Θα κλάψει κανείς για τον Μάικελ;

Ένας εικοσιεπτάχρονος άντρας χάνει το χέρι και το πόδι του σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα που είχε. Σπαταλάει την αποζημίωση που πήρε, πίνοντας, και σιγά σιγά από τη ζωή του «σακάτη» περνάει στην ανέχεια και την εξαθλίωση.
Ο Μάικελ από το Γκόλουεη στα είκοσι τέσσερα χρόνια του αφήνει την πατρίδα του την Ιρλανδία και έρχεται στο Λονδίνο, για να αποκτήσει χρήματα. Κι αυτό γιατί η αγαπημένη του Μαίρη Λη του ζητούσε κι άλλα, για να τον παντρευτεί. Η επιλογή του αυτή όμως θα σημάνει την αρχή της δυστυχίας του. Ένα μέρος της ύπαρξης του νεαρού Ιρλανδού θα μείνει πίσω στην πατρίδα του, ένα μέρος του κορμιού του θα του το στερήσει η μοίρα. Ο αναγνώστη του βιβλίου θα το διαβάσει με αντίθετα συναισθήματα. Θα δακρύσει με την κακοτυχία του, θα γελάσει με τις απίστευτες κωμικοτραγικές φάρσες του και στο τέλος ο Μάικελ θα του μείνει αξέχαστος. Γιατί όποιος τον συντροφέψει στην περιπλάνησή του, έχει να μάθει πολλά για τη ζωή.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η ζωή του Πάτρικ Ο' Κόνερ ήταν μαρτυρική. Γεννήθηκε στο Γκόλουεϊ της Ιρλανδίας το 1882 και ορφάνεψε στα 12 χρόνια του. Όταν τελείωσε το σχολείο, άρχισε να εργάζεται ως δημόσιος υπάλληλος αλλά γρήγορα εγκατέλειψε τη δουλειά του για να πολεμήσει για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας κάτω από τις διαταγές του αντάρτη στρατηγού Μάικλ Κόλινς. Η παραίτηση του Ο' Κόνερ από το Δημόσιο και τα ελάχιστα έσοδα που αποκόμιζε από τη συγγραφή διηγημάτων και άρθρων τον μετέτρεψαν σε άτομο του περιθωρίου ­ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της σύντομης ζωής του περιπλανώμενος, άφραγκος και άστεγος. Αν και έγραψε πάνω από 400 διηγήματα και εκατοντάδες άρθρα για περιοδικά και εφημερίδες, αν και κέρδισε έξι λογοτεχνικά βραβεία ώς τα 30 του χρόνια, η μόνη φήμη που απέκτησε εν ζωή ήταν αυτή του αλκοολικού που τριγυρνούσε στα καπηλειά αναμένοντας κεράσματα από πλούσιους φιλότεχνους. Ήταν μικροκαμωμένος και ασθενικός και τελικά η υγεία του κλονίστηκε. Πέθανε μόνος στον θάλαμο απόρων του νοσοκομείου του Δουβλίνου στις 6 Οκτωβρίου του 1928, σε ηλικία 46 ετών. Στην τσέπη του βρέθηκαν μια πίπα, ένα στιλέτο, λίγος καπνός και ένα μήλο.

Η νουβέλα Θα κλάψει κανείς για τον Μάικελ; είναι εξίσου σπαρακτική με τη ζωή του Ο' Κόνερ. Ο ήρωας του βιβλίου, ο Μάικελ, είναι ένας νεαρός ιρλανδός μετανάστης που τριγυρίζει στο Λονδίνο ψάχνοντας για δουλειά. Μια μέρα, την ώρα που διασχίζει έναν δρόμο, ένα αυτοκίνητο τον τσαλαπατά και τον στέλνει στο νοσοκομείο. Όταν ο Μάικελ παίρνει εξιτήριο, είναι ένας άνθρωπος αγνώριστος: οι γιατροί τού έχουν κόψει ένα χέρι κι ένα πόδι· το πρόσωπό του είναι οργωμένο από ουλές. Η μόνη του παρηγοριά είναι μια αποζημίωση 250 λιρών που έχει λάβει από τον απρόσεκτο οδηγό. Με αυτά τα χρήματα ο άτυχος μετανάστης σκοπεύει να περάσει πέντε χρόνια. Η μοίρα όμως έχει άλλα σχέδια για τον Μάικελ. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα διαμορφώνει έναν χαρακτήρα δύστροπου, ημίτρελου και μηδενιστή ανάπηρου, που απεχθάνεται τους αρτιμελείς και στρέφεται με λυσσαλέο μίσος ενάντια στην ίδια του την κοινωνική τάξη. Η συμπεριφορά του γίνεται απρόβλεπτη, αλλοπρόσαλλη και τα λεφτά του εξανεμίζονται μέσα σε λίγους μήνες. Προτού προλάβει να το συνειδητοποιήσει, η μεταμόρφωσή του σε περιθωριακό καθίσταται τελειωτική: περιπλανιέται στους δρόμους βρίζοντας, ουρλιάζοντας και κραδαίνοντας το δεκανίκι του· μπαινοβγαίνει σε υπόγειες ταβέρνες και δέχεται κεράσματα από τύπους του υποκόσμου· συναναστρέφεται με τσαρλατάνους και ανέχεται κάθε λογής εξευτελισμούς.

Λίγο πριν από την ολοκληρωτική χρεοκοπία ο Μάικελ δέχεται να δουλέψει σε τσίρκο παριστάνοντας το όνειδος της φύσης. Οι εμπειρίες του από αυτή τη δουλειά τον φτάνουν στο αποκορύφωμα της ταπείνωσης. Κάθε έννοια αξιοπρέπειας και ανθρωπιάς καταρρέει. Ακόμη και ο έρωτας επιδεικνύει το πιο αηδιαστικό του πρόσωπο· ένα πρόσωπο αντάξιο της κατάντιας του Μάικελ.

Η πορεία του ήρωα προς την εκμηδένιση, τον αφανισμό περιγράφεται από τον Ο' Κόνερ με μαεστρία, γνώση και αξιοπιστία. Ο συγγραφέας γνωρίζει άριστα τα περιστατικά και τα πρόσωπα που περιγράφει, η διήγησή του μοιάζει συχνά να έχει χαρακτήρα ντοκουμέντου και θυμίζει τα έργα του Ντίκενς, του Ουγκό και του Ζολά. Ωστόσο η νουβέλα Θα κλάψει κανείς για τον Μάικελ; τρέχει με ταχύτατο ρυθμό, δεν βρίθει από ανθρωπιστικές κορόνες και έχει περισσότερο χαρακτήρα παραβολής. Αυτά τα στοιχεία καθιστούν τον Ο' Κόνερ λογοτεχνικό πρόγονο του (επίσης Ιρλανδού) Σάμιουελ Μπέκετ. Μάλιστα μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Ο' Κόνερ μοιάζουν σαν να ανήκουν στη μυθιστορηματική τριλογία Μολλόυ - Ο Μαλόν πεθαίνει - Ο Ακατονόμαστος. Σελίδα 22: «Για να είμαι ειλικρινής, βρίσκομαι ακόμα στο κρεβάτι μου. Έχω στην αγκαλιά μου χαρτί και μολύβι. Το ξύλινο ποδάρι μου είναι ακουμπισμένο πλάι μου πάνω στην καρέκλα. Αρχίζω να πεινάω. Τις τελευταίες δύο μέρες δεν έχω φάει καλά, μόνο ένα κομματάκι ψωμί, τίποτ' άλλο, για να μη χαλάσω την τελευταία μου χρυσή λίρα». Σελίδα 110: «Έβαλα το χέρι μου στην τσέπη κι από τον συρφετό των σκουπιδιών εκεί μέσα ­ μικρά χαλίκια, κουμπιά, ψίχουλα, καρφιά και άλλα ­ ψάρεψα ένα κοκάλινο κουμπί και το 'χωσα στο στόμα μου. Αρχισα να καταπίνω το σάλιο που είχε μαζευτεί γύρω του. Είχα ανακαλύψει πως έτσι ανακουφιζόμουν από τον δυνατό πόνο». Ακόμη και ο αγγλικός τίτλος του βιβλίου του Ο' Κόνερ (Exile = εξορία) οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον Μπέκετ.

Βέβαια το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το Θα κλάψει κανείς για τον Μάικελ; δεν περιορίζεται στις συγγένειές του με προγενέστερα και μεταγενέστερα λογοτεχνικά έργα· πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα βιβλία που περιγράφουν με τόση διαύγεια και ελευθερία πνεύματος την καταβύθιση ενός νέου άντρα στο λούμπεν προλεταριάτο. Ο Πάτρικ Ο' Κόνερ είναι ένας συγγραφέας που διαθέτει σε ίσες δόσεις σκληρότητα και ευαισθησία, σαρκασμό και ευθυκρισία· η ματιά του συλλαμβάνει με άνεση λεπτομερείς εικόνες σπάνιας αυθεντικότητας. Μερικές σκηνές του βιβλίου μένουν αξέχαστες, χάρη στον διφορούμενο, τραγελαφικό χαρακτήρα τους: ένα εργοστάσιο χημικών φλέγεται, πολλές εργάτριες καίγονται ζωντανές και εκείνες που γλιτώνουν πενθούν για τις φίλες τους, στοχάζονται μελαγχολικά για την ανεργία που τις περιμένει και συνάμα πανηγυρίζουν για τη συμφορά του αφεντικού· ο λειψός Μάικελ είναι ακινητοποιημένος στο κρεβάτι και γίνεται μήλο της έριδος για δύο θεόρατες και φυρόμυαλες γυναίκες, που τον αγαπούν ειλικρινά και θέλουν να τον παντρευτούν· ένας πάμφτωχος νεαρός φαίνεται να υπεραγαπά την όμορφη γυναίκα του, αλλά ένα βράδυ, πάνω στην απελπισία του, τη σκοτώνει σ' ένα στενοσόκακο με μια βαριοπούλα. Καλό θα ήταν να μην ξεχνάμε και το εξής: ο Μάικελ είναι μετανάστης, εξόριστος, και αυτό το γεγονός κάνει τα παθήματά του να φαντάζουν πιο επίκαιρα παρά ποτέ.

Τελειώνοντας, δύο λόγια για την ελληνική εκδοχή του βιβλίου. Πολύ καλή η μετάφραση της Πέρσας Κουμούτση, αλλά ο τίτλος Θα κλάψει κανείς για τον Μάικελ; μού φαίνεται εξαιρετικά αγοραίος. Απέχει παρασάγγας από τον αγγλικό τίτλο, στοχεύει στα μελοδραματικά ένστικτα του κοινού και αδικεί αυτό το μικρό λογοτεχνικό διαμάντι και τις πολλαπλές επιδιώξεις του Πάτρικ Ο' Κόνερ.

Μιχάλης Μιχαηλίδης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-11-1999