Αναζητώντας τα πέτρινα γεφύρια της Ελλάδας

ΚΡΙΤΙΚΗ



Υψώθηκαν απειλητικά! Χώρισαν! Δίχασαν! Περήφανα για τους ποταμούς αιμάτων που 'τρεξαν στα ριζά τους: τα κάστρα! (Μα και πόσες φορές η Ιστορία δεν τα τιμώρησε, λησμονημένα εκεί που δεν αποτελούν πια σύνορο, δίχως τίποτε να φυλάξουν πλέον από κανέναν, φαντάσματα με πύλες θεόρατες, που τις διαβαίνεις ατιμωρητί, να συμβολίζουν μοναχά το μάταιο τρίξιμο δοντιών ανθρώπου προς άνθρωπο: «Από δω δεν περνάς!»)

Υψώθηκαν αγέρωχα! Ενωσαν, δείξαν τον δρόμο. Αντίπαλον άλλον απ' το νερό δεν είχαν! Διευκόλυναν μ' αγαθό πάντα σκοπό, προικισμένα ισόρροπα με χάρη και δύναμη: τα γεφύρια! (Τι αντίθεση!... Η ίδια η Φύση που τη νίκησαν, τ' αγκαλιάζει σαν παιδιά της, και ποτέ δεν τ' άφησε άεργα! Ο άνθρωπος μόνο, με τις αυθαίρετες επεμβάσεις του, κάποιες φορές τ' αχρηστεύει αλλάζοντας ώς και των ποταμών το διάβα...)

Την αναζήτηση των παραδοσιακών γεφυριών της Ελλάδας, που με μόχθο και κούραση χτιστήκαν, δίχως της Επιστήμης συνδρομή, με της Τέχνης μοναχά τα μυστικά και το μεράκι των ανώνυμων μαστόρων (προτού εμφανιστούν οι επώνυμοι μηχανικοί, τα μπετόν και οι άψυχες τεχνικές εταιρείες), την καταγραφή των πετρόχτιστων εκείνων θαυμάτων έβαλε σκοπό ζωής, κάνοντάς το και διασκέδαση αντάμα, η Ε. Μπεληγιάννη, και συγκέντρωσε υπομονετικά, σε πέντε χρόνια μέσα, ούτε λίγο ούτε πολύ, 750 δείγματα απ' όλη την Ελλάδα.

Κρύο ή λιοπύρι, με άπειρο πείσμα, τη φωτογραφική στον ώμο και μετροταινίες στον σάκο, κατεβαίνοντας φαράγγια, κυνηγώντας την καταλληλότερη γωνία λήψης -και οι όχθες απότομες, να μην προσφέρονται παρά σε κατσικίσια πόδια-, μ' αποκλειστικό οδηγό τις πληροφορίες των ντόπιων ενίοτε, η εξερεύνηση αξίζει και σαν αυτοσκοπός! Αυτό μας μεταφέρει, δίχως και να το εκφράζει ρητά, μέσα στο έργο η συγγραφέας!

Στους υποτίτλους των φωτογραφιών αποθησαυρίζεται γλαφυρά κάθε διαθέσιμη πληροφορία για τα γεφύρια, το ιδιαίτερο όνομα, ο τρόπος προσπέλασης, ο χρόνος κατασκευής, τα χαρακτηριστικά τους, η καλή ή κακή συντήρηση, οι τυχόν μετατροπές, η σημερινή τους χρήση, ακόμα και οι σχετικές λαϊκές παραδόσεις, όποτε τυχόν υπάρχουν.

Οι φωτογραφίες, αρχιτεκτονικής αντίληψης μάλλον, παρά καλλιτεχνικής -χωρίς και ν' αποδιώχνουν φυσικά το ωραίο, όπου το πετυχαίνουν-, μιλάνε από μόνες τους. Δείχνουν το μεγαλείο αλλά και την εγκατάλειψη, τη γενναιότητα των θεμελιωτών όσο και την ταπεινή χρησιμοθηρία των επιγενεστέρων. Δίνοντας φωνή στα τοπία, εξηγούν το αναπότρεπτο δέσιμο του θρύλου και της πρόληψης με τα γεφύρια... Θα μπορούσαν, σίγουρα, να βελτιωθούν με την επέμβαση της σύγχρονης τεχνολογίας, μα οι υπεύθυνοι του τόμου προτίμησαν σκόπιμα την καταγραφή του πραγματικού, παρά την ωραιοποίηση με τα βαθυγάλαζα νερά σκανδιναβικού τύπου...

Από την άλλη, οι τεχνικοί της τυπογραφίας θα μπορούσαν να κάνουν κάτι περισσότερο για ν' αποφευχθεί ο άσχημος «κόκκος» ράστερ σ' ορισμένους ουρανούς, τα στίγματα απ' τους τσίγκους της όφσετ (π.χ. σελ. 331, 361, 440, 416 κ.α), ή τ' άνισα κοντράστα. Οι μικρές επίσης φωτογραφίες, δεμένες με τις ολοσέλιδες, των σημαντικότερων κατασκευών, θεμιτές, αλλά οι 71 τελευταίες «αναφορές» (δίχως να εξηγείται πουθενά γιατί εμφανίζονται ξέχωρες και με τόσο μικροσκοπικές εικόνες) θα 'πρεπε ή διόλου να μη μπουν ή να συμπεριληφθούν σωστά. Χρήσιμες ακόμα θα 'ταν και αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις, και τοπογραφικά σχεδιαγράμματα για τον γεωγραφικό εντοπισμό των πιο δυσπρόσιτων, που κι άλλους θα παρακινούσαν να τα βρουν, για να θαυμάσουν από κοντά τη σπάνια ομορφιά τους - μα ίσως ζητούμε πολλά, και το κέφι ενός βιβλίου δεν καταλήγει πάντα σ' εξονυχιστική επιστημονική έρευνα. Μπορεί μάλιστα να 'σβηνε, να εξατμιζόταν, αν ένιωθε πόσα απαιτεί πάντα η σχολαστικότητα των ειδημόνων, που τόσο σπάνια βγαίνουν πια στον πηγαιμό για την Ιθάκη -όποιαν επιτέλους «Ιθάκη»!-, πνιγμένοι διαρκώς στη συλλογή των προϋποθετικών γνωστικών «περγαμηνών» και εχεγγύων...

Τα «Πέτρινα γεφύρια» της Μπεληγιάννη αποτελούν βιβλίο αναφοράς -όχι coffee table book, κατά την ξιπασμάρα των «αγγλομαθημένων» της εποχής!- κι ασφαλώς θα συμβάλουν στην επανεκτίμηση, τη διάσωση και την ανάδειξη των λαμπρών όσο και ξεχασμένων αυτών επιτευγμάτων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.



ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/03/2008