Η οπτική των παρανόμων Τόμος Α΄και Β΄

Aπό την ίδρυσή του ως το 1974, το ΚΚΕ διένυσε λίγες περιόδους πραγματικής νόμιμης δράσης, αφού ακόμα και όταν δρούσε εντός της αστικής νομιμότητας υπέκειτο σε ποικίλους περιορισμούς και διώξεις. Σε βαθιά παρανομία βρέθηκε το Κόμμα ήδη κατά την περίοδο της 4ης Αυγούστου, όταν κινδύνεψε ακόμη και η ύπαρξή του. Από την άλλη, οι δεκαετίες του 1940 και 1950 –περίοδοι ραγδαίων εξελίξεων στις κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις– χαρακτηρίστηκαν από διαδοχικά ριζικές εναλλαγές των συνθηκών διεξαγωγής της παράνομης δράσης, περιλαμβάνοντας φάσεις ένοπλου αγώνα και αιματηρής τρομοκρατίας, αλλά σε κάθε περίπτωση γενικευμένης σκληρής καταστολής.

Με ενδεχόμενη εξαίρεση την περίοδο της Κατοχής, αν και όχι πάντα, η κομμουνιστική παρανομία των χρόνων αυτών, ένοπλη ή όχι, αποτελεί αντικείμενο κριτικής εκ μέρους της κυρίαρχης ιδεολογίας, χαρακτηριζόμενη ως «ακρότητα» ή «ανταρσία». Αντίστοιχα, όμως, και από την πλευρά του ΚΚΕ, μετά από την 6η Ολομέλεια του 1956, απορρίφθηκε και καταδικάστηκε ως «λάθος» και «τυχοδιωκτισμός», ενώ η 8η Ολομέλεια του 1958 αποφάσισε, επί της ουσίας, την παύση της παράνομης δράσης και την ένταξη των μελών του ΚΚΕ στην ΕΔΑ, ενώ το Κόμμα παρέμενε πάντοτε εκτός νόμου.

Γενικά, μέχρι πρόσφατα, η παρανομία αντιμετωπιζόταν ως μια αμφιλεγόμενη πλευρά των παραπάνω ιστορικών περιόδων. Λίγες ήταν οι εξαιρέσεις, όπως η περίπτωση του Νίκου Μπελογιάννη, μαζί με άλλες γνωστών στελεχών, που αναδείχτηκαν εκ των πραγμάτων. Ωστόσο, η συγκεκριμένη εξέτασή της ως ιδιαίτερο ιστορικό μέγεθος μπορεί να συμβάλει τόσο στη διεύρυνση του ιστορικού πεδίου, όσο και στη βαθύτερη κατανόηση των κοινωνικοπολιτικών συγκρούσεων της εποχής.

Η ιστοριογραφική ανέλκυση της πολιτικής παρανομίας από τα βάθη της μυστικότητας απαιτεί μια συνδυαστική προσέγγιση των πηγών για την κατάρτιση ενός επαρκούς πλέγματος μέσα από ποικίλα και διαφορετικά τεκμήρια και μαρτυρίες. Με τον τρόπο αυτό, Η οπτική των παρανόμων προτείνει, αφενός μια συστηματική εξιστόρηση και ανάλυση του φαινομένου στο γεωγραφικό πλαίσιο της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιφέρειάς της, αφετέρου μια προσέγγισή του με βάση όχι, πλέον, απωθητικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, αλλά επιμένοντας περισσότερο στην, ως τις μέρες μας, αποσιωπημένη διάσταση της κομμουνιστικής παρανομίας: Τη φυσική αναγκαιότητα της παράνομης πολιτικής δράσης από πλευράς του ΚΚΕ, αλλά και στο εργατικό κίνημα γενικότερα, κατά τη δεδομένη περίοδο.