Λόγια από χώμα

«Λόγια από χώμα» σημαίνει να μιλάς με αφορμή ένα ανασκαφικό εύρημα. Να διηγείσαι την ιστορία του. Να το ερμηνεύεις και να μιλάς για τους τρόπους αξιοποίησης αυτής της ερμηνείας.
Σημαίνει ακόμα να μιλάς για την αρχαιολογική πράξη, όπως αυτή ολοκληρώνεται στο πεδίο και στο εργαστήριο, στο μουσείο ή στη δημοσίευση.
Αυτό προσπάθησα να κάνω. Να μιλήσω και να γράψω χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη το "χώμα".
Να θίξω, με άλλα λόγια, μερικά θέματα, που είτε έχουν μια πάγια σχέση με την αρχαιολογία είτε στηρίζονται στην επικαιρότητα.
Μέσα σε τούτες τις σελίδες, όσοι έχουν την υπομονή να τις διαβάσουν, βγαίνουν όσα θέλησα και μπόρεσα να σκεφτώ κοιτάζοντας το χώμα μιας ανασκαφής.





ΚΡΙΤΙΚΗ




Εννέα στους 10 Έλληνες νομίζουν ότι μια ανασκαφή είναι ένα κυνήγι χαμένου θησαυρού. Πιστεύουν οι ονειροπαρμένοι ότι ο αρχαιολόγος είναι ένας ακόμη χρυσοθήρας που αναζητεί αγάλματα, αγγεία και άλλα πολύτιμα κατάλοιπα της αρχαιότητας. Μόνο μέσα από τον λόγο του ειδικού υπάρχει η πιθανότητα να κατανοήσουν ότι ο αρχαιολόγος είναι ένας επιστήμονας που επιστρατεύει τις γνώσεις του, ακόμη και τη διαίσθησή του, για να εντοπίσει μεταξύ των προϊόντων μιας ανασκαφής το αρχαιολογικό εύρημα. Δηλαδή, εκείνο το αντικείμενο ή και ένδειξη που θα μετατρέψει το χώμα σε ιστορικό λόγο. Εύρημα δεν είναι ό,τι λάμπει ούτε ό,τι διαθέτει καλλιτεχνική μορφή και προκαλεί αισθητική συγκίνηση αλλά καθετί που παρέχει πληροφορία. Σπόροι σιταριού σφηνωμένοι σε ένα πήλινο αγγείο ή ακόμη κουκούτσια από σταφύλι μπορεί να αποδειχθούν απείρως πολυτιμότερα για την προώθηση της γνώσης.

Αυτά πρεσβεύει ο καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας Γ. Χ. Χουρμουζιάδης, γι' αυτό και δέχθηκε να πάρουν τη μορφή βιβλίου τα Λόγια από χώμα, όπως έχει ονομάσει την εβδομαδιαία εκπομπή του στον Ραδιοφωνικό Σταθμό Μακεδονίας. Ένα βιβλίο εν είδει εγχειριδίου αρχαιολογίας που περιγράφει την αρχαιολογική πράξη της ανασκαφής διατηρώντας την αμεσότητα και τη ζωντάνια του προφορικού λόγου. Συνολικά 13 κεφάλαια παρακολουθούν αυτή τη «ρομαντική περιπέτεια», όπως εξελίσσεται από το πεδίο της ανασκαφής στο εργαστήριο και, τέλος, στο μουσείο, πλουτίζοντας τον επιστημονικό λόγο με προσωπικές εμπειρίες.

Το κατ' εξοχήν παράδειγμα του βιβλίου είναι η ανασκαφή στο Δισπηλιό, δίπλα στη λίμνη της Καστοριάς, έξι χιλιόμετρα νοτίως της πόλης, που ο Γ. Χουρμουζιάδης άρχισε το 1992 και ακόμη συνεχίζει, προσθέτοντας στο όλο εγχείρημα και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Σε αυτή την περίπτωση το εύρημα είναι ένας προϊστορικός λιμναίος οικισμός, τον οποίο πρώτος είχε οσφρανθεί, το 1932, ο καθηγητής της Αρχαιολογίας Αντώνιος Κεραμόπουλος, όταν αναζητούσε την κοιτίδα των Μακεδόνων.

Η εκπομπή, στην οποία στηρίχθηκε το βιβλίο, είχε σαφώς παιδευτικό χαρακτήρα. Ωστόσο αυτή η εισαγωγή «στον κόσμο των παλαιών πραγμάτων», με τον δικό του χρόνο που μετριέται σε χιλιετίες, δείχνει πως ο συγγραφέας διαθέτει ταλέντο στην αφήγηση. Με την ευκαιρία να θυμίσουμε ότι νεαρός επιστήμονας ο Γ. Χουρμουζιάδης δημοσίευε ενδιαφέροντα διηγήματα στα βραχύβια λογοτεχνικά περιοδικά της πόλης της Καβάλας, όπου άλλοτε κατοικούσε. Ποτέ δεν είναι αργά για μια συλλογή με μνήμες και εμπειρίες.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-11-1999