Δοκίμια ιστορίας των θρησκειών

Στα χέρια των ιστορικών η θρησκεία διατρέχει τον κίνδυνο να εξαφανισθεί ως αυτόνομο φαινόμενο και να απορροφηθεί από την ιστορία. Στα χέρια των φαινομενολόγων κινδυνεύει να μεταβληθεί σε κάτι υπεριστορικό, σε κάτι εκτός ιστορίας. Ένας συνδυασμός των δύο, που θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε ιστορική φαινομενολογία, δεν ορίζει το αντικείμενο της θρησκείας με τους όρους της ιστορίας ούτε το προσδιορίζει καθεαυτό, αλλά χρησιμοποιεί τα δεδομένα της ιστορίας ως υλικό από το οποίο αφαιρεί καθετί μη καθολικό, σταθερό και μόνιμο. Ό,τι μένει είναι κι αυτό μέσα στην ιστορία, αλλά ως καθολικό και διιστορικό απομονώνεται επίσης από την Ιστορία. Η ουσία της θρησκείας δεν είναι κάτι υπεριστορικό αλλά διιστορικό. Η θρησκεία είναι μέσα στην ιστορία, δεν είναι όμως προϊόν της ιστορίας.