0
Your Καλαθι
Ιάκωβος ο ψεύτης
Περιγραφή
Σ' ένα γκέτο της Πολωνίας στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Ιάκωβος Χάιμ ακούει τυχαία στο ραδιόφωνο ότι γίνονται μάχες με τους Ρώσους σε κάποια περιοχή της χώρας. Είναι ο μοναδικός Εβραίος κάτοικος του γκέτο που μαθαίνει αυτήν την είδηση μέσα σ' ένα τμήμα της Γκεστάπο, όπου οδηγήθηκε κάποιο βράδυ για παραβίαση της απαγόρευσης της κυκλοφορίας. Ο Ιάκωβος δεν κρατάει τη χαρμόσυνη είδηση μόνο για τον εαυτό του, αλλά την εκμυστηρεύεται σ' έναν άλλο Εβραίο, προσπαθώντας να τον αποτρέψει από μια απόπειρα αυτοκτονίας. Για να γίνει πιστευτός, του λέει πως ο ίδιος είναι κάτοχος ραδιοφώνου. Η είδηση κυκλοφορεί αμέσως σ' ολόκληρο το γκέτο και ο Ιάκωβος γίνεται ξαφνικά το πιο σημαντικό πρόσωπο, στο οποίο οι απελπισμένοι Εβραίοι εναποθέτουν όλες τις ελπίδες τους. Έτσι, ο Ιάκωβος υποχρεώνεται να επινοεί συνεχώς ειδήσεις για την εξέλιξη των μαχών. Το ένα ψέμα φέρνει το άλλο και τελικά ο Ιάκωβος οδηγείται σε αδιέξοδο, από το οποίο αναλαμβάνει να τον βγάλει ο αφηγητής...
ΚΡΙΤΙΚΗ
Νυχτώνει. Ο Ιάκωβος Χάιμ περπατά κοντά στα σύνορα του γκέτο, εκεί όπου πριν από τον πόλεμο είχαν τα καταστήματά τους οι μόδιστροι για τις κυρίες. Ο Ιάκωβος Χάιμ προσπαθεί να βιαστεί, γιατί απαγορεύεται η κυκλοφορία των κατοίκων του γκέτο μετά τις οκτώ. Δεν ξέρει τι ώρα είναι, γιατί απαγορεύεται η κατοχή ρολογιού, αλλά έχει νυχτώσει και κινδυνεύει. Ή μάλλον κινδύνευε. Γιατί τώρα έχει πέσει πάνω του ο προβολέας από τον φρουρό που βρίσκεται στο ξύλινο φυλάκιο πίσω από το συρματόπλεγμα. Αρα είναι χαμένος.
Ο Ιάκωβος προσπαθεί να σκεφτεί λογικά. Εχει μαζί του την κάρτα αναγνώρισης, δεν έχει απουσιάσει από την εργασία, φέρει το άστρο του στο στήθος και στην πλάτη. Μπορεί να απαντήσει σε όλες αυτές τις κατηγορίες. Αρκεί ο φρουρός να μην πυροβολήσει. Το πρόσωπο πίσω από τον προβολέα τον διατάζει να παρουσιαστεί στον αξιωματικό υπηρεσίας, να τον ενημερώσει ότι βρισκόταν στον δρόμο μετά τις οκτώ και να τον παρακαλέσει για την ανάλογη τιμωρία. Ο Ιάκωβος διασχίζει τους λευκούς διαδρόμους του κτιρίου μουδιασμένος. Στη διαδρομή μαθαίνει δύο πράγματα: πρώτον, ότι η ώρα είναι λίγο μετά τις επτά και μισή και, δεύτερον, ότι τα ρωσικά στρατεύματα έχουν φτάσει στην Μπετσάνικα, μια πόλη που απέχει 400 χιλιόμετρα από το γκέτο.
Το ρολόι σε συνδυασμό με την αναπάντεχη καλοσύνη του γερμανού αξιωματικού θα σώσει προσωρινά τη ζωή του Ιάκωβου Χάιμ, η ραδιοφωνική είδηση όμως θα σταθεί αφορμή για το πλέον επιτυχημένο μυθιστόρημα του πολωνού συγγραφέα Γιούρεκ Μπέκερ. Γεννημένος στην Πολωνία το 1937, ο εβραϊκής καταγωγής Μπέκερ περιέγραφε τον εαυτό του ως «βαθιά αντιθρησκευόμενο». Μεγάλωσε σε εβραϊκά γκέτο και εκτοπίστηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έγινε κάτοικος της Ανατολικής Γερμανίας, μέλος του κομμουνιστικού κινήματος και συγγραφέας τηλεοπτικών σεναρίων.
Ο Ιάκωβος ο ψεύτης, το πρώτο του μυθιστόρημα, κυκλοφόρησε το 1969 και εντάσσεται στη λογοτεχνία του Ολοκαυτώματος. Μία δεκαετία αργότερα η ομώνυμη κινηματογραφική μεταφορά του προτάθηκε για το Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Στη συνέχεια ο Μπέκερ συνέγραψε μερικά ακόμη μυθιστορήματα και τον Μάρτιο του 1997 ο συγγραφέας που επιβίωσε της γενοκτονίας των Εβραίων πέθανε σε ηλικία 59 ετών σε νοσοκομείο της Φραγκφούρτης από καρκίνο. Δύο χρόνια μετά τον θάνατό του ο πολωνός συγγραφέας επανέρχεται στην επικαιρότητα με αφορμή μία ακόμη μεταφορά του πρώτου έργου του στη μεγάλη οθόνη, αυτή τη φορά με τους όρους του Χόλιγουντ και πρωταγωνιστή τον Ρόμπιν Γουίλιαμς.
«Μια είδηση αυτού του τύπου χωρίς την πηγή της δεν έχει καμία αξία, είναι απλώς φήμη». Η είδηση ότι ο Κόκκινος Στρατός πλησιάζει, η οποία κινεί την υπόθεση του βιβλίου, βγαίνει από το στόμα του Ιάκωβου σχεδόν αυτόματα, όταν ο 25 ετών Μίσα ετοιμάζεται να προβεί σε μια παρορμητική ενέργεια με ολέθριες συνέπειες. Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά απαιτεί ένα αντίδοτο και ο Ιάκωβος παρέχει άμεσα την ελπίδα. Και για να γίνει πιστευτός αποκαλύπτει στον Μίσα ένα ψεύτικο μυστικό: ότι κατέχει παράνομα ένα ραδιόφωνο.
Μια περίεργη σχέση αναπτύσσεται ανάμεσα στη φήμη, στην είδηση, στο ψέμα και στην πίστη. Η φήμη για την ύπαρξη ραδιοφώνου αναπόφευκτα διαδίδεται, το ποσοστό αυτοκτονιών στο γκέτο πέφτει κατακόρυφα και ο Ιάκωβος αναγκάζεται να παράγει νέες ειδήσεις για να καλύψει την απεγνωσμένη ζήτηση. Αλλά ο άνθρωπος που στην προπολεμική του ζωή το μόνο που είχε καταφέρει να συλλάβει ήταν μια συνταγή για πατατοτηγανίτες δεν έχει μεγάλη φαντασία και, ακόμη περισσότερο, δεν είναι ήρωας. Και έτσι οι συνεργάτες του μεταμορφώνονται σε διώκτες που διψούν για επικαιρότητα και οι ειδήσεις του πολλές φορές δεν βγάζουν νόημα. Κάθε τέχνασμα όμως που σκαρφίζεται για να απαλλαγεί από το φανταστικό ραδιόφωνο σύντομα διαλύεται γιατί «η ελπίδα τους έκανε τυφλούς και χαζούς».
Παρά τη θλιβερή υπόθεση και τον κλειστοφοβικό του χαρακτήρα, το βιβλίο είναι γραμμένο με μια ιδιαίτερη ευαισθησία που περιλαμβάνει και κωμικές αποχρώσεις. Ετσι παρακολουθούμε τον Μίσα που για να αποδείξει τον έρωτά του στην αγαπημένη του Ρόζα «ήθελε να της χαρίσει ένα κρεμμύδι, αν ήταν δυνατόν ένα από αυτά με τη γαλαζωπή φλούδα»· τις εξερευνήσεις της οκτάχρονης Λίνας στο δωμάτιο του Ιάκωβου προκειμένου να βρει ένα μηχάνημα που δεν έχει δει ποτέ της· τις οικονομικές ανησυχίες του πρώην έμπορου Κοβάλσκι για το μέλλον των επιχειρήσεων· τέλος, την επικίνδυνη εισβολή του ήρωα στο αποχωρητήριο των ναζιστών σε μια προσπάθεια να περισυλλέξει αποκόμματα εφημερίδων για να συνεχίσει το ιερό του έργο.
Η πλέον αινιγματική φιγούρα όμως του βιβλίου είναι αυτή του αφηγητή. Αχνή εικόνα σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης, ο άνθρωπος που διέσωσε όλη αυτή την ιστορία πρωτοεμφανίζεται στο συσσίτιο να μοιράζει στον καθένα τη μερίδα του. Σε ένα μπέρδεμα παρελθόντος και παρόντος χρόνου, ανάμεσα σε προσωπικές ενοχές και αναμνήσεις μαθαίνουμε ότι έχει ιδιαίτερη αδυναμία στα δέντρα, ότι έμαθε την ιστορία του Ιάκωβου από τον ίδιο, ότι έλυνε τις απορίες της Λίνας στο τρένο για το στρατόπεδο συγκέντρωσης και ότι συνέχισε να συνθέτει τα στοιχεία μετά τον πόλεμο. Δυσκολεύεται όμως να γράψει το πραγματικό της τέλος αν δεν μεσολαβήσει η πολυτέλεια της φαντασίας. Η παραληρηματική, υποκειμενική εκδοχή του τέλους ηχεί σαν παύση πένθους.
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-1999
ΚΡΙΤΙΚΗ
Νυχτώνει. Ο Ιάκωβος Χάιμ περπατά κοντά στα σύνορα του γκέτο, εκεί όπου πριν από τον πόλεμο είχαν τα καταστήματά τους οι μόδιστροι για τις κυρίες. Ο Ιάκωβος Χάιμ προσπαθεί να βιαστεί, γιατί απαγορεύεται η κυκλοφορία των κατοίκων του γκέτο μετά τις οκτώ. Δεν ξέρει τι ώρα είναι, γιατί απαγορεύεται η κατοχή ρολογιού, αλλά έχει νυχτώσει και κινδυνεύει. Ή μάλλον κινδύνευε. Γιατί τώρα έχει πέσει πάνω του ο προβολέας από τον φρουρό που βρίσκεται στο ξύλινο φυλάκιο πίσω από το συρματόπλεγμα. Αρα είναι χαμένος.
Ο Ιάκωβος προσπαθεί να σκεφτεί λογικά. Εχει μαζί του την κάρτα αναγνώρισης, δεν έχει απουσιάσει από την εργασία, φέρει το άστρο του στο στήθος και στην πλάτη. Μπορεί να απαντήσει σε όλες αυτές τις κατηγορίες. Αρκεί ο φρουρός να μην πυροβολήσει. Το πρόσωπο πίσω από τον προβολέα τον διατάζει να παρουσιαστεί στον αξιωματικό υπηρεσίας, να τον ενημερώσει ότι βρισκόταν στον δρόμο μετά τις οκτώ και να τον παρακαλέσει για την ανάλογη τιμωρία. Ο Ιάκωβος διασχίζει τους λευκούς διαδρόμους του κτιρίου μουδιασμένος. Στη διαδρομή μαθαίνει δύο πράγματα: πρώτον, ότι η ώρα είναι λίγο μετά τις επτά και μισή και, δεύτερον, ότι τα ρωσικά στρατεύματα έχουν φτάσει στην Μπετσάνικα, μια πόλη που απέχει 400 χιλιόμετρα από το γκέτο.
Το ρολόι σε συνδυασμό με την αναπάντεχη καλοσύνη του γερμανού αξιωματικού θα σώσει προσωρινά τη ζωή του Ιάκωβου Χάιμ, η ραδιοφωνική είδηση όμως θα σταθεί αφορμή για το πλέον επιτυχημένο μυθιστόρημα του πολωνού συγγραφέα Γιούρεκ Μπέκερ. Γεννημένος στην Πολωνία το 1937, ο εβραϊκής καταγωγής Μπέκερ περιέγραφε τον εαυτό του ως «βαθιά αντιθρησκευόμενο». Μεγάλωσε σε εβραϊκά γκέτο και εκτοπίστηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έγινε κάτοικος της Ανατολικής Γερμανίας, μέλος του κομμουνιστικού κινήματος και συγγραφέας τηλεοπτικών σεναρίων.
Ο Ιάκωβος ο ψεύτης, το πρώτο του μυθιστόρημα, κυκλοφόρησε το 1969 και εντάσσεται στη λογοτεχνία του Ολοκαυτώματος. Μία δεκαετία αργότερα η ομώνυμη κινηματογραφική μεταφορά του προτάθηκε για το Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Στη συνέχεια ο Μπέκερ συνέγραψε μερικά ακόμη μυθιστορήματα και τον Μάρτιο του 1997 ο συγγραφέας που επιβίωσε της γενοκτονίας των Εβραίων πέθανε σε ηλικία 59 ετών σε νοσοκομείο της Φραγκφούρτης από καρκίνο. Δύο χρόνια μετά τον θάνατό του ο πολωνός συγγραφέας επανέρχεται στην επικαιρότητα με αφορμή μία ακόμη μεταφορά του πρώτου έργου του στη μεγάλη οθόνη, αυτή τη φορά με τους όρους του Χόλιγουντ και πρωταγωνιστή τον Ρόμπιν Γουίλιαμς.
«Μια είδηση αυτού του τύπου χωρίς την πηγή της δεν έχει καμία αξία, είναι απλώς φήμη». Η είδηση ότι ο Κόκκινος Στρατός πλησιάζει, η οποία κινεί την υπόθεση του βιβλίου, βγαίνει από το στόμα του Ιάκωβου σχεδόν αυτόματα, όταν ο 25 ετών Μίσα ετοιμάζεται να προβεί σε μια παρορμητική ενέργεια με ολέθριες συνέπειες. Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά απαιτεί ένα αντίδοτο και ο Ιάκωβος παρέχει άμεσα την ελπίδα. Και για να γίνει πιστευτός αποκαλύπτει στον Μίσα ένα ψεύτικο μυστικό: ότι κατέχει παράνομα ένα ραδιόφωνο.
Μια περίεργη σχέση αναπτύσσεται ανάμεσα στη φήμη, στην είδηση, στο ψέμα και στην πίστη. Η φήμη για την ύπαρξη ραδιοφώνου αναπόφευκτα διαδίδεται, το ποσοστό αυτοκτονιών στο γκέτο πέφτει κατακόρυφα και ο Ιάκωβος αναγκάζεται να παράγει νέες ειδήσεις για να καλύψει την απεγνωσμένη ζήτηση. Αλλά ο άνθρωπος που στην προπολεμική του ζωή το μόνο που είχε καταφέρει να συλλάβει ήταν μια συνταγή για πατατοτηγανίτες δεν έχει μεγάλη φαντασία και, ακόμη περισσότερο, δεν είναι ήρωας. Και έτσι οι συνεργάτες του μεταμορφώνονται σε διώκτες που διψούν για επικαιρότητα και οι ειδήσεις του πολλές φορές δεν βγάζουν νόημα. Κάθε τέχνασμα όμως που σκαρφίζεται για να απαλλαγεί από το φανταστικό ραδιόφωνο σύντομα διαλύεται γιατί «η ελπίδα τους έκανε τυφλούς και χαζούς».
Παρά τη θλιβερή υπόθεση και τον κλειστοφοβικό του χαρακτήρα, το βιβλίο είναι γραμμένο με μια ιδιαίτερη ευαισθησία που περιλαμβάνει και κωμικές αποχρώσεις. Ετσι παρακολουθούμε τον Μίσα που για να αποδείξει τον έρωτά του στην αγαπημένη του Ρόζα «ήθελε να της χαρίσει ένα κρεμμύδι, αν ήταν δυνατόν ένα από αυτά με τη γαλαζωπή φλούδα»· τις εξερευνήσεις της οκτάχρονης Λίνας στο δωμάτιο του Ιάκωβου προκειμένου να βρει ένα μηχάνημα που δεν έχει δει ποτέ της· τις οικονομικές ανησυχίες του πρώην έμπορου Κοβάλσκι για το μέλλον των επιχειρήσεων· τέλος, την επικίνδυνη εισβολή του ήρωα στο αποχωρητήριο των ναζιστών σε μια προσπάθεια να περισυλλέξει αποκόμματα εφημερίδων για να συνεχίσει το ιερό του έργο.
Η πλέον αινιγματική φιγούρα όμως του βιβλίου είναι αυτή του αφηγητή. Αχνή εικόνα σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης, ο άνθρωπος που διέσωσε όλη αυτή την ιστορία πρωτοεμφανίζεται στο συσσίτιο να μοιράζει στον καθένα τη μερίδα του. Σε ένα μπέρδεμα παρελθόντος και παρόντος χρόνου, ανάμεσα σε προσωπικές ενοχές και αναμνήσεις μαθαίνουμε ότι έχει ιδιαίτερη αδυναμία στα δέντρα, ότι έμαθε την ιστορία του Ιάκωβου από τον ίδιο, ότι έλυνε τις απορίες της Λίνας στο τρένο για το στρατόπεδο συγκέντρωσης και ότι συνέχισε να συνθέτει τα στοιχεία μετά τον πόλεμο. Δυσκολεύεται όμως να γράψει το πραγματικό της τέλος αν δεν μεσολαβήσει η πολυτέλεια της φαντασίας. Η παραληρηματική, υποκειμενική εκδοχή του τέλους ηχεί σαν παύση πένθους.
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-1999
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
