Βέρα (Η κυρία Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ)

Η Βέρα Εβσέεβνα Σλόνιμ «γεννήθηκε» δύο φορές... στις 5 Ιανουαρίου του 1902, αλλά και στις 8 Μαϊου του 1923 στο Βερολίνο, σε μια γέφυρα πάνω από ένα ποτάμι... Τότε συνάντησε, με αξιοθαύμαστα δική της πρωτοβουλία, έναν ποιητή, τον οποίο θαύμαζε και ο οποίος έμελλε να την θαυμάσει από την πρώτη στιγμή και για πάντα...

Η Βέρα Εβσέεβνα Σλόνιμ και ο Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Ναμπόκοφ, συναντήθηκαν και σε χρόνο μηδέν διαπίστωσαν ότι είναι πλασμένοι ο ένας για τον άλλον, συναντήθηκαν και σε χρόνο μηδέν μάγεψαν ο ένας τον άλλον, συναντήθηκαν και αποφάσισαν να αναγάγουν σε «υψηλή τέχνη» την καθημερινή τους ζωή και να μοιραστούν τα πάντα...

Η Stacy Schiff αφηγείται την ιστορία της Βέρας και του Βλαντιμίρ με τρόπο υποδειγματικό, συνδυάζοντας το πάθος του επιστήμονα με την ακρίβεια του καλλιτέχνη...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οφείλω εξαρχής να προειδοποιήσω τον αναγνώστη ότι το βιβλίο στο οποίο θα αναφερθώ είναι βιογραφία και όχι μυθιστόρημα, όπως τη βαφτίζει παραβαίνοντας και τους στοιχειωδέστερους κανόνες δεοντολογίας - και μάλιστα με κεφαλαία γράμματα, μεγαλύτερα και από τον υπότιτλο - ο εκδότης στο εξώφυλλο. Το βραβείο Πούλιτζερ βιογραφίας άλλωστε έλαβε το 2000, με αυτό ακριβώς το βιβλίο, η συγγραφέας Στέισι Σιφ και όχι βέβαια μυθοπλασίας, το οποίο δόθηκε στη Jhumpa Lahiri για το βιβλίο της Interpreter of Maladies. Είναι κρίμα, γιατί πρόκειται για σημαντική βιογραφία, που έχει μάλιστα μεταφραστεί σε ωραία ελληνικά από τον Γιώργο-Ικαρο-Μπαμπασάκη.

Η Βέρα (η κυρία Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ) της Στέισι Σιφ, που έχει γράψει και μια θαυμάσια βιογραφία του Εξυπερί, εξιστορεί τη ζωή της συντρόφου του δημιουργού της Λολίτας. Η Βέρα Εβσέεβνα Σλόνιμ, η σύζυγος του Ναμπόκοφ, δεν ήταν ένα πλάσμα που έζησε στη σκιά του μεγάλου πεζογράφου αλλά η Μούσα του, γι' αυτό κι επέδρασε αποφασιστικά όχι μόνο στη ζωή του αλλά και στο έργο του. Και μπορεί ο λεπιδοπτερολόγος εκείνος να αντιδρούσε με οργή στις παρατηρήσεις κάποιων κριτικών ότι στα μυθιστορήματά του περνούν στοιχεία από την προσωπικότητα της γυναίκας του (στην Αντα κατά κύριο λόγο), αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι περιστατικά της συμβίωσής τους μεταπλάθονται κι εμφανίζονται στα έργα του, όπως προκύπτει από τη βιογραφία της Σιφ, η οποία συγκέντρωσε, ταξινόμησε και αξιολόγησε ένα τεράστιο πλήθος στοιχείων και περιστατικών που επιβεβαιώνουν όσα είχαν υποθέσει παλαιότερα οι κριτικοί.



Το alter ego



Ο Ναμπόκοφ έγραψε την αυτοβιογραφία του Μίλησε μνήμη (εκδόσεις Πατάκη), που αναφέρεται βεβαίως σε μικρό μέρος της ζωής του, εν μέρει και για να αποθαρρύνει τους μελλοντικούς του βιογράφους από το να ασχοληθούν με τα του βίου του και να φέρουν στο φως όσα ο ίδιος δεν θα ήθελε να γίνουν γνωστά. Παίρνοντας την πρόκληση τοις μετρητοίς, η Στέισι Σιφ απέρριψε την πεπατημένη της «κλειδαρότρυπας» κι έκανε κάτι ευφυέστερο: δημιούργησε το πορτρέτο της γυναίκας του και μέσα από αυτό και το δικό του. Η κυρία Ναμπόκοφ δεν θα ήταν αυτό που υπήρξε χωρίς τον σύζυγό της, αλλά και ο συγγραφέας θα ήταν κάποιος άλλος χωρίς την κυρία Ναμπόκοφ. Ο καθένας τους υπήρξε το alter ego του άλλου. Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια: η τέχνη της γραφής επί του προκειμένου είναι παρακολούθημα και μεταμόρφωση της τέχνης του βίου - και αντιστρόφως.

Πολλές φορές κατά το παρελθόν είχε τεθεί το ερώτημα: ήταν εστέτ ο Ναμπόκοφ; Για έναν πεζογράφο που έδινε τεράστια σημασία στη λεπτομέρεια και που οι ανακολουθίες στα βιβλία του είναι λιγότερες κι από αυτές ακόμη που μπορεί να μετρήσει κανείς στα μυθιστορήματα του Φλομπέρ, το ερώτημα μοιάζει άσκοπο. Εκείνο πάντως που είναι βέβαιο, όπως μάλιστα τώρα αναδεικνύεται από το βιβλίο της Σιφ, είναι ότι το ζεύγος Ναμπόκοφ αντιμετώπιζε τον βίο ή την τέχνη - το ίδιο κάνει - με τρόπο αριστοκρατικό, δηλαδή μέσα από ένα σύστημα ακλόνητων πεποιθήσεων που το συνόδευε ικανή δόση ειρωνείας και συχνά εριστικότητας. Μολονότι και ο Βλαντίμιρ και η Βέρα υπήρξαν ατομιστές εκ πεποιθήσεως, ως ζευγάρι δεν είχαν σημαντικές διαφορές. Ο ένας λειτουργούσε ως εικόνα, συμπλήρωμα ή προέκταση του άλλου. Η Βέρα μάλιστα ανάμεσα στις ποικίλες της δραστηριότητες που αφορούσαν το έργο του συζύγου της έγραφε ή ολοκλήρωνε πολλές από τις επιστολές που άρχιζε ο Ναμπόκοφ, σε σημείο που να αναρωτιέται κανείς τι ποσοστό απ' όσα έλεγε, υποστήριζε ή υποδείκνυε η ίδια υπάρχει στο έργο του. Ωστόσο, ακόμη κι αν όλα τούτα τα θεωρήσει κανείς δευτερεύοντα, δεν μπορεί να παραγνωρίσει ότι εδώ έχουμε έναν μεγάλο έρωτα ο οποίος τρέφεται από τη λογοτεχνία, εμπνέοντας και κάποτε κατευθύνοντας το δημιουργικό έργο του Ναμπόκοφ. Κι επειδή ακριβώς ο έρωτας αυτός ήταν ουσιαστικός και παρέμεινε σχεδόν αλώβητος από τον χρόνο, οι Ναμπόκοφ φρόντισαν όσο ζούσαν να τον κρατήσουν κατά το δυνατόν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Η σχέση τους ήταν τόσο ιδιωτική ώστε ακόμη και τη στιγμή του θανάτου του άνδρα της η Βέρα Ναμπόκοφ δεν άφησε ούτε τη νοσοκόμα να αντιληφθεί το μέγεθος της συντριβής της. Τα δάκρυα και ο πόνος για την απώλεια του Βλαντίμιρ ήταν μόνο δικά της, ή πιο σωστά: μόνο για εκείνον.



Παγερή υπεροψία



Εμιγκρέδες και οι δύο, μολονότι συντηρητικών πολιτικών φρονημάτων (ήταν οπαδοί των Ρεπουμπλικανών και υποστήριζαν τον Νίξον), κρατήθηκαν μακριά από τις παρέες των λευκών, που τους αντιμετώπιζαν με ένα αίσθημα παγερής υπεροψίας. Λόγω αγωγής, καταγωγής και παιδείας απεχθάνονταν την υπερβολική οικειότητα ακόμη και με τους πιο στενούς τους φίλους. Η Βέρα κρατούσε σε απόσταση ανθρώπους με τους οποίους αλληλογραφούσε επί χρόνια και μάλιστα δεν τους επέτρεπε καν να την αποκαλούν με το μικρό της όνομα. Οσο κι αν η στάση αυτή φαντάζει τουλάχιστον παράξενη για άνθρωπο των γραμμάτων, η Βέρα πίστευε ότι η οικειότητα δεν μπορούσε να υπερβαίνει τα όρια της κοινωνικότητας, γιατί τη θεωρούσε εχθρό της μοναδικότητας, την οποία τόσο η ίδια όσο και ο Βλαντίμιρ υπερασπίζονταν με πάθος.

Ο Ναμπόκοφ θεωρούσε τη μνήμη και τη μνημοτεχνική μείζονες παράγοντες της δημιουργικής γραφής, αλλά η Βέρα ήταν εκείνη που διέθετε τεράστια μνήμη και θυμόταν απίστευτες λεπτομέρειες. Είχε αποστηθίσει όλα τα ποιήματα του συζύγου της και ήξερε απέξω μεγάλα τμήματα και των μυθιστορημάτων του. Εκείνη κρατούσε το κλειδί του δωματίου όπου ήταν κλειδωμένα τα μυστικά της δημιουργίας του ναμποκοφικού έργου, αλλά το κλειδί αυτό δεν το έδωσε ποτέ σε κανέναν. Μολονότι δεν δίσταζε να αναφερθεί στα πραγματικά περιστατικά που αφορούσαν τα επί μέρους, τα μυστικά του έργου δεν τα αποκάλυψε ποτέ.

Ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ πέθανε το 1975. Η Βέρα έζησε άλλα 16 χρόνια φροντίζοντας το έργο του άνδρα της, διαπραγματευόμενη συμβόλαια και ποσοστά, αλληλογραφώντας με εκδότες και ατζέντηδες. Γι' αυτό και ο τίτλος της νεκρολογίας της στους New York Times ήταν: «Βέρα Ναμπόκοφ, ετών 89 - Σύζυγος, Μούσα και Ατζέντισσα».

Η βιογραφία της Σιφ αναδεικνύει ολοζώντανη αυτή τη χαρισματική γυναίκα ως αληθινό πρόσωπο και όχι ως σκιά ενός μεγάλου συγγραφέα. Και καταφέρνει αυτό που επιτυγχάνουν όλες οι σημαντικές βιογραφίες: μιλώντας μας για τα πρόσωπα να μας στρέψει στο έργο του βιογραφούμενου. Στην προκειμένη περίπτωση στο έργο του άλλου, φωτισμένο ωστόσο με διαφορετικό φως: αυτό της παράπλευρης δημιουργίας ή της τέχνης του βίου.



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 12/06/2005