Ο άνθρωπος ενάντια στην μηχανή

Ο Σάμιουελ Μπάτλερ (Samuel Butler, 1835-1902) ήταν Άγγλος συγγραφέας, φιλόσοφος και μεταφραστής των ομηρικών επών, που έζησε στην βικτωριανή εποχή. Υπήρξε μία πολυσχιδής προσωπικότητα και ένα ανήσυχο πνεύμα σε μία μεταβατική εποχή κοσμοιστορικών κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών αλλαγών που πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο της Βιομηχανικής Επανάστασης και έθεσαν τα θεμέλια του σημερινού τεχνολογικού συστήματος, που κυριαρχεί σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Μπάτλερ έθεσε με εξαιρετική διορατικότητα σε μία πρώιμη εποχή το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ ανθρώπου και μηχανής, χωρίς να συμμερίζεται την άκριτη αισιοδοξία όσον αφορά τις επαγγελίες της τεχνολογικής εξέλιξης σε έναν αιώνα κατά τον οποίον έλαβαν χώρα οι περισσότερες τεχνολογικές καινοτομίες, και διατύπωσε από πολύ νωρίς προβληματισμούς που σήμερα αποτελούν κοινό τόπο σχετικά με την εξελισσόμενη «πέμπτη τεχνολογική επανάσταση», που επαγγέλλεται την ενοποίηση ανθρώπου, φύσης και τεχνολογίας και την δημιουργία του Μετανθρώπου.

Το κεντρικό ερώτημα που θέτει ο Μπάτλερ είναι ποια η διαφορά μεταξύ ανθρώπου και μηχανής, και συνεπώς ποια θα είναι η μεταξύ τους σχέση στο μέλλον, δεδομένης της διαρκούς εξέλιξης της τεχνολογίας και της ολοένα αυξανόμενης εξάρτησης του ανθρώπου από αυτήν. Θα περάσουν πολλές δεκαετίες έως ότου τα πολύ προχωρημένα για την εποχή του ερωτήματα που έθεσε και οι πολύ πρώιμες ανησυχίες που εξέφρασε ο Μπάτλερ να καταστούν αντικείμενο συστηματικής επεξεργασίας από κορυφαίους στοχαστές του 20ου αιώνα, όπως ο Λιούις Μάμφορντ και ο Ζακ Ελλύλ -αλλά και ο δικός μας Σπυρίδων Κυριαζόπουλος-, και από ακτιβιστές με ρητή στράτευση εναντίον του βιομηχανικού-τεχνολογικού συστήματος όπως ο Τεντ Καζύνσκι.

Η σκέψη του Μπάτλερ ωστόσο διατηρεί στην εποχή μας ατόφια της φρεσκάδα της, αφού συνίσταται ακριβώς στην σημερινή συζήτηση για το μέλλον που τελικά μας επιφυλάσσει ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός και τις έντονες ανησυχίες που εκδηλώνονται στην εποχή μας για την εγκαθίδρυση μιάς τεχνολογικής δυστοπίας· μία συζήτηση που στον πυρήνα της βρίσκεται το ζωτικό ερώτημα: Τι είναι, εν τέλει, ο άνθρωπος; Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, από την σκοπιά μιάς υλιστικής εποχής γενικευμένου μηδενισμού που έχει ήδη διαπράξει τον «θάνατο του Θεού»: σε τι διαφέρει ο άνθρωπος από την μηχανή;