Η Φιλολογική και Φιλοσοφική διάσταση στην Ιστορία του Θουκυδίδη

Ο ιστορικός Θουκυδίδης αντλεί την έμπνευσή του, κυρίως από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής του και θεωρεί ως ιστορία το σύνολο των γεγονότων, τα οποία ως μία αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων εκτείνονται εμπρός και πίσω σε άπειρο χρόνο και απλώνονται προς τα έξω σε άπειρο χώρο. Αξιοποιεί τις εμπειρίες του και το υλικό που διαθέτει από προγενέστερους ποιητές, ιστορικούς και φιλοσόφους, αλλά το προσαρμόζει στις ανάγκες της δικής του προοπτικής και σκοποθεσίας. Θεωρεί ότι η πορεία του ιστορικού βίου διαμορφώνεται από λογικά και άλογα κίνητρα, αλλά και από δυνάμεις που λειτουργούν έξω από τον άνθρωπο, ανακτώντας δύναμη και παράγοντας αποτελέσματα. Παρακολουθεί με ρεαλιστικό τρόπο ως «άριστος γνώμων και εικαστής» τη φθορά του πολιτικού ήθους στη δημοκρατική πόλη των Αθηνών και τη μετατροπή του μοντέλου δημοκρατίας του Περικλή, στα μοντέλα δημοκρατίας των διαδόχων. Ως βαθύς ανατόμος της «ανθρωπείας φύσεως» και οξύς παρατηρητής της ψυχής κατανοεί ότι τα ανθρώπινα πάθη τίθενται ενίοτε υπεράνω του νόμου. Θέτει τις πολιτικές και θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής του κάτω από το φως της λογικής και το πρίσμα της επιστημονικής κριτικής, χωρίς να αποδέχεται στην ερμηνεία της ιστορίας την ύπαρξη μεταφυσικών παραγόντων.
Η γενιά του Θουκυδίδη έζησε μία πάλη ζωής και θανάτου μέσα από τον Πελοποννησιακό πόλεμο, γι’ αυτό και κατανοεί ο ιστορικός και πολιτικός αναλυτής Θουκυδίδης ότι οι ανθρώπινες σχέσεις δεν ακολουθούν πάντοτε τις διαδικασίες της φύσης και συνεπώς δεν αναγνωρίζονται με φυσικούς τρόπους. Ο άνθρωπος κάποτε απομονωμένος και εναντιωμένος στη φύση κινείται κατά μήκος ενός μονοπατιού, άσχετα με το τι υπάρχει παραπέρα. Το μονοπάτι αυτό φωτίζεται μόνο από μερικές αχνές ακτίνες της ανθρώπινης λογικής, της εμπειρίας και της ενόρασης στην αναζήτηση της ελπίδας. Ωστόσο ο πολιτικός άνθρωπος φέρει εντός του τη μοίρα και ανάλογα με το χαρακτήρα του, τις επικρατούσες συνθήκες και τους ηγέτες, τις όποιες αρχές και αξίες του, τα κίνητρα και τις προθέσεις του, δημιουργεί και διαμορφώνει την πορεία του ιστορικού του βίου.