Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο

[...] Ο τόμος περιλαμβάνει εισαγωγικά κείμενα που εξηγούν τις θεωρητικές και τις παιδαγωγικές αρχές στις οποίες βασίζεται το νέο πρόγραμμα, τις ιδιαιτερότητες της κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας και παραδειγματικό εκπαιδευτικό υλικό για την κάθε τάξη, που οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν εν μέρει ή εν όλω, για να πλουτίσουν το μάθημά τους και να ανοίξουν νέες προοπτικές και δυνατότητες στη σχέση των μαθητών με το λογοτεχνικό βιβλίο.









ΚΡΙΤΙΚΗ




Ο τόμος αυτός παρουσιάζει το αποτέλεσμα της πεντάχρονης μελέτης που εκπονήθηκε από την ομάδα έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ­ συμμετείχαν τρεις πανεπιστημιακοί διαφορετικών ειδικοτήτων και τρεις εκπαιδευτικοί από την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η ομάδα παίρνοντας τις αποστάσεις της από την ιστορικοφιλολογική έκθεση τάσεων, θεματολογίας και ειδών, προτείνει ένα ολοκληρωμένο, εναλλακτικό πρόγραμμα διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Στόχος είναι η απελευθέρωση από τα εκπαιδευτικά και τα κοινωνικά στερεότυπα, η καλλιέργεια του πλουραλισμού και του διαλόγου, η κριτική στάση απέναντι στις αξίες και στα πρότυπα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ και η δημιουργία μιας διαπολιτισμικής συνείδησης.

Η γενική θεωρητική αρχή του προγράμματος υποστηρίζει ότι η διδακτική της λογοτεχνίας είναι ένα διεπιστημονικό αντικείμενο και κατά συνέπεια η διδασκαλία του μαθήματος αυτού θα πρέπει να αξιοποιήσει τα πορίσματα και τις μεθόδους επιστημονικών κλάδων, όπως η φιλολογία, η παιδαγωγική, η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης και οι πολιτισμικές σπουδές. Ακολουθώντας την πολιτισμική ερμηνευτική, η οποία υποστηρίζει ότι τα κείμενα είναι το μέσο για τη σπουδή και την κατανόηση των διαφορετικών πολιτισμικών κατηγοριών, αναπαραστάσεων και αξιών που συγκροτούν τον σύγχρονο κόσμο και τη στάση του υποκειμένου προς αυτόν, η ομάδα μελέτης προτείνει τη συνδιαλλαγή των μαθητών με κείμενα από όλο το φάσμα του γραπτού λόγου. Σύμφωνα με τους συντάκτες του προγράμματος πρέπει να γίνει υπέρβαση του κανόνα που διαχωρίζει την «υψηλή» λογοτεχνία από την παραλογοτεχνία, με την έννοια ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί και προς αυτά τα κείμενα τα οποία οι ίδιοι οι μαθητές θεωρούν λογοτεχνία ­ αστυνομικά, κόμικς, επιστημονική φαντασία κ.ά. ώστε να αποστιγματιστούν οι ιδιαίτερες αναγνωστικές προτιμήσεις τους. Λόγω της δημοτικότητάς τους αυτά τα αναγνώσματα επηρεάζουν τους μαθητές. Με την ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να διερευνήσουν τη σχέση μαζί τους και τελικά να εκφράσουν τις προσωπικές εμπειρίες τους στον χώρο του σχολείου.

Κριτήρια για την επιλογή των κειμένων ήταν η νοητική και η κοινωνική ηλικία, η ψυχολογική εξέλιξη και η γλωσσική ικανότητα των μαθητών.

Τα κείμενα, οργανωμένα σε θεματικές ενότητες, προϋποθέτουν την παράλληλη ανάγνωση, την παρουσίαση projects από ομάδες μαθητών (στο δημοτικό και ενδεχομένως στο γυμνάσιο) και την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ τους στα πλαίσια της ενότητας.

Ο εκπαιδευτικός από τη μεριά του δεν μένει ακάλυπτος, καθώς σε κάθε προτεινόμενη ενότητα ορίζονται με σαφήνεια οι διδακτικοί στόχοι, το περιεχόμενο της διδασκαλίας ­ κείμενα για τους μαθητές ­, οι δεξιότητες που αναμένεται να ασκήσουν οι μαθητές, η μέθοδος, ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία.

Στο δημοτικό σχολείο στόχος του προγράμματος είναι η δημιουργία κινήτρων για ανάγνωση η οποία πρέπει να βασίζεται στα ενδιαφέροντα των παιδιών και στις προσωπικές εμπειρίες τους. Υλικά για να επιτευχθεί ο στόχος είναι όχι μόνον τα κείμενα λογοτεχνίας για παιδιά αλλά και τα βιβλία γνώσεων, τα τραγούδια, τα κόμικς, οι διαφημίσεις κ.ά.

Ειδικότερα στην Α' τάξη, όπου μόνο προς το τέλος της χρονιάς οι μαθητές μπορούν να διαβάσουν, το πρόγραμμα στηρίζεται περισσότερο στην ακρόαση και στην έκφραση μέσω της ζωγραφικής, του τραγουδιού, της αφήγησης κτλ. Παράλληλα προτείνεται και μια ενότητα για την ποίηση που μπορεί να διδαχθεί σε όλες τις τάξεις του δημοτικού.

Στόχος του προγράμματος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι η δημιουργία του μαθητή-αναγνώστη. Ο συνειδητός αναγνώστης συνδιαλέγεται με τα κείμενα, ερμηνεύει και αξιολογεί τις ερμηνείες των συναναγνωστών του. Σε όλες τις τάξεις οι θεματικές ενότητες έχουν τρίμηνη διάρκεια έτσι ώστε να διευρυνθεί ο κύκλος των κειμένων και να μελετηθούν σε βάθος. Ταυτόχρονα λαμβάνονται υπόψη οι ψυχικές ανακατατάξεις, η ανάγκη για άσκηση κριτικής και οι διεργασίες που οδηγούν στην οργάνωση της προσωπικής ταυτότητας των εφήβων. Τα κείμενα που προτείνονται περιλαμβάνουν από κόμικς και παραμύθια ως χιούμορ, θέατρο και αυτοβιογραφίες, ημερολόγια, ταξιδιωτική λογοτεχνία, επιστημονική φαντασία, ποίηση, μυθιστόρημα κ.ά.

Είναι ενδιαφέρον να τονίσουμε την ευρύτητα πνεύματος με την οποία η ομάδα μελέτης προτείνει κείμενα, ειδικά στο γυμνάσιο. Βιβλία όπως, π.χ., Τα ψηλά βουνά του Ζ. Παπαντωνίου, Τα μαγικά μαξιλάρια του Ε. Τριβιζά, Ηλιος, ήλιος και βροχή της Ζ. Βαλάση, Φιλενάδα φουντουκιά μου της Α. Βαρελλά και πολλά άλλα, καθώς και ολόκληρη η ενότητα για το παραμύθι στην Α' Γυμνασίου, είναι βιβλία που κατά κύριον λόγο διαβάζονται από πολύ μικρότερα παιδιά. Πλαισιωμένα από κείμενα με παρόμοιο θέμα, αλλά διαφορετικής αναγνωστικής δυσκολίας, σπάνε τα στεγανά της ηλικίας και αποκαλύπτουν ότι το ίδιο βιβλίο μπορεί να προσφέρει απόλαυση σε κοινό διαφορετικό από εκείνο προς το οποίο αρχικά προοριζόταν.

Τέλος πρέπει να προσθέσουμε ότι η ομάδα μελέτης οργάνωσε στη Θεσσαλονίκη, τον Νοέμβριο του 1997, ένα πανελλήνιο συνέδριο με το ίδιο θέμα ώστε να παρουσιαστεί η δουλειά της και ταυτόχρονα να συζητηθούν οι απόψεις των εκπαιδευτικών (Πρακτικά του Συνεδρίου Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, εκδόσεις Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, 1999). Ολοι συμφωνούν ότι η διδακτική και η εκπαιδευτική πρακτική είναι μια σχέση διαλόγου και αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Το θέμα είναι πώς θα κινηθούμε στην τάξη. Προγράμματα σαν κι αυτό που παρουσιάζουμε σήμερα προσφέρουν και τη θεωρητική τεκμηρίωση και τη μεθοδολογία.

Υ.Γ. Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε ερήμην της πολιτικής του υπουργείου Παιδείας και μέρη του εφαρμόστηκαν πειραματικά από πολλούς εκπαιδευτικούς. Η ομάδα δηλώνει επίσης ότι τα περιθώρια εφαρμογής του προγράμματος στο λύκειο είναι εξαιρετικά στενά λόγω του ιδιαίτερου προσανατολισμού αυτής της εκπαιδευτικής βαθμίδας.



Μαρίζα Ντεκάστρο

ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-11-2000