Ανθρώπων κοινωνίες

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Η κριτική της θρησκείας είναι ένα υποχρεωτικό στάδιο στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ο Ρεζίς Ντεμπρέ όμως αντιστρέφει τους όρους αυτής της σχέσης και αναρωτιέται προκλητικά μήπως αυτό που βαφτίσαμε «θρησκεία» είναι καλύτερα εξοπλισμένο για μια κριτική των φιλοσοφιών. «Για να κάνουμε την ανθρώπινη ζύμη να φουσκώσει -γράφει- ο μύθος είναι ρεαλισμός και ο λόγος ιδεαλισμός». Ο Διαφωτισμός πίστευε ότι ο Λόγος θα επικρατούσε χειραφετώντας την ανθρωπότητα από τον θρησκευτικό ζυγό. Σημαίνουσα εξαίρεση ο Ρουσό, ο κήρυκας της πολιτειακής θρησκείας, ο οποίος παρατηρούσε: «Από τη στιγμή που ενώνεται ένας λαός υπάρχουν τελετές». Η πρόβλεψη του Διαφωτισμού δεν επαληθεύτηκε, αλλά μερικοί από τους πιο πιστούς κληρονόμους του, όπως ο Μαρξ και ο Φρόιντ, συνέβαλαν με τις αναλύσεις τους και την αβάσιμη αισιοδοξία τους στη διάδοση της πιο «παράλογης αυταπάτης»: της ελπίδας ότι ο άνθρωπος θα μπορέσει μια μέρα να ζήσει χωρίς αυταπάτες. Μόνον όποιος δεν μοιράζεται τίποτα με κανέναν, ούτε γλώσσα ούτε κληρονομιά ούτε προοπτική, μπορεί να υπερηφανεύεται ότι κατακτά μιαν ορθολογική κυριαρχία που δεν στηρίζεται σε κανένα μύθο και σε καμία πίστη. Σύμφωνα πάντα με τον Ντεμπρέ, το γεγονός ότι οι θρησκευτικοί θεσμοί στη Δύση έχουν απολέσει τον παλιό ρυθμιστικό τους ρόλο δεν πρέπει να μας οδηγεί στο βιαστικό και εσφαλμένο συμπέρασμα ότι το ιερό έχει χάσει την ικανότητά του να σφυρηλατεί ανθρώπινους δεσμούς και να οικοδομεί συλλογικότητες.

Η μελέτη της θρησκείας είναι επομένως η βασιλική οδός που μας οδηγεί σε μια καλύτερη κατανόηση αυτού του «πολιτικού ζώου» που είναι ο άνθρωπος. Γιατί η θρησκεία είναι πρωτίστως η «τέχνη του συλλογικού», η αρχιτεκτονική της οικοδόμησης συλλογικοτήτων, η δύναμη που μεταμορφώνει έναν εφήμερο συρφετό ατόμων σε διαρκές και ανθεκτικό όλο, που αναγνωρίζεται σε ένα κοινό «εμείς». Συμπυκνώνοντας τα πορίσματα των μακρόχρονων ερευνών του γύρω από το θρησκευτικό φαινόμενο, ο Ντεμπρέ μας προσφέρει με αυτό το βιβλίο του ένα «νέο βασικό λεξικό», μια πολύτιμη σύνοψη που μας βοηθάει να αποσαφηνίσουμε και να διακρίνουμε το νόημα όρων (θρησκεία, συμβολικό, ιερό, ομολογία, πνευματικό, πίστη) τους οποίους χρησιμοποιούμε απερίσκεπτα σαν να πρόκειται για συνώνυμα, αναπαράγοντας έτσι λάθη και προκαταλήψεις.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 20/4/2007