Από δώ για τα αέρια κύριες και κύριοι

Ο Ταντέους Μπορόβσκι άνοιξε την βαλβίδα του γκαζιού την πρώτη του Ιουλίου, το 1951. Δεν ήταν ακόμη τριάντα χρόνων. Η αυτοκτονία του Μπορόβσκι υπήρξε ένα συνταρακτικό γεγονός που μπορεί να συγκριθεί μόνο με την αυτοκτονία του Βλαντιμίρ Μαγιακόβσκι, εικοσιένα χρόνια πριν. Ο Μπορόβσκι ήταν η μεγαλύτερη ελπίδα της πολωνικής λογοτεχνίας, της γενιάς αυτής που αποδεκατίστηκε από τον πόλεμο. Ήταν επίσης η μεγαλύτερη ελπίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος ως απόστολος όσο και ως ιεροεξεταστής του. Χρειάστηκε όμως να περάσουν πολλά χρόνια για να καταλάβουν πολλοί από μας ότι ο Μπορόβσκι υπήρξε και ο μαρτυράς του. Οι πέντε τόμοι της μεταθανάτιας έκδοσης των έργων του περιέχουν ποίηση, άρθρα δημοσιογραφικά, αρθρογραφήματα, νουβέλες και διηγήματα. Ανάμεσα σ’ αυτές τις τελευταίες υπάρχουν τουλάχιστον εκατό σελίδες γραμμένες από ένα αγόρι εικοσιπέντε χρονών, που μόλις είχε αφήσει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Νταχάου και του Άουσβιτς, σελίδες που - όπως γράφτηκε μετά το θάνατο του - «θα διαρκέσουν πιθανότατα μέχρις ότου θα υπάρχει πολωνική λογοτεχνία». Πάντως, οι ιστορίες του Άουσβιτς του Μπορόβσκι δεν αποτελούν απλώς ένα αριστούργημα της πολωνικής λογοτεχνίας αλλά, και της παγκόσμιας. Ανάμεσα στις δεκάδες χιλιάδες γραμμένες σελίδες πάνω στα στρατόπεδα ολοκαυτώματος και θανάτου το λεπτό βιβλιαράκι του Μπορόβσκι εξακολουθεί να κατέχει για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα, μιαν ιδιαίτερη θέση. Το βιβλίο είναι μία από τις πιο σκληρές μαρτυρίες για το τι έκαναν άνθρωποι σε άλλους ανθρώπους, μια ανελέητη ετυμηγορία του ότι ο άνθρωπος έχει υποστεί τα πάντα.

Γιαν Κοττ