Σε ξένο γήπεδο

Η ζωή μοιάζει με μια παρτίδα σκάκι, μόνο που νικάει πάντα ο αντίπαλος. Όπως στο σκάκι το πιο δύσκολο μέρος του παιχνιδιού είναι το τρίτο, το φινάλε, και εκεί, δυσκολεύουν οι κινήσεις, χάνεσαι σε λαβυρίνθους. Είναι σαν να παίζεις πλέον σε ξένο γήπεδο.
Κι ενώ οι ψυχές μας κάθονται -κωμικοτραγικές- μες στα παλιά των τα πετσιά τ' αφανισμένα, ακούγονται, καμιά φορά, φωνές αγαπημένες - σαν μουσική, τη νύχτα, μακρινή, που σβήνει.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Αυτά έγραφε (μεταξύ πολλών άλλων) ο διηγηματογράφος Δημήτρης Πετσετίδης -μικρασιατικής καταγωγής, αποτραβηγμένος στη Σπάρτη όπου ασκεί, προς βιοπορισμόν, το επάγγελμα του φροντιστή μαθηματικών, ενώ (εκ παραλλήλου) ασχολείται μανιωδώς με τη γελοιογραφία και το ζατρίκιον, όντας ενεργό μέλος σκακιστικών συλλόγων.

Η πρώτη του εμφάνιση γίνεται το 1986 με τη συλλογή Δώδεκα στο δίφραγκο: διηγήματα άγρια (αλλά, περιέργως, τρυφερά), βιωματικά καταστάσεων από τον Πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, ιδωμένα με τη ματιά ενός παιδιού (ή εφήβου) που γνώρισε τους πρωταγωνιστές, ακούει τις τρομακτικές διηγήσεις και χαιρετιέται στις γειτονιές της πόλης με θύματα και θύτες. Οι ήρωες των διηγημάτων έρχονται, συνήθως, από τον Κάτω Κόσμο -ή, οδεύουν προς αυτόν, εκτελεσμένοι, σφαγμένοι, κρεουργημένοι εν ψυχρώ.

Ο Πετσετίδης, συνεχίζοντας τη μοναχική και αθόρυβη πορεία του, εκδίδει το 1991 Το παιχνίδι, το 1993 το Επίλογος στα χιόνια και το 1998 το Ο Σαμπατές ζει -συλλογές διηγημάτων που συνθέτουν ένα συγκλονιστικό ρέκβιεμ για την πικρή εκείνη εποχή.

Με λιτά και καίρια εκφραστικά μέσα και ώριμη πλέον τεχνική, με σύντομες και υπαινικτικές αναφορές, ο Πετσετίδης καταφέρνει, με την αφηγηματική του μαγγανεία, να υπερβεί το ιστορικό γεγονός και να αναγάγει καταστάσεις και πρωταγωνιστές στην περιοχή των σύγχρονων μύθων.

Η συγγραφική του σαγήνη βρίσκει τους πιο συναρπαστικούς τόνους της όταν (κατά τη χθαμαλή και γραμμική ανάπτυξη της αφήγησης) εισβάλλει ξαφνικά ένα ποιητικό, απολύτως υπερρεαλιστικό στοιχείο, που αφαρπάζει τον αναγνώστη και τον οδηγεί δέσμιον εκείθεν της μυθιστορίας...

Στην τελευταία συλλογή διηγημάτων Σε ξένο γήπεδο, που κυκλοφόρησε όλως προσφάτως, ο Πετσετίδης παίζει (εννοείται!) στο δικό του γήπεδο: μόνον που τώρα, πλάι στο διάχυτο ερωτισμό, τις μνήμες και τα απωθημένα της εφηβείας και της τότε επαρχίας, πλάι στα ανεκπλήρωτα όνειρα και τους ανολοκλήρωτους πόθους, δίπλα στον πυρετό του σκακιού που τον συνέχει, εμφανίζεται ο α δ υ σ ώ π η τ ο ς χ ρ ό ν ο ς - ο χρόνος όχι πλέον (μόνον) ως παρελθόν αλλά (κυρίως) ως απειλή.

Ο χ ρ ό ν ο ς όπως, π.χ., προβάλλει απειλητικός μέσα από τους στίχους του Σωκράτη Καψάσκη:

Ο χρόνος είναι ένας βούρκος που εξαφανίζει όλα τα τιμαλφή...

Οι ήρωες ομολογούν:

«Δεν βλέπω πια όνειρα ή δεν τα θυμάμαι...». «Ξεχνάω τα ονόματα...». «Γεράσαμε, μου λέει ο Σπύρος...». «Ντράπηκα για τη μνήμη μου...». «Δεν μπορώ να θυμηθώ πια, έχουν περάσει περισσότερα από σαράντα χρόνια...». «Μοιάζουμε σαν το γέρο που δεν ξέρει τάχα...».

Το σκάκι θα εμφανιστεί σε τέσσερα από τα δεκατέσσερα διηγήματα: το ένα από αυτά («Η πρώτη ήττα») προικίζει, κυριολεκτικά, τη γραμματεία μας με ένα κείμενο σημαδιακό για την ψυχολογία των παικτών του ζατρικίου.

Ο Πετσετίδης διατηρεί και στα διηγήματα της παρούσας συλλογής, την αφοπλιστική του αθωότητα -ειλικρίνεια σχεδόν παιδική. Στο διήγημα «Συναντήσεις και αναμονή» συναντά τυχαία στο δρόμο την ηθοποιό Μάγια Λυμπεροπούλου. Εκείνη δεν τον προσέχει φυσικά, αλλά ο αφηγητής βρίσκει το θάρρος και της μιλάει. Ο διάλογος (;) που ακολουθεί, είναι χαρακτηριστικός της γραφής του Πετσετίδη:

«-Με συγχωρείτε κυρία Λυμπεροπούλου, θέλω να σας πω πόσο χαίρομαι που σας βλέπω. Είμαι από τη Σπάρτη!..»

Στο (άκρως μελαγχολικό) διήγημα «Σύντομη συνάντηση» φεύγοντας από μια συνηθισμένη επίσκεψη, μουρμουρίζει κοινά λόγια αποχαιρετισμού,

«Σηκώνομαι για να φύγω. "Ευχαριστώ, Αγγελική, για το ωραίο τσάι σου. Κι εσένα, Ειρήνη, φαντάζομαι να σε ξαναδώ σύντομα"»...

που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά αποχαιρετισμός σε μια μελλοθάνατη:

«- Την άλλη εβδομάδα θ' ανέβω στην Αθήνα για μια εγχείρηση, λέει η Ειρήνη... Εχω μια κύστη στο κεφάλι...»

Στο διήγημα «Αέρα, πατέρα», ο Πετσετίδης μετατοπίζεται θεματικά σε ένα σύγχρονο και καθημερινό γεγονός, γράφοντας (για να θυμηθώ τον τίτλο διηγήματος του Γιώργου Ιωάννου) ένα «μοτοσικλέτας εγκώμιο»: για τις κόντρες των μηχανόβιων νέων. Η περιγραφή σε μεταφέρει στη σέλα μιας χιλιάρας, που ξεχύνεται βολίδα εναντίον του αντιπάλου -για ν' αφήσει, τελικώς, ο αναβάτης της πάνω στη γυαλισμένη λαμαρίνα τρία κομμένα δάχτυλα...

Σε όλα τα διηγήματα κυριαρχεί ή άδολη στάση του αφηγητή: απόμακρα, χαμηλόφωνα, υπαινικτικά, σχεδόν μουσικά - σαν μουσική, τη νύχτα, μακρινή, που σβήνει... Η αρχή του διηγήματος παρασύρει ενίοτε τον αναγνώστη σε άλλα γήπεδα, που παραπέμπουν σε δοκίμιο (όπως η γοητευτική πραγματεία περί μακαρονιών), το τέλος, όμως, παραμένει απροσδόκητο και πικρό.

Θέλω να αναφερθώ σε ένα, ακόμη, από τα ωραία διηγήματα του Πετσετίδη, εκείνο με τον τίτλο «Νυχτερινή κολύμβηση». Είναι χαρακτηριστικό (περίπου διδακτικό) του υπερβατικού στοιχείου, το οποίο ήδη μνημονεύσαμε, και το οποίο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί με άκρα πειστικότητα. Περνώντας, λοιπόν, ο ήρωας κάποιο βράδυ αργά κοντά από το κοιμητήριο, βλέπει καθισμένη πάνω σε μια μεγάλη πέτρα μια γυναικεία σιλουέτα. Σταματά και τη ρωτάει τι γυρεύει αυτή, νέα κοπέλα, σε εκείνο το μέρος, τέτοια ώρα, ολομόναχη. Το κορίτσι απορεί:

«- Δεν με γνώρισες, Διαμαντή; Είμαι η Μαρίνα...»

Η Μαρίνα! Αλλη μια φιγούρα, από αυτές που κατά καιρούς ανασύρει ο Πετσετίδης από τον Κάτω Κόσμο, ανακαλώντας τες στον καθημερινό μας βίο...

Η συλλογή κλείνει με ένα ονειρικό, σκοτεινό και εφιαλτικό κείμενο («Η λιβελούλα»), όπου το φως δεν είναι, απλώς, γκρίζο, αλλά σάπιο... Η περιπλάνηση μέσα στον τεράστιο και απειλητικό λαβύρινθο φαίνεται άκρως απειλητική -πλην μια μικρή, γαλάζια λιβελούλα σ' ένα ξέφωτο προοιωνίζεται (ίσως) την αισιόδοξη μελλοντική πορεία του Δημήτρη Πετσετίδη.



ΗΛΙΑΣ Χ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/01/2004