Μωσαϊκό

Τι απέμεινε από την έξαρση της δεκαετίας του '70; Από αυτό το κινητικό πλήθος αναγνωστών και από την εξίσου κινητική ομάδα ποιητών; Η βαριά σκιά της ηλικίας που αποχρωματίζει τα οράματα, εκτός κι αν τραβηχτείς μακριά από τα κέντρα αποφάσεων, επιθυμώντας να σε ξεγράψουν και να ξεγραφτείς. Εχοντας απολέσει εδώ και έτη την αφήγηση του κόσμου, μπολιασμένη από αναγνώσεις και εικόνες μιας εποχής που κινητοποιούσε τους πάντες και τους κατηύθυνε στο δημόσιο χώρο, κλεισμένος σε μια κάμαρα κάπου στα Πατήσια, δεν εξαγοράζει την προσωπική του μυθολογία. Κάπου κάπου ανοιγοκλείνει τα γαλλικά παράθυρα και ξεκλέβει ελάχιστο της πόλεως ουρανό, τον οποίο εγκαθιδρύει στο μισοσκόταδο του δωματίου του. Αυτός ο αττικός ουρανός του υπενθυμίζει ότι το ον που βρίσκεται εκεί ψηλά και τον ονομάζουμε Θεό, δεν τον παρηγορεί, πάρεξ του υπενθυμίζει ότι είναι ατελής και φθαρτός. Λύτρα ζητεί να εξαγοράσει της ηλικίας την απαγωγή, μα αυτή επιμένει να τον κρατάει σιδεροδέσμιο, αυτόν και τις ιδέες, στην εποχή που ανέπνεε, χωρίς να σκέφτεται την αναπνοή του.



ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001






ΚΡΙΤΙΚΗ



Είναι η δέκατη ποιητική συλλογή του Λευτέρη Πούλιου, η οποία αποτελείται από 36 ποιήματα. Το θέμα της είναι η συνομιλία του ποιητή με το θάνατο, μια εξομολόγηση, ένας ψυχικός απολογισμός, μια παραδοχή. Από το πρώτο κιόλας ποίημα φαίνεται ότι τον απασχολεί η εξερεύνηση των «τοπίων των ψυχής» στον προσωπικό του «χρυσελεφάντινο πύργο». Ο ποιητής βρίσκεται συνεχώς σε μια διαλεκτική σχέση με το εδώ και το πέραν, με το φως και με το σκοτάδι, το ωραίο και το άσχημο, δείχνοντας τη φυσική συνύπαρξη των αντιθέτων μέσα στη ζωή. Ετσι, ενώ η έναρξη γίνεται με μάλλον ενθουσιώδη τρόπο, κάτω από την επιφάνεια είναι ευδιάκριτη η απέραντη θλίψη. Η διαπίστωσή του κυριαρχεί:



όλα τ' ανθρώπινα

υποτάσσονται στο θάνατο



Ακόμα και ο ήλιος είναι «άλλος», το «παράλογο είναι δυνατό», ο πόνος είναι αληθινός και υπάρχει άφθονος στη γη («Αληθινός ο πόνος»).

Παρατηρώντας γύρω του, ο ποιητής διαπιστώνει ότι στο «ακατάστατο δωμάτιο» οι «τόμοι της λογοτεχνίας» δεν «οδηγούν πουθενά» και το μόνο που αξίζει είναι αυτό που «λάμπει μες στο κεφάλι» μας. Οι στίχοι:



Κρίμα και ντροπή να γερνάς

Και να μην γνωρίζεις τίποτα



μας πάνε μακριά στους αρχαίους και στο σωκρατικό «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα». Η συνειδητοποίηση αυτής της άγνοιας με το πέρασμα του χρόνου συνιστά υπαρξιακής κατηγορίας ανησυχία, αλλά και απάντηση στο θέμα του θανάτου, τον οποίο μελετά. Μερικοί στίχοι του («Ακατάστατο δωμάτιο») μας θυμίζουν εκ του αντιθέτου τους στίχους του Ελύτη:



έβαλα τα βιβλία μου στα ράφια και στη γωνιά μια

λυπημένη Αγγελική

Το ποσοστό της ομορφιάς που μου αναλογούσε πάει, το

Ξόδεψα όλο



Αλλοτε πάλι ο Πούλιος, σαν σεφερικός ήρωας, ζητεί να μάθει «απ' τους νεκρούς» για το «σκοτεινό μαινόμενο αίμα» και για τη «γαλήνη» τους. Αντιστρέφοντας τα πράγματα, αντιλαμβάνεται την εδώ ζωή ως «άρρωστο καιρό», τους ζωντανούς ως «προγραμμένους» και το πλησίασμα του θανάτου ως «ώρες χαρωπές».

Ο ποιητής, ως λαμνοκόπος στο «γλυκό σούρουπο» της ζωής, βλέπει ένα «φωτεινό χαμόγελο», «πλήθος πουλιά» να πετούν και «κιονόκρανα αγκυροβολημένα». Με το ωραίο αυτό σκηνικό, που έχει και το εικαστικό του ανάλογο στη ζωγραφική, ο ποιητής παραπέμπει στο θάνατο, ο οποίος φαίνεται να έρχεται σιγά σιγά. Από τη μια μεριά στήνεται ένα ρομαντικό σκηνικό με κλασικιστικά χαρακτηριστικά, όπως είναι τα κιονόκρανα (ερείπια περασμένων μεγαλείων), ενώ από την άλλη προβάλλουν τα πετούμενα πουλιά, οιονεί σύμβολα ψυχών που φεύγουν («Λαμνοκόπημα»). Και ο τίτλος του ποιήματος άλλωστε μάς παραπέμπει στη θαλασσινή, λιμναία ή ποτάμια πορεία προς τον άλλο κόσμο. Ετσι, η ζωή, σαν ερωτικό όνειρο, ακολουθεί μια προδιαγεγραμμένη πορεία από την ώρα της γέννησης με συγκεκριμένο προορισμό, το θάνατο.

Ο ποιητής, με την πείρα που έχει ήδη αποκτήσει, ανακαλύπτει το πραγματικό, οδυνηρό τραγούδι. Κι αυτό το τραγούδι δεν είναι σαν του αέρα στα δάση, σαν του ήλιου στις κορυφογραμμές, σαν της βροχής στο πέλαγος, αλλά σαν του μοναχικού λύκου την ώρα που «ζευγαρώνει» και «πέφτουν πάνω του ροδοπέταλα» («Χαμηλόφωνα»). Εχουμε έτσι τη διαπίστωση μιας αντινομίας μιας πικρής ευτυχίας, που τη συνιστούν η μοναξιά και το ζευγάρωμα, από τη μια, και η αγριάδα και τα ροδοπέταλα, από την άλλη. Κι αυτή η σκληρή αντίθεση αποτελεί την ουσία της ζωής.

Αντινομία συνιστά και η διαπίστωση πως: «Ευδιάκριτο και σκοτεινό / υπάρχουν ταυτόχρονα» («Ο τοίχος»). Αλλοτε πάλι ο ποιητής προβάλλει το «πιστεύω» του, το οποίο συνίσταται από «διαρρύθμιση φωτεινών στιγμών». Σημασία έχει η δύναμη με την οποία αντιστέκεται:



Δεν δίνομαι στην καταστροφή

δεν πιστεύω στο θάνατο,

ξέρω ότι κατάγομαι από την πραγματικότητα.

Δεν φοβούμαι τους εισβολείς του ίσκιου μου.

Μου είναι άγνωστη η μεμψιμοιρία.



Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά; Τίποτε άλλο από απεγνωσμένες προσπάθειες να δείξει ότι δεν φοβάται. Ωστόσο το τέλος του καιρού συμβαδίζει με το τέλος του ανθρώπου, ο οποίος ως «homo sapiens», σε όλες τις χρονικές του στιγμές, με χιτώνα, με ράσο, με κοστούμι, με μπλουτζίν, με τη θρησκευτική πίστη, που του παρέχει αθανασία ψυχής, «πάει να πάρει τη θέση του στο Μουσείο» («Ποίημα για το τέλος του καιρού»). Η ποίηση του Πούλιου προσφέρεται και για διακειμενικές αναγνώσεις. Οι στίχοι ότι:



Η ποίηση δεν πεθαίνει

όσο κι αν γίνει σιωπή

όσο κι αν προστεθεί κι άλλη σκουριά

πάνω στ' άνθη,



παραπέμπουν στους στίχους του Ελύτη, σύμφωνα με τους οποίους:



Ποίηση μόνον είναι

Κείνο που απομένει. Ποίηση. Δίκαιη και ουσιαστική κι ευθεία.

Οπως μπορεί και να τη φαναταστήκαν οι πρωτόπλαστοι.



Και μπορεί η «γλυκιά περιπέτεια» της ζωής να καταλήγει στο θάνατο, η ίδια η ζωή όμως μοιάζει με «ωραία γυναίκα», «γυμνή και άθικτη», πράγμα που μας θυμίζει και πάλι την ελυτική άποψη ότι:



από κοντά ήταν απλώς μια ωραία γυναίκα που

Μύριζε κήπο.



Αλλά ο Πούλιος δεν σταματά ώς εδώ· στη συλλογή του συναντάμε και στίχους όπου βιαιοπραγεί λεκτικά, γίνεται άκρως ρεαλιστικός, δείχνει επιθετικότητα ή απλώς προβάλλει μια προκλητική γλώσσα. Στο ποίημα «Πτυχώσεις», λόγου χάριν, δίνει μια εικόνα της περιθωριακής ζωής με ομοφυλόφυλους, σύριγγες, μεθυσμένους ναύτες, γυναίκες του ελεύθερου έρωτα, όπου σχεδόν δημιουργεί μια αίσθηση αηδίας. Κι όμως είναι κι αυτή μια όψη της ζωής, θλιβερή αλλά πραγματική. Ανάλογες απόψεις απηχεί και το ποίημα «Ο μέγας αλήτης».

Το τελευταίο ποίημα, η «Πικρία», ένα ποίημα στο οποίο αφήνει κατά μέρος τον ελεύθερο, μέχρι τώρα, στίχο και με έναν ρυθμό και μέτρο παραδοσιακό, και ύφος έντονα καρυωτακικό, αναχωρεί, κάνοντας το δικό του ταξίδι με «καράβι αλαργινό». Σε απόλυτη συμφωνία με το ποίημα βρίσκεται και το τελευταίο σχέδιο - εικόνα του Δημ. Γέρου, ο οποίος απεικονίζει ένα πλοίο που ταξιδεύει· είναι η ώρα που το πλοίο αφήνει πίσω του το σκοτάδι και ενώ βγαίνει στο φως αφήνει έναν καπνό μ' ένα πουλί ψηλά, σύμβολο οιονεί της ψυχής, που κι αυτή φεύγει. Αλλά και όλες οι εικόνες του Δημήτρη Γέρου είναι εμπνευσμένες από τα κείμενα, συνοδοιπορούν και υπογραμμίζουν ποιητικές εικόνες ή φράσεις.

Τελικά, το «Μωσαϊκό» είναι μια ποιητική συλλογή που παραπέμπει σχεδόν συνεχώς σε άλλους ποιητές, στους «τόμους της λογοτεχνίας» του «ακατάστατου δωματίου» του, σαν να δίνει μια εικόνα όχι του «ακατάστατου δωματίου» του, όπως είδαμε, αλλά της ψυχής, σε μια οριακή στιγμή, σ' ένα μεταίχμιο ανάμεσα στο εδώ και στο εκεί της ζωής.

Ενα μωσαϊκό από στίχους είναι ο ποιητής. Γι' αυτό και οι τόσες εκλεκτικές συγγένειες, όχι μόνο όσες βιαστικά επισημάναμε αλλά και όσες άλλες ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει. Κι αυτό, γιατί η ποίηση είναι η ζωή του Πούλιου και με ποίηση την αποδίδει.



ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/08/2002