Συλλογική ιστορική μνήμη και εθνική συνείδηση

Το παρόν μελέτημα απευθύνεται πρωτίστως στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές τους. Ο συγγραφέας επιθυμεί να τους καταστήσει κοινωνούς των σκέψεών του και των αιτιολογιών τους. Η ιστορική συλλογική μνήμη –που η κοινωνία αυτοδύναμα συντηρεί στη συνείδησή της– συνοδεύεται από την ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων, με τη συνδρομή και των μαρτυριών των πρωτεργατών τους, ενώ διαφυλάσσει τις σημαντικές μαρτυρίες τους, που ίσως δεν αξιοποιούνται από την επιστημονική ιστορία.

Η τελευταία, αναντίρρητα, είναι σπουδαίο και όντως δύσκολο πνευματικό έργο. Μαζί, είναι και ψυχρή εκλογίκευση των ιστορικών γεγονότων. Τόσο σημαντική και αναγκαία, όσο και το έργο του νεκροτόμου. Όμως, από την ψυχρή και δύσκαμπτη επιστημονική διείσδυση, που πραγματοποιεί στα δεδομένα του ο επαγγελματίας ιστορικός, απουσιάζει η αλήθεια της ψυχής. Απουσιάζουν δηλ. τα βιώματα των πρωταγωνιστών τους, των κοινωνιών και των ηγεσιών τους. Τα τελευταία, όμως, είναι η καθολική ιστορική αλήθεια, κι αυτήν αξίζει να γνωρίσουν οι επόμενες γενιές. Η καθολική ιστορική αλήθεια δεν παραμερίζεται, ενώ μπορεί να κατανοηθεί στο βάθος της, αν, π.χ., δει τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής μέσα από τα μάτια ενός πρωταγωνιστή τους, του Η. Βενέζη, στο έργο του - ιστορικό ντοκουμέντο Το Νο 31328 (εκδ. Εστία, Αθήνα 1995).

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι το συνειδησιακό υπόλειμμα, αυτό που καταστάλαξε από την αμεσότητα του ιστορικού δραματουργού και της δραματουργίας του, είναι αυτό που ιδρύει το βίωμα, που εδραιώνει στη μνήμη του ίστορος λαού, της κοινωνίας, τη μέγιστη προσέγγιση στην ιστορική αλήθεια. Τελικά, αυτό είναι η ιστορική συλλογική μνήμη, το ενίσχυμα της εθνικής συνείδησης, τόσο πολύτιμο για τις ιστορικές κοινωνίες, όπως η ελληνική, που τις καθιστά σεβαστές και υπολογίσιμες στην πανανθρώπινη συνείδηση.