Βόρεια Βορειοανατολικά– Κείμενα Παραμεθορίου / Τεύχος 8

Κάθε φορά που πηγαίνεις στο σούπερ-μάρκετ, γυρνάς πίσω μ’ έναν αριθμό από σακούλες. Ολοένα μικρότερο, είν’ αλήθεια, αλλά σακούλες ωστόσο. Αφού βγάλεις το ό,τι αγόρασες και το τακτοποιήσεις, μαζεύεις από το πάτωμα τις άδειες πια σακούλες. Σακούλες, σακουλίτσες, σακουλάκια, παρασακουλάκια. Σ’ αυτές προστίθενται κι άλλες σακούλες από άλλα πλαστικά μαγαζιά. Στην αρχή τις παραχώνεις σε κάποιο ντουλάπι. Αδιάφορα. Έπειτα πια δεν χωράνε. Είναι τόσο πολλές που τις ξερνά το ντουλάπι. Τις βγάζεις και τις πετάς σε κάποια γωνιά. Μέρα με τη μέρα, ο σωρός με τις σακούλες ψηλώνει. Χρόνο με τον χρόνο γιγαντώνεται. Δεν ξέρεις γιατί δεν τις πετάς. Καμιά φορά, σκέφτεσαι, όταν θα ξεσπάσει ο Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, θα μας θάψουν όλους μέσα στις πλαστικές σακούλες μας.

Ο εικοστός αιώνας μάς δίδαξε ότι ο άνθρωπος σε όλα μπορεί να συνηθίσει, όλα μπορεί να τα ανεχτεί, στα πάντα μπορεί να υποταχθεί. Ο εικοστός αιώνας μάς δίδαξε ότι ο άνθρωπος είναι απόλυτα ικανός να συναινέσει, ο ίδιος, στον εκμηδενισμό του, στην απανθρωποποίησή του, στη σκουληκίσια υποταγή του. Στον αντίποδα όμως, μας δίδαξε και ότι είναι απόλυτα ικανός να σταθεί με το ισχνό αποτύπωμά του απέναντι σε όλες τις Εξουσίες. Να ορθώσει το ανάστημά του. Να αρνηθεί ό,τι του στερεί την ανθρωπινότητά του. Να τολμήσει να οραματιστεί. Βαστώντας κάγκελα και τραγουδώντας μαζί με άλλους ή στέκοντας μόνος, με τα χέρια ανοιχτά, απέναντι σε τανκς.

Μεταξύ των πολλών ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η σύγχρονη ελληνική Ιστορία, θα πρέπει, ασφαλώς, να συναριθμηθεί και το γεγονός ότι η περίοδος 1936-1952 ήταν μία ενιαία ιστορικά περίοδος στην οποία είχαν ανοίξει πολυάριθμα μέτωπα (κοινωνικά, οικονομικά, ταξικά, ενδοταξικά) τα οποία δεν ήταν εύκολο να κλείσουν –και δεν έκλεισαν– μέσω μιας βεβιασμένης άνωθεν επιβολής πολιτικής «κοινωνικής συνοχής». Οι άνθρωποι που βίωσαν την καταιγίδα αυτών των δεκαπέντε περίπου χρόνων, από όποιο κοινωνικό, οικονομικό ή ιδεολογικό σημείο κι αν τη βίωσαν, δεν μπόρεσαν ποτέ να την ξεπεράσουν.

Πρόκειται για τους ανθρώπους εκείνους που γεννήθηκαν ανάμεσα στα 1920 και στα 1935 και των οποίων η εφηβεία στιγματίστηκε από το φασιστικό κράτος του Ιωάννη Μεταξά και από την τριπλή ναζιστική-φασιστική Κατοχή (Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι). Οι άνθρωποι αυτοί βιώσαν στο πετσί τους, οι περισσότεροι κυριολεκτικά, ως θύματα, τη σημασία του φασισμού. Όπως άλλωστε και οι θύτες που την ενσάρκωσαν. Θύτες και θύματα απανθρωποποιήθηκαν. Οι πρώτοι με την αποκτήνωση και με τον εκμηχανισμό τους, οι δεύτεροι υφιστάμενοι τις συνέπειές τους. Η στάση, ωστόσο, που ανέπτυξαν όλοι και όλες απέναντι στα φαινόμενα του φασισμού και του ναζισμού ήταν συνακόλουθη μιας επιλογής που υποχρεωθήκαν να κάνουν: είτε να τον αντιπαλέψουν με όλες τους τις δυνάμεις, είτε να τον αποδεχτούν εκόντες-άκοντες παθητικά είτε, τέλος, να τον ασπαστούν. Όλοι και όλες όμως υποχρεώθηκαν να επιλέξουν.

Το παρόν τεύχος είναι αφιερωμένο σ’ αυτή τη γενιά που πέρασε μέσα από τις Θερμοπύλες αυτού του ανελέητου δεκαπενταετούς εμφυλίου, κατά τη διάρκεια του οποίου συγκρούστηκαν για τελευταία φορά οι δύο Ελλάδες που συμβιώνουν σ’ αυτόν τον τόπο εδώ και διακόσια χρόνια. Κυρίως, είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους εκείνους που επέλεξαν να περισώσουν ό,τι το ανθρώπινο, αντιμαχόμενοι με κάθε τρόπο τον φασισμό. Εκείνοι και εκείνες που μεταγενέστερα τάχθηκαν στο πλευρό της τροπαιούχας Εξουσίας, για όποιον ο καθένας και η καθεμία, λόγο, μπορούν να τους μέμφονται όσο θέλουν. Μπορούν να μειώνουν τα γραφόμενά τους χαρακτηρίζοντάς τα ως «εκδίκηση της μνήμης», ωσάν να επρόκειτο για την αγρύπνια κάποιου νεκρού. Ίσως επειδή γνωρίζουν πως η ιστορική μνήμη ούτε νεκρή είναι, ούτε πεθαίνει, αλλά ξαναβιώνεται πάντοτε στο παρόν. Όσες «εθνικές συμφιλιώσεις», όσα μπάζα κι ερείπια κι αν σωρεύσουν επάνω της οι εφήμερες Εξουσίες. Η Εξουσία πάντοτε θ’ αλαζονεύεται και θα προχωρά μπαζώνοντας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, πρέπει να ελέγχεται και να λογοδοτεί.

Το τεύχος αυτό είναι μια προσπάθεια αναψηλάφησης της ιστορικής μνήμης μέσα από το λογοτεχνικό αποτύπωμά της· μια προσπάθεια αναβίωσής της στο παρόν· μια προσπάθεια κατανόησης ηθικών, κυρίως, στάσεων ζωής και επιλογών σε μια εποχή καταιγίδας.

Σαν αυτήν που πλησιάζει.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Κ. / Για το μυθιστόρημα Το ’48 χωρίς
φεγγάρι του Μιχάλη Λιαρούτσου
ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΟΥΜΗΣ (1920-2008) / Ημερολόγιον
Μέσης Ανατολής
Ζ. Δ. ΑΪΝΑΛΗΣ / Κομμουνισμός και αντι-εξουσία:
Δομή και πεδία εξουσίας στις Ακυβέρνητες Πολιτείες
του Στρατή Τσίρκα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΡΤΙΝΗΣ / Ποτέ σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα τόσο λίγοι άνθρωποι δεν έφαγαν τόσο πολύ ξύλο: Σχόλιο για τον Μανούσο Φάσση
ΝΑΤΑΣΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ / Δύο ποιήματα

ΜΑΡΙΑ Ν. ΨΑΧΟΥ / Πώς μ’ ένα αστέρι η νύχτα γίνε-
ται πλωτή. Το αποτύπωμα του Εμφυλίου στην πρώ-
τη μεταπολεμική ποιητική γενιά

ΧΡΥΣΗ ΚΑΡΠΑΘΙΩΤΑΚΗ / Μαμά & Λέξεις
ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΡΤΙΝΗΣ / Reparatia
ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ / Εμιγκρενιάδα [6-12]
Ζ. Δ. ΑΪΝΑΛΗΣ / Δύο ποιήματα
ΚΩΣΤΗΣ ΖΟΥΛΙΑΤΗΣ / Δάφνες στα κυπαρίσσια.
Η λόγια μουσική δημιουργία στα χρόνια του
σπαραγμού
ΔΑΝΑΗ ΒΑΗ / Πράξη από χαρτί
ΠΑΝΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ / Τρία ελληνικά κόμικς για τον
Εμφύλιο
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΜΑΚΟΣ / Τρεις σφαίρες
ΑΝΝΑ ΓΡΙΒΑ / Λύκαινα

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΓΟΣ / Η άγνωστη ιστορία του κορεάτη ποιητή Hakiro Keidjo
ΝΙΚΟΣ ΣΦΑΜΕΝΟΣ / Δύο ποιήματα
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΤΑΚΟΣ / Θείος Γιώργης

ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ / Από χώμα και άλλες ιστορίες

2ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΤΑΚΟΣ / Αστιγματισμός στο σού-
ρουπο: Διαβάζοντας ξανά το …καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς
ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ / Δύο ποιήματα
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΡΡΕ / Το μυθιστόρημα του Παρισιού
ΚΛΕΑ ΣΠΑΧΙΟΥ / Βαλς του πολέμου
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΜΑΚΟΣ / Ματωμένη Πρωτοχρονιά

Ζ. Δ. ΑΪΝΑΛΗΣ / Η πολιτική λειτουργία της καλλιτε-
χνικής δημιουργίας ή το καλλιτεχνικό έργο ως πράξη

ΕΛΕΝΗ ΡΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ / Λοιμός