0
Your Καλαθι
Σκιές στον Τοίχο
Συζητήσεις μεταξύ μιας «δυνάμει» φιλοσόφου και του πατέρα της
Έκπτωση
10%
10%
Περιγραφή
Το παρόν βιβλίο αποτελείται από δύο μέρη, καθένα με τον δικό του στόχο και χαρακτήρα. Κοινό τους στοιχείο είναι η μορφή του φιλοσοφικού διαλόγου
–ανάμεσα στον Νικήτα (πατέρα) και τη Χρυσήλια (κόρη). Η Φιλοσοφία, εδώ, δεν παρουσιάζεται ως κάτι δυσπρόσιτο, αλλά ως συζήτηση που θα μπορούσε να ξεκινήσει ένα απόγευμα στο σπίτι, ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που προσπαθούν να καταλάβουν λίγο καλύτερα τον κόσμο και τον εαυτό τους.
Στο Μέρος Α΄, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με ορισμένα από τα βασικά ερωτήματα της Φιλοσοφίας, παρουσιασμένα με τρόπο απλό και κατανοητό. Δεν πρόκειται για θεωρητική διδασκαλία, αλλά για μια πρόσκληση να σταθούμε για λίγο μαζί απέναντι σε ερωτήματα που συνήθως προσπερνούμε. Φυσικά, οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι εύκολες· κι ίσως να μην υπάρχουν οριστικές απαντήσεις. Αρκεί όμως να σταθούμε λίγο απέναντί τους ?να τις σκεφτούμε, να τις συζητήσουμε? το οποίο σημαίνει… να φιλοσοφήσουμε.
Οι διάλογοι του πρώτου μέρους εστιάζουν κυρίως σε δύο μεγάλα πεδία της φιλοσοφίας: τη Μεταφυσική και τη Γνωσιολογία.
Η Μεταφυσική ασχολείται με τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα για την ύπαρξη και τη δομή της πραγματικότητας: Τι υπάρχει στον κόσμο; Υπάρχουν μόνο επιμέρους πράγματα –όπως άνθρωποι, δέντρα, άστρα ή ηλεκτρόνια– ή και γενικές οντότητες, όπως οι ιδιότητες και οι σχέσεις που φαίνεται να μοιράζονται αυτά τα πράγματα; Και πέρα απ’ όλα αυτά, υπάρχει άραγε μια υπερβατική πραγματικότητα, κάτι που δεν υποπίπτει στις αισθήσεις, αλλά θεμελιώνει ό,τι μπορούμε να γνωρίσουμε; Μήπως πίσω από τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε υπάρχει ένα βαθύτερο επίπεδο –αυτό που οι φιλόσοφοι άλλοτε ονόμασαν «?ντως ?ν» ή «πράγματα καθ’ αυτά»– το οποίο παραμένει αόρατο, αλλά ίσως αναγκαίο για να υπάρξει ορατός κόσμος; Τι είναι ο χώρος και ο χρόνος –απόλυτες οντότητες ή κατηγορίες της νόησης; Είναι η πραγματικότητα πλήρως προκαθορισμένη ή υπάρχει ουσιαστική ελευθερία; Ποια είναι η φύση της αιτιότητας και τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε ότι το γεγονός Α «προκαλεί» το γεγονός Β; Ποια είναι η φύση του νου και της συνείδησης; Μπορούν να εξηγηθούν αποκλειστικά ως εγκεφαλικές διεργασίες ή υποδηλώνουν κάτι πέρα από το υλικό;
Η Γνωσιολογία (ή Επιστημολογία) διερευνά τη φύση της γνώσης: Πώς γνωρίζουμε; Τι σημαίνει «γνωρίζω κάτι»; Ποια η διαφορά ανάμεσα στη γνώση και την απλή πεποίθηση; Ποιες είναι οι πηγές της γνώσης –οι αισθήσεις ή η νόηση; Πώς μπορούμε να δικαιολογήσουμε ότι κάτι που πιστεύουμε είναι αληθινό; Υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να γνωρίσει ο ανθρώπινος νους; Και σε ποιον βαθμό η ίδια η δομή της πραγματικότητας καθορίζει τα όρια της κατανόησής μας;
Τα δύο αυτά πεδία –Μεταφυσική και Γνωσιολογία– βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση. Οι μεταφυσικές παραδοχές ενός φιλοσόφου επηρεάζουν ό,τι θεωρεί γνώσιμο, ενώ η γνωσιολογική του στάση διαμορφώνει ό,τι δέχεται ως υπαρκτό. Άλλοι ξεκινούν από το Είναι για να κατανοήσουν τη γνώση, άλλοι –αντίστροφα– από τη γνώση για να ορίσουν το Είναι, και κάποιοι επιχειρούν να κρατήσουν τη λεπτή (ή: εύθραυστη) ισορροπία ανάμεσά τους.
Οι διάλογοι του πρώτου μέρους γεννήθηκαν από τις απορίες και τις συζητήσεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της ενασχόλησης της Χρυσήλιας με τη Φιλοσοφία, στο πλαίσιο του προγράμματος International Baccalaureate (IB), τα έτη 2023–2024. Η συζήτηση εκτυλίχθηκε σταδιακά, σε τμήματα, μέσα σε λίγους μήνες –αλλά με μια ένταση που μόνο η ζωντανή φιλοσοφική περιέργεια μπορεί να φέρει.
Στο Μέρος Β΄, ο διάλογος παίρνει ιστορική μορφή. Εκεί, ταξιδεύουμε μέσα στον χρόνο, από τους Προσωκρατικούς και τον Πλάτωνα, μέχρι τον Βιτγκενστάιν και τον 20ο αιώνα. Καθ’ οδόν, συναντούμε ορισμένες από τις πιο δημιουργικές και ανατρεπτικές μορφές του φιλοσοφικού στοχασμού. Η πορεία δεν είναι αυστηρά γραμμική –υπάρχουν αναδρομές, παρακάμψεις, και στιγμές όπου ο διάλογος αφήνει τον χρόνο να «καμπυλώσει» λίγο, για χάρη της κατανόησης.
Στο δεύτερο μέρος –πέρα από την Μεταφυσική και την Γνωσιολογία– αναλύονται και θέματα Ηθικής και Λογικής. Κάποια από τα ηθικά ερωτήματα είναι τα εξής: Πώς ορίζουμε το «ηθικό» ή το «δίκαιο»; Μπορεί η ηθική να οριστεί αντικειμενικά; Ή είναι κάτι σχετικό που εξαρτάται από πρόσωπα και πολιτισμούς; Γιατί «πρέπει» να πράττουμε το καλό; Επειδή το επιτάσσει ο Λόγος, ο Θεός, η φύση, ή γιατί το απαιτεί η κοινωνική συνοχή; Μπορεί η Ηθική να σταθεί χωρίς μεταφυσικό θεμέλιο ή υπερβατική πηγή αξίας; Από την άλλη η Λογική θέτει εντελώς διαφορετικά ερωτήματα: Τι είναι ένα λογικό επιχείρημα; Πότε ένα επιχείρημα είναι έγκυρο; Μπορεί ένα επιχείρημα με ψευδείς προκείμενες να είναι έγκυρο; Υπάρχει διαφορά μεταξύ «εγκυρότητας» και «αλήθειας»; Ποια είναι η σχέση της Λογικής με τη γλώσσα και τη σκέψη; Είναι η λογική απλώς ένα τεχνικό εργαλείο για τον λόγο, ή μήπως καθρεφτίζει τη βαθύτερη δομή του κόσμου ?όπως πίστευε ο Βιτγκενστάιν όταν έλεγε ότι «τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου»;
Φυσικά, το έργο δεν φιλοδοξεί να καλύψει όλη τη φιλοσοφική παράδοση. Πολλοί στοχαστές αναφέρονται μόνο επιγραμματικά ή καθόλου. Ο στόχος είναι άλλος: να φανεί πώς τα μεγάλα ερωτήματα γεννιούνται, μεταμορφώνονται και επιμένουν ?και πώς η Φιλοσοφία δεν είναι μουσειακό είδος, αλλά μια ζωντανή συνομιλία που συνεχίζεται, από τον Θαλή ως σήμερα.
Θερμές ευχαριστίες στoν Κώστα Γαβρόγλου για τη συνεχή ενθάρρυνση, τις εύστοχες παρατηρήσεις και το γνήσιο ενδιαφέρον του σε κάθε στάδιο αυτής της δημιουργικής περιπέτειας.
Κυρίως, όμως, οι πιο βαθιές ευχαριστίες μας απευθύνονται στη Φοίβη Κουντούρη –σύζυγο και μητέρα– χωρίς την αδιάκοπη ενθάρρυνση και πίστη της οποίας οι διάλογοι αυτοί θα είχαν μείνει απλώς στο μυαλό μας, σαν ανεκπλήρωτη επιθυμία. Εκείνη τους έδωσε την ώθηση που χρειαζόταν για να μεταφερθούν στο χαρτί.
–ανάμεσα στον Νικήτα (πατέρα) και τη Χρυσήλια (κόρη). Η Φιλοσοφία, εδώ, δεν παρουσιάζεται ως κάτι δυσπρόσιτο, αλλά ως συζήτηση που θα μπορούσε να ξεκινήσει ένα απόγευμα στο σπίτι, ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που προσπαθούν να καταλάβουν λίγο καλύτερα τον κόσμο και τον εαυτό τους.
Στο Μέρος Α΄, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με ορισμένα από τα βασικά ερωτήματα της Φιλοσοφίας, παρουσιασμένα με τρόπο απλό και κατανοητό. Δεν πρόκειται για θεωρητική διδασκαλία, αλλά για μια πρόσκληση να σταθούμε για λίγο μαζί απέναντι σε ερωτήματα που συνήθως προσπερνούμε. Φυσικά, οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι εύκολες· κι ίσως να μην υπάρχουν οριστικές απαντήσεις. Αρκεί όμως να σταθούμε λίγο απέναντί τους ?να τις σκεφτούμε, να τις συζητήσουμε? το οποίο σημαίνει… να φιλοσοφήσουμε.
Οι διάλογοι του πρώτου μέρους εστιάζουν κυρίως σε δύο μεγάλα πεδία της φιλοσοφίας: τη Μεταφυσική και τη Γνωσιολογία.
Η Μεταφυσική ασχολείται με τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα για την ύπαρξη και τη δομή της πραγματικότητας: Τι υπάρχει στον κόσμο; Υπάρχουν μόνο επιμέρους πράγματα –όπως άνθρωποι, δέντρα, άστρα ή ηλεκτρόνια– ή και γενικές οντότητες, όπως οι ιδιότητες και οι σχέσεις που φαίνεται να μοιράζονται αυτά τα πράγματα; Και πέρα απ’ όλα αυτά, υπάρχει άραγε μια υπερβατική πραγματικότητα, κάτι που δεν υποπίπτει στις αισθήσεις, αλλά θεμελιώνει ό,τι μπορούμε να γνωρίσουμε; Μήπως πίσω από τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε υπάρχει ένα βαθύτερο επίπεδο –αυτό που οι φιλόσοφοι άλλοτε ονόμασαν «?ντως ?ν» ή «πράγματα καθ’ αυτά»– το οποίο παραμένει αόρατο, αλλά ίσως αναγκαίο για να υπάρξει ορατός κόσμος; Τι είναι ο χώρος και ο χρόνος –απόλυτες οντότητες ή κατηγορίες της νόησης; Είναι η πραγματικότητα πλήρως προκαθορισμένη ή υπάρχει ουσιαστική ελευθερία; Ποια είναι η φύση της αιτιότητας και τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε ότι το γεγονός Α «προκαλεί» το γεγονός Β; Ποια είναι η φύση του νου και της συνείδησης; Μπορούν να εξηγηθούν αποκλειστικά ως εγκεφαλικές διεργασίες ή υποδηλώνουν κάτι πέρα από το υλικό;
Η Γνωσιολογία (ή Επιστημολογία) διερευνά τη φύση της γνώσης: Πώς γνωρίζουμε; Τι σημαίνει «γνωρίζω κάτι»; Ποια η διαφορά ανάμεσα στη γνώση και την απλή πεποίθηση; Ποιες είναι οι πηγές της γνώσης –οι αισθήσεις ή η νόηση; Πώς μπορούμε να δικαιολογήσουμε ότι κάτι που πιστεύουμε είναι αληθινό; Υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να γνωρίσει ο ανθρώπινος νους; Και σε ποιον βαθμό η ίδια η δομή της πραγματικότητας καθορίζει τα όρια της κατανόησής μας;
Τα δύο αυτά πεδία –Μεταφυσική και Γνωσιολογία– βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση. Οι μεταφυσικές παραδοχές ενός φιλοσόφου επηρεάζουν ό,τι θεωρεί γνώσιμο, ενώ η γνωσιολογική του στάση διαμορφώνει ό,τι δέχεται ως υπαρκτό. Άλλοι ξεκινούν από το Είναι για να κατανοήσουν τη γνώση, άλλοι –αντίστροφα– από τη γνώση για να ορίσουν το Είναι, και κάποιοι επιχειρούν να κρατήσουν τη λεπτή (ή: εύθραυστη) ισορροπία ανάμεσά τους.
Οι διάλογοι του πρώτου μέρους γεννήθηκαν από τις απορίες και τις συζητήσεις που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της ενασχόλησης της Χρυσήλιας με τη Φιλοσοφία, στο πλαίσιο του προγράμματος International Baccalaureate (IB), τα έτη 2023–2024. Η συζήτηση εκτυλίχθηκε σταδιακά, σε τμήματα, μέσα σε λίγους μήνες –αλλά με μια ένταση που μόνο η ζωντανή φιλοσοφική περιέργεια μπορεί να φέρει.
Στο Μέρος Β΄, ο διάλογος παίρνει ιστορική μορφή. Εκεί, ταξιδεύουμε μέσα στον χρόνο, από τους Προσωκρατικούς και τον Πλάτωνα, μέχρι τον Βιτγκενστάιν και τον 20ο αιώνα. Καθ’ οδόν, συναντούμε ορισμένες από τις πιο δημιουργικές και ανατρεπτικές μορφές του φιλοσοφικού στοχασμού. Η πορεία δεν είναι αυστηρά γραμμική –υπάρχουν αναδρομές, παρακάμψεις, και στιγμές όπου ο διάλογος αφήνει τον χρόνο να «καμπυλώσει» λίγο, για χάρη της κατανόησης.
Στο δεύτερο μέρος –πέρα από την Μεταφυσική και την Γνωσιολογία– αναλύονται και θέματα Ηθικής και Λογικής. Κάποια από τα ηθικά ερωτήματα είναι τα εξής: Πώς ορίζουμε το «ηθικό» ή το «δίκαιο»; Μπορεί η ηθική να οριστεί αντικειμενικά; Ή είναι κάτι σχετικό που εξαρτάται από πρόσωπα και πολιτισμούς; Γιατί «πρέπει» να πράττουμε το καλό; Επειδή το επιτάσσει ο Λόγος, ο Θεός, η φύση, ή γιατί το απαιτεί η κοινωνική συνοχή; Μπορεί η Ηθική να σταθεί χωρίς μεταφυσικό θεμέλιο ή υπερβατική πηγή αξίας; Από την άλλη η Λογική θέτει εντελώς διαφορετικά ερωτήματα: Τι είναι ένα λογικό επιχείρημα; Πότε ένα επιχείρημα είναι έγκυρο; Μπορεί ένα επιχείρημα με ψευδείς προκείμενες να είναι έγκυρο; Υπάρχει διαφορά μεταξύ «εγκυρότητας» και «αλήθειας»; Ποια είναι η σχέση της Λογικής με τη γλώσσα και τη σκέψη; Είναι η λογική απλώς ένα τεχνικό εργαλείο για τον λόγο, ή μήπως καθρεφτίζει τη βαθύτερη δομή του κόσμου ?όπως πίστευε ο Βιτγκενστάιν όταν έλεγε ότι «τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου»;
Φυσικά, το έργο δεν φιλοδοξεί να καλύψει όλη τη φιλοσοφική παράδοση. Πολλοί στοχαστές αναφέρονται μόνο επιγραμματικά ή καθόλου. Ο στόχος είναι άλλος: να φανεί πώς τα μεγάλα ερωτήματα γεννιούνται, μεταμορφώνονται και επιμένουν ?και πώς η Φιλοσοφία δεν είναι μουσειακό είδος, αλλά μια ζωντανή συνομιλία που συνεχίζεται, από τον Θαλή ως σήμερα.
Θερμές ευχαριστίες στoν Κώστα Γαβρόγλου για τη συνεχή ενθάρρυνση, τις εύστοχες παρατηρήσεις και το γνήσιο ενδιαφέρον του σε κάθε στάδιο αυτής της δημιουργικής περιπέτειας.
Κυρίως, όμως, οι πιο βαθιές ευχαριστίες μας απευθύνονται στη Φοίβη Κουντούρη –σύζυγο και μητέρα– χωρίς την αδιάκοπη ενθάρρυνση και πίστη της οποίας οι διάλογοι αυτοί θα είχαν μείνει απλώς στο μυαλό μας, σαν ανεκπλήρωτη επιθυμία. Εκείνη τους έδωσε την ώθηση που χρειαζόταν για να μεταφερθούν στο χαρτί.
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
