Γράμματα ενός ασήμαντου δολοφόνου

Μια μοναχική συγγραφέας, αναζητώντας έμπνευση για το επόμενο μυθιστόρημά της, σκαρφίζεται μια φανταστική αλληλογραφία με έναν υποψήφιο «δολοφόνο» της. Ο συγγραφέας-ψυχίατρος, Χοσέ Κάρλος Σομόθα, σκιαγραφεί μοναδικά τον αγώνα δύο ανθρώπων που μονομαχούν με αναμνήσεις, σκέψεις, επιθυμίες και με ασκήσεις λογικής και θάρρους.






ΚΡΙΤΙΚΗ



ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΒΑΝΑ ΤΟ 1959- ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ Ο ΦΙΝΤΕΛ ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΤΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ-, Ο ΧΟΣΕ ΚΑΡΛΟΣ ΣΟΜΟΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΦΡΟΝΟΥΝΤΕΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ, ΠΡΟΤΟΥ ΑΣΧΟΛΗΘΕΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΣΠΟΥΔΑΣΕ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ. ΓΙΑ ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΚΑΚΟ- ΟΠΩΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ.



Αυτονόητα- αστείο και που το αναφέρουμε- κάθε βιβλίο είναι μια εγκεφαλική κατασκευή. Μας ενοχλεί ωστόσο να το δείχνει υπέρμετρα, να όζει λύχνου, να κρύβει άτσαλα ή και καθόλου την αρχική υπόθεση εργασίας, πάνω στην οποία βασίστηκε. Ο Χοσέ Κάρλος Σομόθα δεν είναι κακός μάστορας. Οι εγκεφαλικές του κατασκευές είναι συνήθως στέρεες, ενίοτε και συναρπαστικές- κάτι που μας διευκολύνει να παραβλέψουμε την εγκεφαλικότητά τους. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε από το Σπήλαιο των ιδεών (Κέδρος, 2001) και την Κλάρα στο μισοσκόταδο (Πατάκης, 2005). Στο μεν πρώτο, με σαφή αναφορά του τίτλου στην πλατωνική σπηλιά της Πολιτείας, ο Σομόθα μετα φέρει την πλοκή στην Αρχαία Ελλάδα κι επιχειρεί να απαντήσει στοεπίσης πλατωνικό- ερώτημα αν και κατά πόσον εμείς οι άνθρωποι αντικρύζουμε τα ίδια τα πράγματα ή τις σκιές τους. Στο δεύτερο, ο συγγραφέας μάς ταξιδεύει στο εγγύς μέλλον και προσπαθεί να προβλέψει τα όρια της αυριανής τέχνης. Καθώς τεκμαίρουμε και από τα Γράμματα ενός ασήμαντου δολοφόνου - ένα μυθιστόρημα που χρονικά προηγήθηκε των δύο άλλων, γραμμένο το 1999-, τον Σομόθα κατατρύχουν διαχρονικά οι ίδιες καλλιτεχνικές και διανοητικές εμμονές, με ορμητήριο τις σπουδές του στην ψυχιατρική- και με μια σημαντική όμως διαφοροποίηση: στα πρώτα του βιβλία, όπως το παρόν, δεν καταφέρνει να τις καθυποτάξει στην υποτιθέμενη αστυνομική πλοκή και στην παρεπόμενη αφηγηματική οικονομία. Δικαίωμα κάθε συγγραφέακαι μαγκιά του, αν μου επιτρέπετε - να χρησιμοποιεί την αστυνομική πλοκή ως πρόσχημα για να ενασχοληθεί με κάτι ουσιαστικότερο, φερ΄ ειπείν ένα προαιώνιο φιλοσοφικό ερώτημα. Εν τούτοις, ο συγγραφέας δεν νομιμοποιείται εξίσου να εγκαταλείπει την αστυνομική πλοκή στα μέσα της διαδρομής- να παραβαίνει τις ίδιες του τις δεσμεύσεις- και να παριστάνει ότι ουδέποτε τον απασχόλησε σοβαρά. Φάουλ. Ο διαιτητής θα το σφυρίξει.



Πνευματικές ασκήσεις

Τι ακριβώς συμβαίνει στα Γράμματα ενός ασήμαντου δολοφόνου; Δεν συμβαίνουν και πολλά. Μια σαραντάρα Ισπανίδα συγγραφέας και μεταφράστρια, πρωτευουσιάνα, απομονώνεται σε ένα παραθαλάσσιο χωριό της Νότιας Ισπανίας ώστε να φέρει εις αίσιο πέρας δύο εκνευριστικές εκκρεμότητες. Αφενός να ολοκληρώσει τη μετάφραση του μυθιστορήματος του Ουίλιαμ Φόκνερ Φως τον Αύγουστο (θα το βρείτε κι εδώ από τις εκδόσεις Εξάντας, σε μετάφραση της Βικτωρίας Τράπαλη), αφετέρου να βάλει στα σκαριά το δικό της καινούργιο μυθιστόρημα. Επηρεασμένη από το ζοφερό κλίμα και την πλοκή του φοκνερικού πονήματος, αλλά και ως προθέρμανση για το βιβλίο της, αποφασίζει να συντάξει μια σειρά από επιστολές που τις στέλνειυποτίθεται- ένας υποψήφιος δολοφόνος της, καθώς και τις απαντητικές δικές της. Τα συνηθίζουν κάτι τέτοια παιχνιδάκια οι συγγραφείς ως πνευματικές ασκήσεις, δηλονότι οι ίδιοι, ως καλλιτέχνες, καλούνται να αναλάβουν ρόλους και μέλους της ορχήστρας και διευθυντή και ακροατηρίου. Εν προκειμένω, η συγγραφέας μας σύντομα κουράζεται να το παίζει Τομ και Τζέρι ταυτόχρονα. Αποφασίζει να σταματήσει το παιχνίδι που η ίδια ξεκίνησε. Κάποιος όμως από το χωριό- ο φαρμακοποιός άραγε, ο ερημίτης του πύργου, ο εφημέριος, ο τρελός του δρόμου του κοιμητηρίου;- ενστερνίζεται τον ρόλο του υποψήφιου δολοφόνου κι εξακολουθεί να στέλνει μισο-απειλητικές, μισοαινιγματικές επιστολές στο υποψήφιο θύμασυγγραφέα. Η συγγραφέας φυσικά πανικοβάλλεται. Μπορεί ένα πλάσμα να ξεπηδήσει από τη φαντασία της και να πάρει σάρκα και οστά- όχι στο χαρτί πια, αλλά στην αληθινή ζωή; Μπορεί μια εγκεφαλική επινόηση, ένα κατασκεύασμα του νου, υποταγμένο στη θέληση του δημιουργού του, να δραπετεύσει από αυτή τη θέληση; Μπορεί να παραβιάσει τους κανόνεςκαι ακόμη παραπέρα: ποιοι είναι οι νέοι κανόνες; Υπάρχουν καν κανόνες; «Μήπως προσπαθεί [ο υποψήφιος δολοφόνος] να την οδηγήσει ώς το τέλος», αναρωτιέται φωναχτά ο Σομόθα, «με όλες τις συνέπειές του; Και γιατί να δοκιμάσει κάποιος να κάνει κάτι τέτοιο; Ή, πάλι- ω απέραντο παραλήρημα της λογοτεχνίας!-, μήπως πρόκειται για την ίδια τη συγγραφέα, που έχει σκοπό [εμένα τον αναγνώστη] να με μπερδέψει; Μήπως τρελάθηκε; [...] Γιατί να μην έχει σκαρφιστεί και το χωριό; Και αν είναι και το χωριό πλαστό, γιατί όχι κι αυτή η ίδια; Και γιατί όχι κι εγώ, ο αναγνώστης της;»



ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ 15-3-2008