Ο Άνθρωπος Καλαμπόκι

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Αν η κανονικότητα είναι ένα αναπόδραστο πεπρωμένο, η μοναδική βιώσιμη συνθήκη, τότε μόνον η μοιρολατρική ευθυγράμμιση με τους τρόπους και τις σκέψεις των πολλών μπορεί να εγγυηθεί μια τουλάχιστον υποτυπώδη ευτυχία. Οι ήρωες ωστόσο του Δημήτρη Σωτάκη ουδέποτε θα υπέπιπταν σε τόσο επαίσχυντους συμβιβασμούς. Εκείνοι εμφορούνται από σφοδρή απέχθεια προς οτιδήποτε προσιδιάζει στο κανονικό και συνεπώς προτίθενται να αναποδογυρίσουν την πραγματικότητα ακόμα και με τον κίνδυνο να παγιδευτούν σε καταστάσεις απερίγραπτα αλλόκοτες και ιλαροτραγικές. Η οξυμμένη δυσαρμονία με τον περίγυρό τους, η αίσθηση ότι η διαφορετικότητά τους είναι καταδικασμένη να ασφυκτιά στα προβλέψιμα, θλιβερά πλαίσια της καθημερινότητας, τους ωθεί στην παραισθητική πρόσληψη της πραγματικότητας. Στις ευφάνταστες συλλήψεις του Σωτάκη τα πρόσωπα προικίζονται με τη δυνατότητα να αντικρίσουν, έστω παροδικά, τις ζωτικότερες φαντασιώσεις τους να αποκτούν υπόσταση, συνηθέστερα τρομακτική. Υπάρξεις στα όρια του υπαρκτού, οι ήρωες παραλογίζονται ασύστολα, αφήνουν τις υπερτροφικές εμμονές τους να τους προσανατολίζουν, εμπλέκονται σε περιστατικά που υπερβαίνουν την, ούτως ή άλλως, ασύδοτη φαντασία τους, για να γκρεμίσουν εν τέλει ολοσχερώς κάθε γέφυρα με την καθημερινή ζωή, χωρίς περιθώρια επιστροφής. Η εξωφρενική περιπέτεια του Ανθρώπου Καλαμπόκι στο πρόσφατο μυθιστόρημα του Σωτάκη δεν είναι παρά ο εφιάλτης μιας τρελής επιθυμίας που εντελώς αναπάντεχα πραγματοποιείται.

Εγκώμιο αραβοσίτου

Οσο θεοπάλαβος κι αν εμφανίζεται ο τωρινός αφηγητής, υπερασπίζεται κάτι αδιαπραγμάτευτο, το νόημα της ύπαρξής του, το καλαμπόκι δηλαδή. Δεν του αρκεί όμως να είναι ο μοναδικός γνώστης των σωτήριων ιδιοτήτων του καλαμποκιού. Η μεγαλύτερη φιλοδοξία του συνίσταται στο να κοινωνήσει αυτή την ύψιστη αλήθεια στην ανθρωπότητα και στο να αναγνωριστεί ο ίδιος ως εκπρόσωπος αυτού του μονάκριβου αγαθού επί της Γης ή αλλιώς, ως ένας καλαμποκένιος μεσσίας. Κι αν στις διάφορες απόπειρες προσηλυτισμού γίνεται δέκτης χλευασμών και επιθέσεων, υπάρχει ένα μέρος στον κόσμο του οποίου οι κάτοικοι ανυπομονούν να τον καλωσορίσουν. Στο Μίτσελ της Νότιας Ντακότας, όπου και το Παλάτι του Καλαμποκιού, ο ήρωας βρίσκει πέραν πάσης προσδοκίας ένα έτοιμο ποίμνιο. Στον δρόμο προς τη δόξα συναντάει μια περίεργη τετράδα που τον υποδέχεται θερμά στο σπίτι της, στην περιώνυμη Οικία Φάνιγκαν, και τον χρήζει ανεπιφύλακτα αρχηγό της. Από τη συνύπαρξή τους προκύπτουν πλήθος παράδοξα, με κρισιμότερο την παραληρηματική ανταπόκριση στη διάλεξη του ήρωα στο πανεπιστήμιο της περιοχής. Σπαρταριστό το εγκώμιο του αραβοσίτου. Χάρη σε μια στομφώδη μπουρδολογία περί της σπουδαιότητας του καλαμποκιού ανά τους αιώνες ο αφηγητής επιτυγχάνει το ασύλληπτο, να αποκτήσει φανατικούς θιασώτες. Ορδές πιστών συνωθούνται επί μερόνυχτα στην αυλή της Οικίας. Ομως τότε ακριβώς αναδύονται η απόγνωση, ο τρόμος και η περιφρόνηση.

Ο πρωταγωνιστής δεν πιστεύει πια στο καλαμποκένιο του όραμα. Η μαζική αποδοχή της μεγάλης ιδέας του ευτελίζει τη σημασία της. Αν οι έξω που τον πολιορκούν ασπάστηκαν με απαράδεκτη ευπείθεια κάτι τόσο δύσληπτο, σύμφυτο με τις θεμελιώδεις έννοιες της λύτρωσης, της ομορφιάς και της ευτυχίας, δεν είναι παρά αξιολύπητοι, ηλίθιοι με νοοτροπία αγέλης. Από την άλλη, η αποθέωση του ιερού καλαμποκιού από έναν εσμό αποβλακωμένων και οπωσδήποτε αναξιόπιστων πιστών συνιστά αδιάσειστη απόδειξη της ευτέλειας της ιδέας του. Παράλληλα, οι ισορροπίες της παρέας διασαλεύονται. Οι δεσμοί τους χαλαρώνουν για να οχυρωθεί ο καθένας στην απελπισία και την αποχαύνωση. Στην απροσδιόριστη απειλή των έξω βρίσκουν το άλλοθι για τον εθελούσιο εγκλεισμό τους. Ο ήρωας αποποιείται αυτοβούλως τον αποστολικό του ρόλο. Η αφοσίωση των φίλων του καταντάει κοροϊδία, ενώ η εγνωσμένη μεγαλοφυΐα του, μια απάτη. Με άλλα λόγια, η φαντασίωσή του ακυρώθηκε με την υλοποίησή της. Την απώλειά της δεν θα αντισταθμίσει η όψιμη συνθηκολόγηση με την πραγματικότητα αλλά ο εντοπισμός ενός εναλλακτικού νοήματος της ζωής, που στην ευφυή σκηνή του τέλους τού σερβίρεται κατευθείαν στο πιάτο.

Καλοδουλεμένη σάτιρα

Ο αφηγητής μπορεί να εξοργίζεται όταν κάποιοι καλόπιστοι ανιχνεύουν αλληγορική χροιά στα λεγόμενά του περί καλαμποκιού, αλλά το μυθιστόρημα αποτελεί προφανέστατα μια καλοδουλεμένη σάτιρα για την παθολογία της καθημερινής ζωής. Ο Σωτάκης περιγελά με πολύ κέφι την ψυχολογία της μάζας, την έμφυτη κλίση της πλειοψηφίας στο προσκύνημα παντοειδών ηγετών ή αγιοποιημένων ινδαλμάτων, την κουφότητα που πλασάρεται με περιτύλιγμα σπουδαιοφάνειας, την ύπουλη ανάδειξη του τίποτα σε άχραντη αξία, τον εκφυλισμό των σχέσεων, φιλικών και ερωτικών, από τη συναισθηματική αφαίμαξη, την παγίδα του απομονωτισμού που συχνά προσλαμβάνεται ως αυτοπροστασία. Και όταν ο ήρωάς του διατείνεται πως «το να αφεθεί κανείς στη μοίρα του είναι μια πολύ μεγάλη κατάκτηση», δεν χρειάζεται ασφαλώς να τον πιστέψουμε.

Εκείνο που ο αναγνώστης χαίρεται ιδιαίτερα στο μυθιστόρημα είναι η ισχυρή εντύπωση πως ο συγγραφέας γλεντάει το κείμενό του, απολαμβάνει τον ήρωά του, φαίνεται να συμμερίζεται την τρέλα του, σαρκάζει τη μεγαλομανία του, τον πονάει για τα αδιέξοδα και τις υψηλόφρονες αυταπάτες του, τον γελοιοποιεί με αμέριστη συμπαράσταση, γι' αυτό και στο τέλος τον δικαιώνει. Ο Ανθρωπος Καλαμπόκι μπορεί να μη βρει ποτέ κάποιον να κατανοήσει και να μοιραστεί μαζί του το ουσιώδες της ύπαρξής του, το σεπτό καλαμπόκι του πιθανότατα δεν θα γίνει ποτέ «το όχημα ενός ανθρώπου προς τον άνθρωπο». Δεν έχει καμία σημασία. Εκείνο που μετράει είναι η τόλμη να ξεγλιστρήσει κανείς από μια ληθαργική, μηχανιστική τροχιά με τερματισμό την αφασία, να απαγκιστρωθεί από την εξοντωτική και εξ ορισμού ανέφικτη ισοζυγία επιδόσεων και φιλοδοξιών, να ξεμυτίσει από τη δηλητηριώδη ασφάλεια του ιδιωτικού του χώρου, να δοκιμάσει να υποστηρίξει και να διασφαλίσει το νόημα της ζωής του, ακόμα κι αν αυτό δεν είναι παρά ένας σπόρος καλαμποκιού. Ακόμα κι αν στη δυσπιστία των πολλών θα χρειαστεί να αντιταχθεί μια ασυγχώρητη ίσως αλαζονεία. Βέβαια ας μην ξεχνάμε πως οι «αξιοθρήνητοι νάρκισσοι» του Σωτάκη είναι «[...] όλοι τους έτοιμοι να εξαφανιστούν κάτω από το αμυδρό φώς της πραγματικότητας, την οποία ποτέ δεν αντιλήφθηκαν ως υπαρκτή». Η παρανοϊκή σφοδρότητα της σύγκρουσής τους με τον κόσμο δεν μπορεί να μεταφερθεί ούτε κατά διάνοια στις καθημερινές πρακτικές. Ωστόσο, από τα εκκεντρικά και ενίοτε ξεκαρδιστικά παθήματα του ήρωα αξίζει να αποστάξουμε τη διαπεραστική μελαγχολία του συγγραφικού βλέμματος απέναντι στους διαρκείς εξευτελισμούς που μας παραμονεύουν, την ασφυξία από τη θανατερή πλήξη που περισφίγγει τις έμφοβες υπάρξεις μας, την κοφτερή υποψία ότι ο θάνατος θα μας βρεί ήδη νεκρωμένους, μια απελπισία αδυσώπητη που μόνο με την καταφυγή στο υπερφυσικό γιατρεύεται. Κάτω από την κρούστα της θυμηδίας ακούγεται εκκωφαντικός ένας σπαρακτικός καγχασμός.

Χωρίς αμφιβολία, το καλύτερο μέχρι στιγμής βιβλίο του Δημήτρη Σωτάκη.

ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/04/2007