Στο φως της μέρας

Η Σάρα βρίσκεται στη φυλακή. Εκεί την επισκέπτεται τακτικά ο Τζορτζ, ιδιωτικός ντετέκτιβ, τον οποίο είχε προσλάβει για να παρακολουθεί τον σύζυγό της. Στο διάστημα ανάμεσα στις επισκέψεις, ο Τζορτζ αναθυμάται τα γεγονότα των ημερών πριν από το μοιραίο συμβάν. Το μυστήριο το οποίο προσεγγίζει, στην αρχή στοχαστικά και στη συνέχεια με τρόμο, δεν είναι ποιος διέπραξε το έγκλημα -αυτό είναι ξεκάθαρο από την αρχή- αλλά γιατί. Ποιες υπόγειες δυνάμεις, ποια ανομολόγητα πάθη υπονομεύουν την τακτοποιημένη ζωή μας, την ήρεμη καθημερινότητά μας; Ο Τζόρτζ, καθώς ανασυνθέτει το παρελθόν της Σάρας, επανεξετάζει τη ζωή του και τις σχέσεις του, ενώ προσμένει τη στιγμή που εκείνη θα βγει από τη φυλακή, έξω πάλι στο φως της μέρας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στην πολυσυζητημένη «Υδάτινη Χώρα» (1984) ο Σουίφτ γράφει κάπου πως η μελέτη της Ιστορίας μάς διδάσκει πάνω απ' όλα «να αποδεχόμαστε την ανάγκη μας για έρευνα». Η διαδικασία της αναζήτησης απαντήσεων γίνεται πιο σημαντική από τις όποιες πραγματικές πληροφορίες μπορεί να αντλήσουμε: «...Τα γεγονότα στερούνται νοήματος, εμείς το αναζητούμε και το κατασκευάζουμε».

Με τον ίδιο τρόπο πλήθος «ακατανόητων» γεγονότων, τα οποία διαπράχθηκαν με ατελή συνείδηση και δεν παραδίδουν αμέσως το νόημά τους, συνωστίζονται στη μνήμη του αφηγητή του «Φωτός της μέρας» και επανέρχονται τυραννικά ξανά και ξανά, προκειμένου να πάρουν τη θέση τους στην εξέλιξη της ιστορίας, φωτίζοντας ενίοτε αθέατες πλευρές ή ακόμα προσφέροντας λόγο σε από καιρό φιμωμένες φωνές.

Ο Σουίφτ στο εν λόγω εγχείρημα μυθιστορηματοποιεί τη διαδικασία της μνήμης να μετατρέπει φαινομενικά ασήμαντα επεισόδια σε γεγονότα καθώς και τον τρόπο απόσπασης του κρυφού νοήματός τους, το οποίο κάποια στιγμή, μέσα από το φίλτρο του χρόνου που μεσολαβεί, «παραδίδεται».

Για τον Σουίφτ, το παρελθόν δεν είναι δεδομένο ούτε και τα γεγονότα είναι αυτά ακριβώς που καταγράφτηκαν. Η συνθηκολόγηση και η αναγνώριση των δικών μας ορίων, όμως, είναι αναγκαία, αλλά και η αποδοχή πως, παρά τις προσπάθειές μας, κάποια απ' αυτά θα παραμείνουν ανερμήνευτα.

Σε όλα τα μυθιστορήματα του Σουίφτ οι χαρακτήρες βασανίζονται από αναπάντητα ερωτήματα για τον έρωτα, το παρελθόν, την προσωπική τους ευθύνη αλλά και το μυστήριο της ίδιας τους της ζωής. Ολοι, με κάποιον τρόπο, είναι «ιδιωτικοί ντετέκτιβ», αναζητώντας το χαμένο νήμα για την κατανόηση της πορείας τους.

Οι ήρωές του είτε είναι καλλιεργημένοι δάσκαλοι, ακαδημαϊκοί, δημόσιοι υπάλλήλοι, είτε καθημερινοί απλοί άνθρωποι, όπως πωλητές αυτοκινήτων, χασάπηδες, νεκροθάφτες ή ακόμα, όπως στο «Τελευταίες εντολές» και στο «Φως της μέρας», «ιδιωτικοί ντετέκτιβ» που αφιερώνουν τη ζωή τους στην παρακολούθηση. Σύμφωνα με τον αφηγητή στο «Φως της μέρας»: «Είμαστε κυνηγοί, να τι είμαστε, συνεχώς παραφυλάμε, ακολουθούμε τα χαμένα χνάρια, το χαμένο κομμάτι της ζωής μας».

Με παρόμοιο τρόπο και ο Σουίφτ στο μυθιστόρημα, ακολουθεί τον Τζορτζ Γουέμπ, πρώην αστυνομικό, νυν ιδιωτικό ντετέκτιβ, μία ολόκληρη μέρα του Νοεμβρίου. Από τις πρώτες σελίδες μαθαίνουμε πως αυτή η συγκεκριμένη μέρα είναι η δεύτερη θλιβερή επέτειος της δολοφονίας του συζύγου της γυναίκας που αγαπά και που βρίσκεται, εδώ και δυο χρόνια, στη φυλακή για το φόνο του, την οποία περιμένει να αποφυλακιστεί και να την οδηγήσει σαν άλλος Ορφέας την Ευρυδίκη του πίσω στο φως της μέρας.

Το πρακτορείο ερευνών του Τζορτζ Γουέμπ βρίσκεται πάνω από ένα κέντρο μαυρίσματος στο Γουίμπλετον, μια πολυσύχναστη περιοχή του Λονδίνου. Ο Τζορτζ, συνηθισμένος να κατασκοπεύει, καθώς από παιδί παρακολουθούσε τις ατασθαλίες του φωτογράφου πατέρα του, βρίσκεται τώρα σε διαθεσιμότητα, με το στίγμα του «διεφθαρμένου αστυνομικού», έχοντας έναν αποτυχημένο γάμο στο ενεργητικό του και μόλις πρόσφατα συμφιλιωθεί με την εκκεντρική κόρη του. Η Σάρα Νας, καθηγήτρια και μεταφράστρια, μπαίνει στη ζωή του και την αλλάζει για πάντα, όταν τον επισκέπτεται και τον προσλαμβάνει για να κατασκοπεύσει τον άντρα της, έναν γυναικολόγο που διατηρεί μια ερωτική σχέση με μια πρόσφυγα, την Κριστίνα από την Κροατία, άτομο χωρίς πατρίδα, που η Σάρα την έφερε στο σπίτι τους «εν ονόματι του οίκτου».

Η παράνομη σχέση τερματίστηκε, καθώς η Κριστίνα επιστρέφει στη χώρα της, αλλά η Σάρα επιμένει ο Τζορτζ να τους ακολουθήσει, προκειμένου να βεβαιωθεί πως ο σύζυγός της δεν θα επιβιβαστεί, την τελευταία στιγμή, μαζί της στο αεροπλάνο. Αργά, αλλά, όπως φαίνεται, αναπόδραστα, η αλυσίδα αυτή των γεγονότων οδηγεί σε μια δολοφονία, καθώς, σήμερα, δυο χρόνια αργότερα, ο Τζορτζ αφήνει λουλούδια στον τάφο του νεκρού Τόνι πριν επισκεφτεί τη Σάρα στη φυλακή.

Η δομή του μυθιστορήματος είναι ιδιαίτερα ακριβής και προσεκτική, καθώς ευφυώς ξεδιπλώνεται κάθε ώρα και λεπτό της υπόθεσης. Μέσα σ' αυτό τον προσωπικό του χάρτη, η ιστορία πρέπει να ειπωθεί με κάθε λεπτομέρεια, να περιγραφούν τα όρια που περνούν οι χαρακτήρες καθώς διασχίζουν τη διαχωριστική γραμμή της ασφαλούς και ήρεμης ζωής τους και βρίσκονται σε άγνωστα μέχρι τότε τοπία.

Η ιστορία δίνεται αναδρομικά, μεταφέροντας στο παρόν αποσπασματικά εικόνες και φράσεις από τα γεγονότα. Η μέθοδος έχει τα μειονεκτήματά της, καθώς κάποιες από τις κρίσιμες σκηνές πρέπει να τις μαντέψουμε γιατί δεν δραματοποιούνται ευθέως· για παράδειγμα, το κορίτσι από την Κροατία και η φρίκη από την οποία έχει δραπετεύσει παραμένουν στη σκιά ή, ακόμα, η σκηνή του εγκλήματος που δεν περιγράφεται ποτέ.

Ισως, όμως, όπως με τον ντετέκτιβ έτσι και με το μυθιστοριογράφο, κάποιες λεπτομέρειες δεν αποκαλύπτονται ποτέ, καθώς «δεν μπορείς απλώς να σηκώσεις τις στέγες των σπιτιών και να δεις τι συμβαίνει στο εσωτερικό»· με τον ίδιο τρόπο δεν μπορείς να εξηγήσεις τα ανεξήγητα που συμβαίνουν στη ζωή, τον κεραυνοβόλο έρωτα, τον έρωτα που δεν αποσύρεται παρά τις δυσκολίες, την εμμονή σε κάτι εκ των προτέρων χαμένο.

Μία από τις αρετές της αφήγησης είναι η οικονομία της: υπάρχουν 67 σύντομα κεφάλαια, μικρές προτάσεις και παράγραφοι και όλα τα επιμέρους θέματα συγκλίνουν, καθώς οι πληροφορίες καταφθάνουν αργά, μέσα από έναν αριθμό αλληλοσχετιζόμενων επεισοδίων. Μέσα από την επανάληψη των σύντομων θεματικών ενοτήτων, το νόημα χτίζεται αργά και κάποιες ιδέες, που στην αρχή παρουσιάζονται σκόρπιες, αποκτούν ειδικό βάρος μετά την πολλαπλή αναφορά τους. Οπως το θέμα του ιδανικού έρωτα, που παραμένει ιδανικός γιατί είναι ανεκπλήρωτος, σημαντικός γιατί είναι από τη φύση του εξωπραγματικός, και φορέας προσδοκιών γιατί είναι ανέλπιδος.

Μέσα από το ξεσκέπασμα των ψυχικών επιστρώσεων, ο Τζορτζ, ως κατάσκοπος των απόκρυφων εσοχών της συνείδησης, πρωταγωνιστεί σε μια ιστορία μυστηρίου, όπου η δράση περνά σε δεύτερο πλάνο και εστιάζεται στα ανθρώπινα κίνητρα, σ' αυτή την ιστορία μυστηρίου όπου το μυστήριο δεν είναι ο φόνος αλλά οι αιτίες που οδηγούν κοινούς ανθρώπους στα άκρα και σε ακατανόητες ενέργειες. Η μετάφραση του ελεγειακού αυτού έργου είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, μεταφέροντας με ακρίβεια τη δραματικότητα και την οικονομία του πρωτοτύπου.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 08/04/2004