Λόγος, Κυριαρχία και Ιδιοκτησία στη σκέψη του Thomas Paine

Στα τέλη του 18ου αιώνα, οι αστικές επαναστάσεις της Γαλλίας και της Αμερικής επικυρώνουν και τυπικά τους σύγχρονους όρους της καπιταλιστικής κοινωνικής οργάνωσης. Σε ρήξη με το Παλαιό Καθεστώς, τα νέα αξιολογικά ιδεώδη της ελευθερίας και της ισότητας συνδέονται με ρηξικέλευθα κοινωνικά περιεχόμενα ενώπιον του αναδυόμενου προβλήματος της τεχνητά παραγόμενης ένδειας την αυγή της εκβιομηχάνισης. Το νεότερο φυσικό δίκαιο επιστρατεύεται τότε στην κριτική του κοινωνικού ζητήματος κι ωθείται σε ριζοσπαστικές εκδοχές του. Τα έργα του αυτοδίδακτου Άγγλου Thomas Paine αποτελούν κατεξοχήν τέτοιο παράδειγμα. Ο «άνθρωπος των δύο επαναστάσεων» ασκεί δριμεία κριτική στις παραδοσιακές μορφές διακυβέρνησης (μοναρχία) και οργάνωσης της κοινωνικής αναπαραγωγής (κληρονομική αρχή) στη βάση των αρχών του Ορθού Λόγου· και συναρτά την -επαναστατικώ δικαίω- εγκαθίδρυση της ορθής πολιτειακής μορφής με την εμπέδωση όχι μόνο ατομικών και διευρυμένων πολιτικών, αλλά και κοινωνικών δικαιωμάτων, στο πλαίσιο μιας θεώρησης που υποστηρίζει την αλληλεξάρτηση πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Η κριτική του Paine στο κοινωνικό ζήτημα εκκινεί από το -ακόμα κυρίαρχο στην Αγγλία των τελών του αιώνα- αίτημα διατήρησης της κληρονομικής αρχής ως αποδεκτής κοινωνικής μορφής συμβατής με τη μοναρχική διακυβέρνησης και εκτείνεται στο πρόβλημα της ανάδυσης νεότερων μορφών στις οποίες αποκρυσταλλώνονται οι κοινωνικές σχέσεις (όπως οι σχέσεις εργασίας-ιδιοκτησίας και εργασίας-κράτους), στο μέτρο που πρόκειται για μορφές που φέρουν στο εσωτερικό τους στοι χεία ανισότητας και ανελευθερίας. Ο Paine αξιώνει εν τέλει την ανόρθωση των όρων ζωής του εργατικού πληθυσμού, οι οποίοι πλήττονται εξαιτίας της ιστορικά εμπεδωμένης ιδιοκτησιακής ανισότητας, χωρίς ωστόσο ο ίδιος να προσυπογράφει το αίτημα της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας. Με δεδομένο ότι τα γραπτά του έχουν αποτελέσει τα ίδια αντικείμενο πολεμικής, η παρούσα εργασία υιοθετεί τη θέση ότι το έργο του αποτελεί μέρος της ριζοσπαστικής
αγγλικής παράδοσης, υποστηρίζοντας την ύπαρξη συναφειών με επαναστατικές ιδέες που αναδύονται συστηματικά κατά τον αγγλικό εμφύλιο πόλεμο και βρίσκουν -στο ειδικότερο ιστορικό πλαίσιό τους- έκφραση σε κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα των εργατικών κινημάτων του 19ου αιώνα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.