ως μέσο δια του οποίου η ένταξή τους θα ήταν ολοκληρωμένη και επιτυχής. Η ελληνική Πολιτεία μόλις το 2010 (ν. 3838/2010) θέσπισε την ευνοϊκή πρόσβαση στην ελληνική ιθαγένεια των εγκατεστημένων μεταναστών και κυρίως των γεννημένων και κοινωνικοποιημένων στη χώρα μας παιδιών τους. Στο εγχείρημα αυτό έβαλε φραγμό, με δύο αποφάσεις του (την παραπεμπτική του Δ` Τμήματος και της Ολομέλειας) το ΣτΕ, το οποίο έκρινε ρυθμίσεις του σχετικού νόμου ως αντισυνταγματικές, με επιχειρήματα που υπαινίσσονται την άποψη ότι η ελληνική κοινωνία είναι και οφείλει να παραμείνει «μονοπολιτισμική». Οι αποφάσεις αυτές δίχασαν τους πολιτικώς δρώντες και την επιστημονική κοινότητα. Η μελέτη (στο α` μέρος) επιχειρεί μια συστηματική, τεκμηριωμένη και σε βάθος αντίκρουση των ισχυρισμών και των συμφραζόμενων των αποφάσεων του ΣτΕ. Περαιτέρω, διερευνά, υπό τη σκιά της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ, τις ισχύουσες «διορθωτικές» ρυθμίσεις του ν. 4332/2015 (σχετικά με την πρόσβαση των παιδιών των εγκατεστημένων μεταναστών στην ελληνική ιθαγένεια), οι οποίες αντικατέστησαν τις κριθείσες ως αντισυνταγματικές διατάξεις του ν. 3838/2010.

Βέβαια, είναι αυταπάτη να πιστεύουμε ότι δια της κτήσης ιθαγένειας επιλύεται αυτομάτως και το ζήτημα της πραγματικής ένταξης του μεταναστευτικής προέλευσης πληθυσμού στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Η εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών κρατών έχει δείξει ότι, παρόλο που ήταν γενναιόδωρα στη χορήγηση ιθαγένειας, προβλήματα ένταξης (και συνακόλουθα ρήγματα στην κοινωνική συνοχή και ειρήνη) ήταν υπαρκτά σε πολίτες μεταναστευτικής προέλευσης και μάλιστα δεύτερης και τρίτης μεταναστευτικής γενιάς.

Στα εμπόδια της πραγματικής ένταξης αναφέρεται η μελέτη στο β` μέρος. Αξιοποιώντας τα διδάγματα και την εμπειρία από τα εμπόδια στην πραγματική ένταξη των ιστορικών μειονοτήτων («εθνικών μειονοτήτων»), αντλεί συμπεράσματα και ανιχνεύει τις προοπτικές της πραγματικής ένταξης των μεταναστευτικών μειονοτήτων, στη χώρα μας (αλλά και γενικότερα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες). Περαιτέρω, σκιαγραφεί τα όρια των δημόσιων πολιτικών αποδοχής της πολυπολιτισμικότητας, δηλαδή του πλουραλισμού των ταυτοτήτων, σε φιλελεύθερες και δημοκρατικές ευρωπαϊκές κοινωνίες, όπως η δική μας.

Η μελέτη δεν περιορίζεται μόνο σε πεδία του δικαίου αλλά κινείται και σε πεδία άλλων κοινωνικών επιστημών, προσεγγίζοντας τα ζητήματα που πραγματεύεται διεπιστημονικά. Γι’ αυτό και δεν απευθύνεται μόνο σε νομικούς αλλά σε κάθε ενδιαφερόμενο για τα ζητήματα που εγείρει η σύγχρονη μετανάστευση και η συνύπαρξη με πολιτιστικά ετερογενείς πληθυσμούς.