Εσωτερική υπόθεση

Τα δέκα διηγήματα της συλλογής αυτής κυλούν μέσα στην αδιάκοπη ροή του χρόνου, που ενώνει τη ζωή με το θάνατο και πέρα από αυτόν.
Ο συγγραφέας μιλάει για πρόσωπα και περιστατικά της Κατοχής, του Εμφυλίου και της Αντιπαροχής, που χαράχτηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη και επιμένουν να ζουν, φέρνοντας το παρελθόν αντιμέτωπο μ' ένα παρόν που πληγώνει με τόσες χιλιάδες ξένους πρόσφυγες στον τόπο μας και μια «κοινωνία της εικόνας», που κατασπαράζει ήθη και ανθρώπους. Κι αυτό το ζοφερό φόντο του τότε και τώρα έρχεται ν' απαλύνει ο ερωτας, κάνοντας «τα χρώματα της αγάπης να φαντάζουν πιο μεστά».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά μία εικοσιπενταετή θητεία στην «παραμυθία της πεζογραφίας», το ρίγος του υπερβατικού έρχεται να ταράξει τον παραστατικό ρεαλισμό του Π. Σφυρίδη. Τρία από τα δέκα διηγήματα της δεκάτης συλλογής διηγημάτων του έχουν να κάνουν με ψυχές προσφιλών εκλιπόντων, μυστήριες «εσωτερικές υποθέσεις» και συμβάντα υπερφυσικών προεκτάσεων. Εκ πρώτης όψεως, θα πίστευε κανείς ότι πρόκειται για τη γνώριμη αίσθηση ματαιότητας που, προϊόντος του χρόνου, νοτίζει τα πεζά κάποιων συγγραφέων. ΄Η, κατά μια άλλη εκδοχή, ότι προστίθεται και ολίγον καρύκευμα ελλείψει εξωτερικών ερεθισμάτων. Ερχεται όμως η ειρωνική χροιά της αφήγησης, συνταιριασμένη με τη γνώριμη κριτική διάθεση του συγγραφέα, να διαλύσει παρόμοιες εκτιμήσεις.

Βιωματικός συγγραφέας ο Σφυρίδης, πολύ προτού οι προσωπικές εμπειρίες καταστούν πανάκεια για όσους επείγονται να προβληθούν. Ευθύς εξαρχής, αντλεί ιστορίες από την προσωπική του ζωή, χωρίς ωστόσο η εξομολόγηση να αποτελεί αυτοσκοπό. Στο πρώτο και εντελέστερο διήγημα του βιβλίου, ο αφηγητής συνομιλεί με «την ψυχή του μπαρμπα-Αντρέα», προβάλλοντας το παρωχημένο πλέον πρότυπο του Ελληνα, που τόσο εκτιμούσαν οι παλαιότεροι. Ο μπαρμπα-Αντρέας «υπηρέτησε τη μαμά Ελλάς δεκατρία χρόνια», από τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο ως τη Μικρασιατική Καταστροφή, ως εθελοντής. Με τα χέρια του και τον ιδρώτα του προσώπου του, ως συνήθιζαν να λέγουν, μεγάλωσε και πάντρεψε πέντε κορίτσια, έντιμος, αν και θα μπορούσε να επωφεληθεί των ταραγμένων εποχών. Κάτοικος της περιοχής Χαριλάου, μιας άλλοτε ειδυλλιακής συνοικίας της Θεσσαλονίκης, «με μονοκατοικίες και μυροβόλους κήπους», προτού η αντιπαροχή καταστήσει αυλές και κηπάρια διαπραγματεύσιμα οικόπεδα.

Επίκαιρο το διήγημα, καθώς τα φρεάτια των πολυκατοικιών πλημμυρίζουν, «όταν ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής φουσκώνει από τις πολλές βροχές». «Η ψυχή του μπαρμπα-Αντρέα», του κηπουρού, που κόρες και γαμπροί τον έκλεισαν σε ένα διαμερισματάκι και μπάζωσαν το πηγάδι του, εκδικείται για τον βιασμό της γειτονιάς και «αναβλύζει» νερό από το μπετόν. Ενας άλλος θείος πρωταγωνιστεί σε έτερο διήγημα με φαντάσματα του παρελθόντος. Ο θείος Πλάτωνας, παλαιός κομμουνιστής, που στον Εμφύλιο γλίτωσε παρά τρίχα το κεφάλι του, βασανίζεται από ενοχές για τους εκτελεσθέντες συντρόφους του. Η διήγηση αντιπαραθέτει εποχές και στάσεις, σαρκάζοντας την ευμάρεια των σοσιαλιστικών ημερών μας, ενώ μετέωρο το τέλος του διηγήματος βυθίζεται στις φαντασιώσεις του αφηγητή. Το τρίτο διήγημα πέραν των ορίων συγγενεύει με την προηγούμενη συλλογή Οι γάτες του χειμώνα και άλλα διηγήματα. Εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως, θα οδηγήσει τον αφηγητή η αγάπη του για τα ζώα. Και μάλιστα η ψυχή του δεν θα αναπαυθεί εν μέσω συγγενών αλλά μετά των προσφιλεστάτων κατοικιδίων. Με λιγότερο πάθος για τα δεινά των συμπαθών τετράποδων και περισσότερο χιούμορ, το διήγημα θα ανέπνεε καλύτερα.

Ακριβώς η εύθυμη διάθεση και ο χαρακτηριστικός τρόπος του Σφυρίδη να αφηγείται παρελθοντικές ιστορίες, με ζωντανούς διαλόγους, επιμένοντας στις λεπτομέρειες, συνθέτουν τρία άρτια διηγήματα, μεταξύ βιογραφίας και μυθιστορίας, και ως συνέχεια στο μυθιστόρημά του Ψυχή μπλε και κόκκινη. Και πάλι, απροκάλυπτα εξομολογητικός, ανιστορεί παιδικά και ερωτικά κατορθώματα αλλά και περιστατικά από τα χρόνια του στρατού, προσθέτοντας ως κατακλείδα και μια μεταγενέστερη σημερινή οπτική για τα παρελθόντα, κατά κανόνα διασκεδαστική, όταν δεν ανεβαίνει ανησυχητικά η συγκινησιακή θερμοκρασία της αφήγησης. Ως επακόλουθο του έτερου μυθιστορήματός του Μεταμόσχευση νεφρού, εμφανίζεται το εκτενέστερο διήγημα της συλλογής. Ενα χρονικό καφκικής ατμόσφαιρας, που καταγράφει τη δημοσιογραφική διγλωσσία και την τηλεοπτική εκμετάλλευση της είδησης, προπαντός των εμπλεκομένων.

Ομού μετά πλείστων όσων νεοτέρων και ο Σφυρίδης εμπνέεται - μάλλον ορθότερα, συγκινείται - από τη διαβίωση στον τόπο μας των εκ Βορρά κατερχομένων μεταναστών. Ακριβέστερα, από την παρουσία τους εντός των οικιών και των κήπων των ευποροτέρων εξ ημών. Δύο διηγήματα της συλλογής αφηγούνται την ήδη πολλαπλώς ειπωμένη και γραμμένη ιστορία του εύπορου χηρευάμενου που θέλγεται από την τροφαντή οικιακή βοηθό, η οποία τυγχάνει, στη βορειοελλαδίτικη εκδοχή της ιστορίας, Βουλγάρα. Ενώ τρίτο διήγημα επιχειρεί έναν τουλάχιστον παράταιρο παραλληλισμό της απέλασης των Αλβανών από νήσο του Αιγαίου με τα μπλόκα επί γερμανικής κατοχής. Ειλικρινά, διερωτώμεθα τι θα έλεγε «η ψυχή του μπαρμπα-Αντρέα» γι' αυτή τη συστέγαση εντός της συλλογής, όσο για τον θείο Πλάτωνα, μάλλον δεν έχουμε απορία.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 13-04-2003