Ευρωπαϊκός Νότος

Φωτογραφίες: Ηλίας Μπουργιώτης

Η περιέργεια, από όσα μου είχαν διηγηθεί για τη Σικελία, στάθηκε η αφορμή για να γεννηθεί το φωτογραφικό οδοιπορικό μου στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Μια εφτάχρονη διαδρομή που ξεκίνησε το 1994.
Ταξιδεύοντας ανά την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Νότια Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία ανακαλύπτεις ότι δύο είναι τα κυρίαρχα στοιχεία: η Θάλασσα κι ο Ουρανός. Δύο σταθερές ικανές να διαμορφώσουν τη συγγένεια των χωρών αυτών, συμπαρασύροντας τους λαούς σε κοινές δράσεις, συμπεριφορές και εκδηλώσεις.
Ο τρόπος ζωής τους, μέσα από έντονες συγκινήσεις, τραγικές αλλά και κωμικές καταστάσεις, μετατρέπουν τη ζωή και το θάνατο σε γιορτή. [...]

Από τον Πρόλογο στο βιβλίο

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεν είναι πρώτη φορά που ο θεατής βρίσκεται μπροστά σε φωτογραφίες του Ηλία Μπουργιώτη. Το πρώτο βιβλίο του με τίτλο Αθέατη Ελλάδα κυκλοφόρησε πριν από 7 χρόνια και περιείχε φωτογραφίες από τα ταξίδια του στην Ελλάδα. Ηταν ένα οδοιπορικό μέσα από ένα ελάχιστα γνωστό ελληνικό τοπίο, μέσα από ξεχασμένα ήθη και έθιμα της χώρας που έχουν αντέξει στον χρόνο, μέσα από όψεις της άγνωστης καθημερινότητας της ελληνικής επαρχίας. Σήμερα, και μετά από μια μικρότερη έκδοση με τίτλο Νεώριο-Ναυπηγεία Σύρου, παραγγελία των ίδιων των Ναυπηγείων, ο φωτογράφος εμφανίζεται πάλι με ένα καινούργιο βιβλίο που τιτλοφορείται Ευρωπαϊκός Νότος. Ο Μπουργιώτης ομολογεί στο εισαγωγικό σημείωμά του ότι όλα ξεκίνησαν από μια «περιέργεια, από όσα μου είχαν διηγηθεί για τη Σικελία», τον πρώτο του σταθμό, που «στάθηκε η αφορμή για να γεννηθεί το φωτογραφικό οδοιπορικό στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου». Μια εφτάχρονη διαδρομή που ξεκίνησε το 1994 και πέρασε από όλες τις χώρες της Ευρώπης που βρέχονται από τη Μεσόγειο.

Οι φωτογραφίες του Ηλία Μπουργιώτη ανήκουν στον χώρο της λεγόμενης φωτογραφίας-ντοκουμέντο με τον τρόπο που αυτή έχει οριστεί από τον μεγάλο αμερικανό φωτογράφο Γουόκερ Εβανς, ο οποίος τη διαχωρίζει από την κοινή δημοσιογραφική φωτογραφία-ντοκουμέντο αποκαλώντας τη δημιουργική φωτογραφία-ντοκουμέντο. Δηλαδή είναι αυτή η οποία παράγεται και εξαρτάται από την έμπνευση της στιγμής, την παρατηρητικότητα, το ταλέντο, την αναζήτηση του φωτογράφου, όλα επενδυμένα με το προσωπικό του χρώμα. Αυτό το φωτογραφικό είδος καθορίζεται από τη σημασία που ο φωτογράφος δίνει στο συγκεκριμένο θέμα που κάθε φορά απεικονίζει. Για πολλούς το θέμα αποτελεί απλή αφορμή για να βρεθούν μπροστά στη φωτογραφική πράξη, για άλλους πηγή έμπνευσης και για άλλους αποτελεί τον κύριο άξονα της φωτογραφικής τους δραστηριότητας.

Ο Μπουργιώτης, κατά τη γνώμη μας, ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Τον έχουμε στον νου μας ως τον ταξιδιώτη-φωτογράφο που περνάει από τα μέρη και φωτογραφίζει ό,τι προσελκύει την προσοχή του. Ο Μπουργιώτης δεν ανήκει σε αυτούς τους φωτογράφους που έχουν από πριν μελετήσει τον τόπο που επισκέπτονται για να καταγράψουν σε βάθος τις ιδιαιτερότητές του, δεν ψάχνει να αποτυπώσει τις τυπικές καταστάσεις που τον ορίζουν αλλά κυριολεκτικά αρπάζει τις μικρές στιγμές που τονίζονται και προβάλλονται μπροστά του, σαν μια πρόκληση που τον οδηγεί σε αυτό που είναι η ουσιαστική φύση, η μοναδική δυνατότητα της φωτογραφίας: να κάνει μια στιγμή να διαρκεί μέσα στον χρόνο. Από την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Νότια Ιταλία, την Ελλάδα, οι φωτογραφίες του εμπεριέχουν μια διάσταση πέρα από τα άμεσα φαινόμενα, κάτι που οφείλεται στην απόσταση που ο φωτογράφος «κρατάει» από τα αντικείμενά του, και αυτή ακριβώς η απόσταση είναι που προσδίδει στην εικόνα του αυτό που θα ονομάζαμε «ρομαντική παραμόρφωση».

Στις σκηνές από τη Μαδρίτη με τον μουσικό του φλαμένκο (σελ. 84), στο πανηγύρι του Ελ Ρόθιο όπου οι προσκυνητές προβάλλουν σαν οπτασίες μέσα από ένα έντονα φωτισμένο φόντο (σελ. 77), στο Μαρμάρι, στην Εύβοια με το κοριτσάκι ντυμένο στ' αποκριάτικα και τη γυναίκα με το καπέλο στην παραλία (σελ. 76) ή στην Μπαέθα με τη σκιά του ταξιδιώτη στο παράθυρο (σελ. 104), ο φωτογράφος αρνείται συνειδητά στα αντικείμενά του να ποζάρουν, τα συλλαμβάνει σε κάθε μορφή κίνησής τους, γέρνοντας ή περπατώντας κατευθείαν εμπρός ή παράλληλα με την κατεύθυνση του φωτογραφικού φακού. Ο τρόπος που έχουν φωτογραφηθεί μας κάνει να υποθέσουμε ότι τον φωτογράφο δεν τον αφορούν το τοπίο ή η αρχιτεκτονική των τόπων που περιβάλλει τα πρόσωπα, αλλά ούτε και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, καθώς κανένα από αυτά δεν έχει συλληφθεί στο φως. Οι φωτογραφίες του με αυτή την έννοια δεν συνθέτουν ένα ξεχωριστό πορτρέτο των ανθρώπων, των χαρακτήρων ή των τόπων, αλλά αποτελούν το γενικό φόντο για να διηγηθούν μια ιστορία, ίσως τη δική του προσωπική ιστορία.

Ο Μπουργιώτης δεν φαίνεται να έλκεται από κάποιες ιδιαίτερες κοινωνικές ομάδες. Κοιτάζοντας πολλές φορές τις φωτογραφίες του αναγνωρίζουμε ότι το ενδιαφέρον του εστιάζεται κυρίως σε ανθρώπους συνηθισμένους, αυτούς που συναντά κανείς στον δρόμο πηγαίνοντας στη δουλειά του, τους ανώνυμους της καθημερινής ζωής. Πιστεύουμε ότι οι φωτογραφίες του Μπουργιώτη, αν και απεικονίζουν διαφορετικά μέρη, μοιάζουν τόσο οικείες στα μάτια του θεατή ώστε μπορεί αυτόματα να αναγνωρίσει και να αισθανθεί τις ομοιότητες οι οποίες αναβλύζουν από τις διαφορετικές κουλτούρες των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου. Το φως, η αιώνια σχέση των ανθρώπων με τη θάλασσα, η πίστη και οι παραδόσεις που φθάνουν ως εμάς από τη μια γενιά στην άλλη μεταδίδουν το ίδιο καθοριστικό στοιχείο στις πιο βασικές όψεις της ζωής τους. Ετσι οι παραλίες στο Ναζαρέ της Πορτογαλίας, το Σεντ Μαρι ντε λα Μερ στη Γαλλία, στο Αλμουνεκιάρ στην Ισπανία, μοιάζουν να σκεπάζονται από την ίδια ποιότητα φωτός και θαλασσινής αύρας. Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις που κάποιες φωτογραφίες αναδύουν σαφή δείγματα μιας συγκεκριμένης κουλτούρας, η οποία γίνεται κατανοητή τόσο από τον φωτογράφο όσο και από τον θεατή, όπως αυτή της Ισπανίδας στη Γρανάδα που χορεύει φλαμένκο ή των τριών ταυρομάχων σε αρένα στην πόλη Ρόντα της Ισπανίας, οι οποίοι ανοιχτά υπερηφανεύονται για τα ιδιαίτερα σύμβολα της δύναμης και του πάθους τους.

Από τις πιο ενδιαφέρουσες στιγμές του φωτογράφου είναι οι φωτογραφίες στις σελίδες 47, 74, 75, 76, 111, 114, 123, που συνθέτουν ένα κράμα ρεαλισμού και ονείρου συλλαμβάνοντας το κλίμα και την αίσθηση μιας ρευστής πραγματικότητας στιγμών που όλο διαφεύγει. Τελειώνοντας, θα ήθελα να εκφράσω μια απορία: αν με τον όρο «ευρωπαϊκός Νότος» εννοούμε τα νότια μέρη μιας χώρας και στην προκειμένη περίπτωση αυτά που «βρέχονται» ή τουλάχιστον βρίσκονται πολύ κοντά στη Μεσόγειο, τότε γιατί να υπάρχουν μέσα στο βιβλίο φωτογραφίες από την Κερκίνη, τη Δράμα, ή τις Σέρρες; Θα συμφωνήσω με τον κ. Μάνο Στεφανίδη, ο οποίος υπογράφει το εισαγωγικό κείμενο σε αυτή την έκδοση, ότι ο Ηλίας Μπουργιώτης είναι ένας φωτογράφος με γνώση, επαγγελματικότητα και ευαισθησία. Πάνω από όλα όμως αυτό που καθορίζει τον Μπουργιώτη είναι η οπτική περιέργεια, «η αγάπη και η ανάγκη του φωτογράφου να περιεργάζεται τον κόσμο» (αυτό που ο Φρόιντ ονόμασε «σκοποφιλία»), που τον κάνει να αγωνίζεται διαρκώς για να «αρπάξει» τη στιγμή που νομίζει ότι του διαφεύγει.



Νίνα Κασσιανού (ερευνήτρια φωτογραφικών αρχείων)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 05-01-2003