Frappe Nation. Ώρα για καφέ

Τονώνει τις ιδέες, φτιάχνει το κέφι, φέρνει κοντά τους ανθρώπους.
Δηλώνει τους δεσμούς σου με τον ελληνικό τρόπο ζωής και σε συνδέει με αυτόν, όταν είσαι μακριά.
Ο φραπέ είναι ο καφές της Ελλάδας

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο τίτλος του βιβλίου είναι πολύ εύστοχος. Δηλώνει αμέσως την οπτική γωνία του. Η μαγική λέξη «φραπέ» γίνεται το κλειδί στην κατανόηση της συλλογικής συμπεριφοράς μας ως λαού. Με το κλειδί αυτό οι συγγραφείς τού εν λόγω θεματικού λευκώματος επιχειρούν να μας ξεναγήσουν στον κόσμο της δροσερής απόλαυσης του στιγμιαίου καφέ, ο οποίος συμβολίζει ταυτόχρονα και το μακρό ελληνικό καλοκαίρι, που παραμένει επίμονα κολλημένο στην ελληνική ψυχή μας - όπως ο αφρός του φραπέ στο ψιλόλιγνο ποτήρι του - ακόμη και όταν η εποχή του έχει παρέλθει.

Η Βίβιαν Κωνσταντινοπούλου είναι Ελληνίδα του Λονδίνου και ο Daniel Young Νεοϋορκέζος. Η διεισδυτική όμως ματιά των δύο αυτών ανθρώπων, που προφανώς έχουν περάσει τη ζωή τους σε μέρη που δεν γνωρίζουν τη δίψα για έναν τέτοιον καφέ, παραξενεύει τον αναγνώστη. Λειτουργώντας περισσότερο ως ρεπόρτερ, προσκαλούν διάσημους και καθημερινούς «χρήστες» του καφέ αυτού να εκφράσουν τις απόψεις τους για το θέμα. Ρωτούν για τα πάντα. Ξεκινούν την έρευνά τους από τα μικρά μυστικά της συνταγής του, προχωρούν στα ερεθίσματα που μας δημιουργούν την ανάγκη να αποζητήσουμε τον φραπέ ως πηγή ενέργειας, που θα κινητοποιήσει τον οργανισμό μας, σε στιγμές που οι ρυθμοί του βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα, για να καταλήξουν, μερικά κεφάλαια αργότερα, στη μοριακή επεξήγηση της τασιενεργής φύσης του αφρού του καφέ, αναλύουν τις μοριακές αλληλεπιδράσεις που καθιστούν την υφή του κρεμώδη. Παρατηρούν συμπεριφορές και επισημαίνουν τους συμβολισμούς του φραπέ, που οδηγούν, συνειρμικά, τους νεότερους καταναλωτές στην επιλογή του - αντί του πιο στερεότυπου, για τις προηγούμενες γενιές, «ελληνικού» καφέ.

Εκεί, φυσικά, που τα λόγια δεν επαρκούν, τη σκυτάλη αναλαμβάνει η φωτογραφία. Στιγμιότυπα από καφενεία, κυλικεία, καντίνες στους δρόμους, αλλά και στιγμές από το διάλειμμα των εργαζομένων, στον δρόμο, αποτυπώνουν την καθολικότητα του φραπέ. Ο φαντάρος, ο φοιτητής, ο αργόσχολος, αλλά και ο εργαζόμενος θα επιλέξουν, για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικό ίσως κίνητρο ο καθένας τους, τον καφέ του, αλλά όλοι σχεδόν θα τον πιουν με τον ίδιο αργό ρυθμό, που αποτελεί προϋπόθεση για την κατανάλωσή του. Ο μακρός χρόνος που «απαιτείται» - 93 λεπτά, κατά μέσον όρο - εντάσσεται στο σημειολογικό πεδίο του απολαυστικού χρόνου και σαφώς διαφοροποιείται από αυτόν του ιταλικού εσπρέσο, ο οποίος εξ ορισμού πίνεται στα γρήγορα και, πολύ συχνά, στα όρθια, στο μπαρ. Οι πελάτες των καφενείων ή της σύγχρονης καφετέριας δεν καταναλώνουν απλά τον καφέ τους, τον χρησιμοποιούν και ως πρόφαση για να παραμείνουν στην «εκκλησία του δήμου» να δουν και να τους δουν, να συζητήσουν και να σχολιάσουν με την ίδια νωχελική στάση που αγαπούσαν και οι πρόγονοί τους.

Φωτογραφικά εσταντανέ, με το καλαμάκι στο στόμα νεαρών θαμώνων των καφενείων, εκφράζουν την αδιατύπωτη αντίστασή τους να ενταχθούν στο κατεστημένο μιας καλοκουρδισμένης κοινωνίας, ενώ παράλληλα τα κείμενα μιλάνε για την επιθυμία των πιτσιρικάδων να αποδείξουν με την επιλογή τους ότι είναι αρκετά ώριμοι πια. Δίπλα τους οι αλλοδαποί επισκέπτες που υιοθέτησαν τον φραπέ αποδεικνύουν τη σοφία της ρήσης «Οταν είσαι στη Ρώμη, κάνε ό,τι κάνουν οι Ρωμαίοι».

Μέσα από εικόνες καφενείων, παλιές διαφημίσεις και αποδελτιώσεις εφημερίδων, μαθαίνουμε ότι η ιστορία του φραπέ είναι σχετικά πρόσφατη. Πρωτοδημιουργείται, τυχαία, το 1957 στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης από τον πωλητή της Nescafe Δημήτρη Βακόνδιο, που χρησιμοποιεί το σέικερ για τη σοκολάτα-ρόφημα για να ετοιμάσει τον στιγμιαίο καφέ του, με κρύο νερό. Βαφτίζεται «φραπέ», κάποια χρόνια αργότερα, από τον ιδιοκτήτη καφετέριας Χρήστο Λέντζο, ο οποίος δανείζεται τον επιθετικό προσδιορισμό που χρησιμοποιούν οι Γάλλοι όταν αναφέρονται κυρίως στην παγωμένη σαμπάνια - να υποθέσουμε συνειρμικά με τον αφρό της;

Ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα του φραπέ καταλήγεις ότι, παρ' όλο τον όγκο των φωτογραφιών και το θέμα του, κάθε άλλο παρά για coffee table book πρόκειται, αφού στην ουσία τα κείμενά του επιχειρούν να σκιαγραφήσουν τη στάση ζωής των Ελλήνων, η οποία αντικατοπτρίζεται και στην κουλτούρα του καφέ που πίνουμε. Ο φραπέ εκφράζει το πέρασμα των καταναλωτών στη σύγχρονη αντίληψη του καφέ και έτσι, ενώ το «Frappe Nation» φαίνεται να αναλύει την ανατολίτικη διάσταση της συμπεριφοράς τους, στην ουσία επεξηγεί διακριτικά και την επερχόμενη καθιέρωση των καφέδων τύπου espresso και freddo.

Επισημαίνουμε και την αξιόλογη μετάφραση, από τα αγγλικά, της Αλεξάνδρας Φιάδα, η οποία «τρέχει» παράλληλα με το πρωτότυπο κείμενο.



ΘΑΛΕΙΑ ΤΣΙΧΛΑΚΗ

Το ΒΗΜΑ, 08/10/2006