Τρίπολη μια πόλη στη λογοτεχνία

Επιλογή κειμένων: Βαλτινός Θανάσης





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στη σειρά «Μια πόλη στη λογοτεχνία», τρίτη πόλη της Πελοποννήσου, μετά την Πάτρα και το Ναύπλιο, η Τρίπολη. Εν μέσω ερειπίων, αρχαίων, βυζαντινών και φράγκικων, κατά τον 15ο αιώνα, καταγράφτηκε το πρώτον ερειπωμένο κάστρο, φέρον το όνομα Ντρομπολιτζά. Παρά το σλαβικής προελεύσεως τοπωνύμιο, η πόλη έμελλε να γνωρίσει δόξες εθνεγερσίας, έστω κι αν τις πλήρωσε με τρεις ολοσχερείς καταστροφές. «Τριπολιτζιά πόλι μεγάλη, είναι η μητρόπολι της Αρκαδίας και όλης της Πελοποννήσου, με το να είναι και καθέδρα του πασιά. Αυτή η πόλι προτήτερα ήταν ένα χωριό, και εις τον υστερινό αιώνα έγινε πόλι, και ήταν έως εις τον παρόντα πόλεμο ατείχιστη, εις αυτόν όμως οι Τούρκοι την ετείχισαν...», κατά τους Πηλιορείτες Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγόριο Κωνσταντά και τη γεωγραφία τους, που τυπώνεται το 1791. Τότε, έδρα βιλαετίου, όπου διαφέντευε και ο δευτερότοκος γιος του Αλή πασά, ο Βελής, αυτός που είπε στον Λόρδο Βύρωνα πως είναι «παλικάρι» και «εύμορφω παιδί», καταπώς γράφει ο λόρδος στον φίλο του Χόμπχαουζ από την Τριπολιτσά στις 16 Αυγούστου 1810: «Ο Βελή πασάς μας υποδέχτηκε ακόμα καλύτερα απ' όσο ο πατέρας του, μολονότι ετοιμάζεται να ενωθεί με τον σουλτάνο και η πόλη είναι γεμάτη στρατεύματα και σύγχυση...»



Ο άξονας του χρόνου



Αυτά παρεμπιπτόντως, εκτός της ανθολογίας που ετοίμασε ο Θ. Βαλτινός, Αρκάδας μεν αλλά όχι Τριπολιτσιώτης, με την πόλη να επανέρχεται στο λογοτεχνικό έργο του. Εισηγητής στα καθ' ημάς του μυθιστορήματος που προκύπτει με τη συρραφή μαρτυριών, δεν περιορίζεται σε λογοτεχνικές αφηγήσεις αλλά απλώνεται και στα χωράφια της ιστορίας, ανθολογώντας κείμενα που αναφέρονται και πέραν της πρωτεύουσας στην Αρκαδία ή και σε αρκαδικές κωμοπόλεις και χωριά. Με ψηφίδες της προτίμησής του, συνθέτει ένα πρόσωπο της πόλης. Αφορμή για συζήτηση, όχι προφανώς για τον εντοπισμό των παραλείψεων, αλλά για την αισθητική του κορφολογημένου λόγου, την οποία ο επιμελητής τονίζει στο προλογικό του σημείωμα. Υποκειμενική η παράθεση των κειμένων κατά τα ειωθότα και στην πεζογραφία του Βαλτινού, εμείς, ωστόσο, για να μη χάσουμε τον μπούσουλα, θα ακολουθήσουμε τον άξονα του χρόνου.



Κείμενα νεοτέρων



Δημοτικά άσματα και λαϊκές διηγήσεις, τα Γεωγραφικά του Στράβωνα και τα Αρκαδικά του Παυσανία, αλλά όχι οι γλαφυρές περιγραφές των περιηγητών για την προεπαναστατική Τριπολιτσά και την άλωσή της το 1821. Ούτε ο γάλλος πρόξενος Φραγκίσκος Πουκεβίλ ούτε ο άγγλος συνταγματάρχης Ληκ, μόνο η μαρτυρία του Εντουαρντ Εβερετ· μια «σελίδα ημερολογίου» με ημερομηνία «9 Μαΐου», χωρίς αναφορά του σωτήριου έτους (τελευταίος σταθμός του αμερικανού ελληνολάτρη, ο Μοριάς, άνοιξη του 1820). Σημαντικό κεφάλαιο για την πόλη, η Εθνική Παλιγγενεσία, και ο Βαλτινός «επιμένει» στους Μακρυγιάννη, Κολοκοτρώνη και Νικηταρά· οι διηγήσεις των δύο τελευταίων διά χειρός Γεωργίου Τερτσέτη. Να σημειώσουμε πως δίνεται η πρώτη μορφή της «διήγησης Νικηταρά» (από τα «άπαντα» Τερτσέτη που «αναστήλωσε» ο Γ. Βαλέτας) έναντι της δεύτερης, εκτενέστερης αλλά λογοτεχνικώς πλέον ενδιαφέρουσας (στα κατά Ντίνο Κονόμο «άπαντα»). Κάπου εδώ τραβά ο ανθολόγος τη γραμμή μεταξύ λογοτεχνίας και ιστορικής μαρτυρίας· ούτε Φωτάκος ούτε Κασομούλης ούτε Κανέλλος Δεληγιάννης, πρωτότυπος ή κατά K. Παπαγιώργη. Παρομοίως δεν αξιολογούνται σχετικές επιστολές ή και ανέκδοτα, όπως τα σταχυολογημένα από τον Γιάννη Βλαχογιάννη στην Ιστορική ανθολογία του, τελευταία προσφορά του A. Αγγέλου.

Ωστόσο, είναι κρίμα να απαξιώνονται οι οιστρήλατες σελίδες για την Τριπολιτζά και τον «Στρατάρχη» της των πρώτων μυθιστοριογράφων μας, οι οποίες και συνιστούν την πρώτη μυθιστορηματική αναφορά της πόλης· του Λ. Σ. Καλογερόπουλου στον Φλώρο και του Επ. I. Φραγκούδη στον Θέρσανδρο. Μάλιστα, σε μια από τις φοβερές υποσημειώσεις του, ο Φραγκούδης παραθέτει και τις σαράντα στροφές, με τις οποίες «ύμνησε της Τριπολιτζάς την πτώσιν ο Σαλωμός». Μόνο πέντε στροφές από τον Υμνο συγκρατεί ο Βαλτινός και ξεμπλέκει με τα πατριωτικά άσματα, ούτε καν η «ωδή» του Βηλαρά δεν τον συγκινεί, μόνο το «Μαίναλον» του Γεωργίου K. Βλάχου. Αντ' αυτών, εκτεταμένη η επιλογή από την ποίηση νεότερων. Μπορεί ο Καρυωτάκης και ο Γκάτσος να μην έγραψαν στίχους για τον γενέθλιο τόπο τους, όμως έτεροι Αρκάδες, που κι αυτοί εγκατέλειψαν νωρίς τη γενέτειρα, εμπνέονται από την Τρίπολη και τον μύθο της Αρκαδίας (Γ. Καραβασίλης, Γ. Χρονάς, Γ. Κουβαράς), στους οποίους προστίθενται οι μη Αρκάδες (T. Πατρίκιος, E. Κακναβάτος, T. Γαλάτης, K. Γουλιάμος). Τέλος, ποιήματα του άγνωστου σε εμάς Γ. Καραπάνου. Δυστυχώς και σε αυτόν τον τόμο δεν δίνονται, ως είθισται στις ανθολογίες, οι βιογραφικές συντεταγμένες των συγγραφέων.

Το πεζογραφικό πρόσωπο της κατά Βαλτινό Τρίπολης συνθέτουν κείμενα κυρίως νεότερων, όπου προτάσσεται το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του Καζαντζάκη Ταξιδεύοντας, χωρίς την απαραίτητη για οδοιπορικά χρονολογία γραφής του. Σε κάποιες ιστορίες, όπως του Τριπολιτσιώτη Γ. Τσιώλη ή της B. Σινοπούλου, το ίχνος της πόλης δείχνει επιφανειακό, ενώ στην περίπτωση του μυθιστορήματος του A. Σταμάτη, Μπαρ Φλωμπέρ, που εκτυλίσσεται στις αρκαδικές κωμοπόλεις, ανύπαρκτο. Τελικά, απομένουν τρεις σημαντικοί αρκάδες πεζογράφοι: Ο νεότερος T. Θεοδωρόπουλος με Το αδιανόητο τοπίο, αλλά και τη νουβέλα Νύχτες στην Αρκαδία. Ο πρεσβύτερος Θ. Βαλτινός, που δεν ευλογάει τα γένια του και ανθολογεί μόλις τέσσερα αποσπάσματα, όπου και απόσπασμα από το διήγημα Εθισμός στη νικοτίνη και ένα κεφάλαιο από το Ορθοκωστά. Παρεμπιπτόντως, και ως σημείο αναφοράς του «κοινού λόγου», ανθολογείται και μία από τις αφηγήσεις που συγκέντρωσε η Ελλη Παπαδημητρίου. Και ο ηλικιακά ενδιάμεσος Γιάννης Πάνου, με το μυθιστόρημα-σταθμό για τη νεοελληνική πεζογραφία ...από το στόμα της παλιάς Remington...

Καλή ιδέα θα ήταν, αφού μια ανθολόγηση δεν μπορεί ποτέ να είναι εξαντλητική, να δινόταν στοιχειώδης βιβλιογραφία μη ανθολογημένων συγγραφέων, που η πόλη μπόλιασε το έργο τους, όπως η περίπτωση του Τριπολιτσιώτη Βασίλη Μπενόπουλου ή του K. Βούλγαρη, ο οποίος συμπληρώνει οσονούπω την αρκαδική τριλογία του. Και ένα τελευταίο σχόλιο για την τόσο ανεπαρκή εικονογράφηση, που αδικεί το όραμα για «συνταίριασμα κειμένων και εικόνων» του εμπνευστή της σειράς, K. Ακρίβου. Για «την αθλία Τριπολιτσά», ούτε φωτογραφίες αρχείων (πλην μιας) ούτε παλαιότερων φωτογράφων της πόλης ούτε καν λεζάντες.



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 31-08-2003