Σύγχρονη αθεΐα και ορθόδοξη θεολογία

Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Η πίστη στη διαρκή εξέλιξη και πλήρη χειραφέτηση του ανθρώπινου υποκειμένου μέσω της επιστήμης, που διήρκησε περίπου τρεις αιώνες, δέχτηκε σοβαρότατα πλήγματα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, οπότε διαμορφώνεται η συνείδηση ότι οι επιστημονικοί θρίαμβοι δεν οδηγούν στην ποιοτική εξέλιξη των κοινωνιών και του πολιτισμού, ούτε μπορούν να φωτίσουν όλες τις πτυχές της ανθρώπινης πραγματικότητας. Παρατηρεί καίρια ο Γιώργος Γραμματικάκης: «Από τη στιγμή που ο άνθρωπος διακηρύσσει τους επιστημονικούς του θριάμβους, είναι υποχρεωμένος να δεχτεί όχι μόνο την αλλοτρίωσή του από ένα επίπλαστο σύστημα αξιών, αλλά και το υπερβολικά κοντόθωρο και αλαζονικό της οράσεώς του». Αναδύεται, λοιπόν, μέσα από τις συντελούμενες διεργασίες ένας νέος άνθρωπος, «ο μετέωρος άνθρωπος, που υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο –τους άλλους μετέωρους ανθρώπους– έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατοτήτων να επιβιώσει. Αυτή είναι η προσωπική ευθύνη, αλλά και η χάρις του: τον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού στους άλλους κατοίκους του πλανήτη, και στη φύση ή τη θάλασσα». Το άπλωμα του χεριού στον Άλλο αποτελεί τον πυρήνα της ευαγγελικής και εκκλησιαστικής παράδοσης, το σημείο σύγκλισης με τον νέο ανθρωπισμό, προκειμένου να μην ματαιωθούν οι βαθύτερες προσδοκίες της ανθρωπότητας για το παρόν και το μέλλον της.

Ο όρος ευρύνεια για τον Γάλλο αθεϊστή φιλόσοφο Luc Ferry υποδηλώνει έναν νέο τρόπο απάντησης στο ερώτημα για το νόημα της ζωής, στο πλαίσιο ενός εκκοσμικευμένου ανθρωπισμού χωρίς υπερβατικά ερείσματα. Ορίζεται ως «ένας τρόπος σκέψης που βοηθά τον άνθρωπο να απομακρυνθεί από τον εαυτό του προκειμένου να πάρει τη θέση του άλλου, όχι μόνο για να τον καταλάβει καλύτερα, αλλά και για να επιχειρήσει –με μια κίνηση επιστροφής στον εαυτό του – να εξετάσει τις κρίσεις που διατυπώνει από την οπτική γωνία που αναλογεί στους άλλους». Τούτη η αποστασιοποίηση του ανθρώπου από τον εαυτό του, τού προσφέρει καταρχήν τη δυνατότητα μιας νέας αυτοσυνειδησίας, απελευθερώνοντάς τον από τη στενότητα πνεύματος που τον εγκλωβίζει και αποσπώντας τον από τον ασφυκτικό χώρο του εγωκεντρισμού. Εμπλουτίζοντας και διευρύνοντας το αφετηριακό του υλικό, επιστρέφει στον οικείο τόπο, πλάθοντας την αυτοσυνειδησία του με τρόπο λιγότερο δογματικό. Εντέλει, η απομάκρυνση από τον εγωκεντρισμό και το ταξίδι γνωριμίας με τον Άλλο σημασιοδοτείται βιβλικά ως αγάπη. «Στη Βίβλο» συνεχίζει ο στοχαστής, εφαρμόζοντας έμπρακτα και άμεσα την αρχή της ευρύνειας, «γνωρίζω σημαίνει αγαπώ». Γι’ αυτόν τον λόγο, η αναζήτηση του νέου ανθρωπισμού έτσι όπως αναδεικνύεται ως υπέρτατη αναγκαιότητα για την ανθρωπότητα στην εποχή της αποδόμησης, περικλείει και παραπέμπει στον αρχέγονο ευαγγελικό λόγο, όπου η πίστη στον Θεό και η στροφή στο επέκεινα αντλεί περιεχόμενο και νόημα εκκινώντας και αποβλέποντας στο άνοιγμα προς τον Άλλο και μάλιστα τον ξένο, τον διαφορετικό, τον αλλότριο, τον εχθρικά διακείμενο, και στη μεταμόρφωση των ανθρώπων μέσα από μια τέτοια πορεία και γνώση. Στο πλαίσιο της άσκησης αυτής της αρχής, τοποθετείται και το παρόν βιβλίο, θέτοντας ως στόχο τη γνωριμία και κατανόηση του σκεπτικού του νέου αθεϊσμού3 και των ποικίλων μορφών που τον συνθέτουν. Αναγκαία προϋπόθεση αντικειμενικής μελέτης καθίσταται η υπέρβαση των ενστάσεων που αναπόφευκτα εγείρονται μπροστά σε ακραίες και επιθετικές εκφάνσεις του, στις μονομερείς και άδικες κριτικές που πολλές φορές ασκούν οι εκπρόσωποί του.