Αυτός στο πέτρινο σπίτι

Σ' ένα οροπέδιο μιας απομονωμένης επαρχίας υπάρχει ένα μικρό, λιθόκτιστο κτήριο. Σ' αυτό έρχεται και κατοικεί ένας μοναχικός άντρας ζώντας σαν ερημίτης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την από παλιά κακή φήμη της περιοχής, που θεωρείται καταραμένη και δεν τη πλησιάζει κανείς, δημιουργεί δεισιδαιμονικές διαδόσεις για τον παράξενο ξένο. Στην πλησιέστερη πόλη μια συντροφιά τεσσάρων αντρών σχολιάζει αυτές τις διαδόσεις και προσπαθεί να υποθέσει τι μπορεί να είναι «αυτός στο πέτρινο σπίτι», όπως συνηθίζεται να τον λένε.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η φύση του Κακού απασχόλησε τον άνθρωπο από τα πρώτα συνειδητοποιημένα του βήματα. Η θρησκευτικοφιλοσοφική άποψη, που υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι δημιούργημα ενός κατ' εικόνα και ομοίωση άπειρης αγάπης και αδιανόητης καλοσύνης Θεού, ήταν φυσικό επόμενο να προσδώσει στο Κακό μεταφυσική διάσταση, άλλη δηλαδή γενεσιουργό μήτρα, εφόσον ως ανθρώπινη εκδήλωση και συμπεριφορά δεν μπορούσε να προέρχεται από τον εν λόγω δημιουργό του. Ετσι, υπεύθυνος θεωρήθηκε κι εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να θεωρείται ο Διάβολος, του οποίου οι πρακτικές συμπαρασύρουν τον «πεπερασμένο» αδύναμο και ως εκ τούτου επιρρεπή στο Κακό άνθρωπο, αφ' ενός, για να εκδικηθεί την αποπομπή του από την αυλή του Θεού και αφ' ετέρου, για να προσελκύσει περισσότερους οπαδούς. Στο απώτερο μέλλον, όμως, που ο Θεός θα νικήσει τον Διάβολο κι έτσι το Κακό θα πάψει να υπάρχει, σύμφωνα πάντα με τη θρησκευτική μυθολογία, ο άνθρωπος θα σταματήσει αυτομάτως να το διαπράττει.

Η σύγχρονη επιστημονική σκέψη, ωστόσο, έχοντας υπόψη της την προχριστιανική αρχαιοελληνική που εύστοχα και «επαναστατικά» είχε διαπιστώσει ότι «ο άνθρωπος από τη φύση του ρέπει προς το Κακό», δηλώνει κατηγορηματικά, έχοντας μελετήσει σε βάθος το «φαινόμενο», ότι το Κακό είναι απλώς συστατικό του ανθρώπινου οργανισμού. Το Κακό τελικά είναι ο άνθρωπος. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι στις διάφορες μυθολογίες αλλά και στη λογοτεχνία έχει ανθρωπομορφική εμφάνιση. Μεφιστοφελής στον Γκέτε, Ιάγος στον Σέξπιρ, ενώ «εισηγητής» του Κακού θεωρείται ο Αδάμ και, κυρίως, ο γιος του Κάιν.

Αυτό το «συστατικό» διαπραγματεύεται στο νέο σημαντικό μυθιστόρημά του ο πρόσφατα βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών, για το σύνολο του έργου του, Τάσος Ρούσσος, με ένα πλήθος σκέψεων και προβληματισμών που συνεχώς διακλαδίζονται σε όλο και πιο περίτεχνες και λεπτότερες αποχρώσεις τους, και που εκτίθενται μέσα από έναν ερεθιστικό μύθο, ο οποίος ανά πάσα στιγμή αποκαλύπτει το πνευματικό βάθος του. Σύμφωνα με αυτόν, σε μια απομονωμένη ορεινή περιοχή, κάπου στα βόρεια της χώρας, πάνω σε ένα μικρό οροπέδιο, είναι χτισμένο ένα πολύ παλιό πέτρινο σπίτι. Ο τελευταίος ενοικιαστής του, που ονομάζεται Ιωάννης Ιωαννίτης, ένα μονήρης τύπος, μοιάζει να διαθέτει θαυματουργές ικανότητες, όπως, για παράδειγμα, την ταυτόχρονη εμφάνισή του σε διαφορετικά μέρη. Η προσωπικότητα του παράξενου ερημίτη θα απασχολήσει τέσσερις φίλους, που διαμένουν στην κοντινή πόλη. Εναν συνταξιούχο μαθηματικό που εκπροσωπεί τη θετική σκέψη, έναν θεολόγο που εκπροσωπεί τη μεταφυσική, έναν δικηγόρο, τη μαιευτική, κι έναν δάσκαλο που εκπροσωπεί τη διδακτική. Ενα παλιό χειρόγραφο μάλιστα του 1380, που σχετίζεται με έναν πρόγονο του Ιωαννίτη, ο οποίος ανήκε στο τάγμα των Ιπποτών της Ρόδου και που παρουσιάζεται ως πολέμιος του Διαβόλου, μεγιστοποιεί ακόμη περισσότερο το πρόβλημα, προσδίδοντάς του απρόβλεπτες μεταφυσικές διαστάσεις. Το «μυστήριο» πυκνώνει ξαφνικά, αποκτώντας παράξενη απόχρωση, όταν στο προσκήνιο εμφανίζεται ο ίδιος ο Σατανάς με τη μορφή μιας αισθησιακής ωραίας γυναίκας, επιβεβαιώνοντας έτσι την υλική υπόσταση του Κακού, αφού διαπιστώνεται και ρεαλιστικά πλέον ότι «έχει (όντως) κύτταρα ο Διάβολος». Η ανατροπή που ευφυώς επιφυλάσσει στον αναγνώστη του ο Τ.Ρ., σύμφωνα με την οποία ο Ιωαννίτης είναι ένας συγγραφέας που έχει «ενδυθεί» τον ήρωα του μυθιστορήματος που γράφει, του οποίου η πλοκή δεν είναι παρά η βιωμένη καθημερινότητα που ζει στο πέτρινο σπίτι και η σχέση του με τους άλλους, μια καθημερινότητα - «πραγματικότητα» με αδιανόητες προεκτάσεις, και που μέσα από το «μύθο» του οι τέσσερις προαναφερθέντες φίλοι «βλέπουν» να περιγράφεται το μέλλον τους, προσδίδει μία ακόμα ερεθιστική παράμετρο στο πολυδιάστατο και προκλητικό μυθιστόρημα του Τ.Ρ.

Μια πρώτη διαπίστωση που προκύπτει αμέσως μετά την αναγνωστική του διεκπεραίωση -τότε αρχίζει να λειτουργεί ουσιαστικά- είναι ότι «μολύνονται» από τον Διάβολο μόνον όσοι ασχολούνται με αυτόν. Είναι γνωστό ότι την «επίθεσή» του δέχονται πάντοτε οι «άγιοι», οι αναχωρητές, οι ερημίτες, οι μοναχοί, οι θρησκόληπτοι γενικά, ενώ οι «άπιστοι» δεν τον βλέπουν ούτε καν στο όνειρό τους. Απ' αυτή την άποψη και ο απομονωμένος στο πέτρινο σπίτι Ιωάννης δεν είναι παρά ένας αναχωρητής που δέχεται την εισβολή του Κακού - Διαβόλου με την κλασική παραδοσιακή του εμφάνιση, της λάγνας γυναίκας, και που προσπαθεί να εξορκίσει μέσω του μυθιστορήματός του. Αλλά το κακό δεν είναι απλώς μια «γραφική φαντασίωση», είναι, κυρίως, υλικό στοιχείο της πραγματικότητας, όπως ήδη προαναφέρθηκε, γεγονός που παραπέμπει στο μυστήριό της και, κατ' επέκταση, στο αίνιγμα της ίδιας της δημιουργίας. Ποια είναι, λοιπόν, αυτή η ακατανόητη «ρεαλιστική πραγματικότητα» - δημιουργία που με το πλήθος των ανήσυχων ρωγμών της εκτίθεται μέσα στο μυθιστόρημα του Τ.Ρ.; Είναι απλώς μια παράξενη έκρηξη φαντασίας ενός εκκεντρικού συγγραφέα, ή μήπως η αδιανόητη αντανάκλαση - προέκταση, με τη μορφή «αλλόκοτου» μύθου, μιας «φανταστικής» πραγματικότητας, το μυστικό μήνυμα της οποίας συλλαμβάνει μόνον ο ενορατικός άνθρωπος, που εδώ συμβολικά αναφέρεται ως Ιωαννίτης, στο βάθος, όμως, δεν είναι παρά ο συγγραφέας Τ.Ρ.; Ο δημιουργός του «Πέτρινου Σπιτιού», ωστόσο, δεν καταφεύγει ούτε και περιχαρακώνεται στην ύποπτη ευκολία των δογματικών απαντήσεων. Επιλέγει, διά στόματος ηρώων του μυθιστορήματός του, αλλά και όλου του προηγούμενου έργου του, να συνομιλήσει με τον αναγνώστη του, όχι μόνο για το πρόβλημα της πραγματικότητας αλλά και για πάρα πολλά άλλα, όπως: το μυστήριο της ζωής, το νόημα του σκοπού, τη σημασία της αναζήτησης, την οδοιπορία προς τη γνώση, την άλλη διάσταση του Σύμπαντος. Τον φέρνει έτσι αντιμέτωπο με τις φοβίες του, τις φαντασιώσεις του, τις υπαρξιακές αγωνίες του και τις κατασκευασμένες μυθολογίες του, μέσα στις οποίες περιχαρακώνεται δέσμιος φαντασμάτων και δαιμόνων που ο ίδιος γεννά, για να υποστεί στο τέλος την ολοκληρωτική αλλοτρίωσή του απ' τα εν λόγω «τέκνα» του. Απηχεί έτσι τις σκέψεις του, τις αγωνίες του, τις ελπίδες του και τους βαθύτερους φόβους του. Είναι και τα στοιχεία εκείνα εξάλλου που στολίζουν με γνήσιο πνευματικό υπόστρωμα το γοητευτικό μυθιστόρημα του Τ.Ρ., προσδίδοντάς του εκείνη την «άλλη» ποιότητα και αύρα ομορφιάς που το καταξιώνει και απογειώνει τον έτσι κι αλλιώς συναρπαστικό μύθο του.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/04/2004