0
Your Καλαθι
Ο πυρετός της τουλίπας
Περιγραφή
Αμστερνταμ, 1630: Η πιό πλούσια, ίσως, πόλη στον κόσμο καθρεφτίζεται αυτάρεσκα στα νερά των καναλιών της. Οι εύποροι, εκλεπτυσμένοι κάτοικοί της χτίζουν αρχοντικά, συλλέγουν έργα τέχνης, πληρώνουν όσο όσο τους ξακουστούς ζωγράφους τους για έναν πίνακα...
Η όμορφη Σοφία και ο πλούσιος, ηλικιωμένος Κορνέλις ποζάρουν στον νεαρό ζωγράφο Γιαν βαν Λόος για το πορτραίτο τους: ένα γαλήνιο, ευσεβές ζευγάρι, περιτριγυρισμένο από τα πλούτη του. Μια αιώνια εικόνα ευτυχίας.
Αλλά πριν καν ξεκινήσει, ο Γιαν έχει κιόλας αγαπήσει το μοντέλο του. Τώρα, με κάθε πινελιά, είναι σαν να την αποσπά από τον γέρο σύζυγό της, που λίγο λίγο θαμπώνει δίπλα της. Δεν απομένει πια παρά μόνο η Σοφία, φλογισμένη απ' τη ματιά του, έτοιμη να του παραδοθεί.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Τα δεκατρία έως αυτή τη στιγμή μυθιστορήματα της Αγγλίδας συγγραφέως απευθύνονται σε ένα κοινό που απαιτεί αληθοφανείς μυθιστορηματικούς χαρακτήρες και καλά οργανωμένες πλοκές. Ο πυρετός της τουλίπας ικανοποιεί αυτές τις απαιτήσεις αποτελεσματικά. Σε ό,τι αφορά μάλιστα τους χαρακτήρες, η διαγραφή τους επιχειρείται με ένα ρεαλισμό της επιφάνειας, ο οποίος αναπαράγει το εικαστικό αποτέλεσμα της ζωγραφικής του ολλανδικού 17ου αιώνα, που αποτελεί και το μυθιστορηματικό σκηνικό του έργου. Η εικαστική προοπτική της αφήγησης γίνεται φανερή από την επιδίωξη της λεπτομέρειας της περιγραφής, η οποία πολλές φορές δεν δικαιώνεται από τις ανάγκες της μυθοπλασίας. Οι πολλές μικρές λεπτομέρειες χρησιμοποιούνται στην απόδοση των προσώπων, κυρίως σε ακινητοποιημένες στιγμές δράσης, σε παγωμένες σκηνές που υποβάλλουν την εξέλιξη μιας ιστορίας με έναν τρόπο ανάλογο με εκείνον του ζωγραφικού πίνακα. Οι πολλές μικρές λεπτομέρειες, εκτός από την εντύπωση της ρεαλιστικής αναπαράστασης, επιδιώκουν και τη δημιουργία της υποβλητικής ατμόσφαιρας μιας από τις πλουσιότερες πόλεις της εποχής εκείνης, της οποίας τα κτίρια αντανακλώνται αυτάρεσκα στα νερά των καναλιών της. Η ιστορία διαδραματίζεται το 1630 στο Αμστερνταμ, όπου οι εύποροι κάτοικοί του χτίζουν αρχοντικά, συλλέγουν έργα τέχνης και πληρώνουν αδρά τους φημισμένους ζωγράφους για έναν πίνακα που θα απαθανατίζει την προσωπική τους, ευτυχισμένη, εφήμερη διάρκεια.
Μια εικαστική ιστορία των αισθήσεων
Ανάμεσα σε εκείνους που θέλουν να διαιωνίσουν τη μικρή τους διάρκεια είναι και ο πλούσιος ηλικιωμένος Κορνέλις, που με τη νεαρή γυναίκα του Σοφία ποζάρουν στο νεαρό ζωγράφο Γιαν βαν Λόος για το πορτρέτο τους. Ο σκοπός του πορτρέτου είναι εντελώς συμβατικός: η απαναθάτιση ενός γαλήνιου, ευσεβούς ζεύγους, περιτριγυρισμένου από τα πλούτη του. Ο έρωτας, ωστόσο, που από την πρώτη συνάντηση ξυπνά η Σοφία στο ζωγράφο, υπονομεύει το συμβατικό σκοπό και η αναπαράσταση της οικογενειακής ευτυχίας γίνεται πιο θολή με την κάθε πινελιά, καθώς ο σύζυγος όλο θαμπώνει, ενώ η Σοφία φωτίζεται από τη φλόγα ενός έρωτα στον οποίο αυθόρμητα ανταποκρίνεται. Μέσα από τη διαδικασία της εικαστικής απεικόνισης καλλιεργείται ο έρωτας, για να ανεξαρτητοποιηθεί στη συνέχεια από αυτήν και να ακολουθήσει τη φρενήρη πορεία του. Η ζωγραφική ωστόσο, ως διαδικσία αντανάκλασης του πραγματικού, εξακολουθεί να προσδιορίζει το μυθιστόρημα αλλά με διαφορετική κατεύθυνση: η προσπάθεια οικειοποίησης και κατοχής του αναπαριστώμενου αλλάζει προσανατολισμό και ο Κορνέλις δεν απαθανατίζεται ως κάτοχος της ομορφιάς της Σοφίας. Ο Γιαν παραβαίνει την παραγγελία και με την αναπαράσταση του ζεύγους δεν διαιωνίζει το δεσμό τους αλλά την απομάκρυνσή τους, διεκδικώντας με τον τρόπο αυτό την ομορφιά της Σοφίας για τον εαυτό του.
Η ζωγραφική επιχείρηση της οικειοποίησης του αντικειμένου της ομορφιάς που ανήκει σε άλλον πετυχαίνει και ο Γιαν γίνεται ο ουσιαστικός κάτοχος της ψυχής και του σώματος της ερωτευμένης Σοφίας. Ο νεαρός ζωγράφος φαίνεται πως διακατέχεται από την πίστη στην εικαστική οικειοποίηση της όμορφης διάρκειας. Το πραγματικό προσδιορίζεται μεν από την εικαστική αντανάκλασή του, αλλά αυτή η αντανάκλαση δεν προσφέρει σε αυτό που ζουν οι πρωταγωνιστές της μια αξιόλογη διάρκεια. Με την αναπαράσταση γενικώς γίνεται κάποιος απαθής κάτοχος αυτού που παρατηρεί. Στην περίπτωση όμως που αυτό γίνεται πραγματικά δικό του, τότε η κατοχή μέσω της αναπαράστασης χάνει το χαρακτήρα της, αλλάζει μορφή: τα οράματα, οι εικόνες, τα αποκυήματα της φαντασίας/όρασης γίνονται φαντάσματα παρόλη την ομοιότητά τους με τους υπαρκτούς ανθρώπους.
Η Μόγκα, με την ερωτική ιστορία της, διατυπώνει μια οντολογία της αντανάκλασης. Η αναπαράσταση του πραγματικού αποτελεί μια δημιουργία του μέσα στη συνείδηση του ζωγράφου και του θεατή, επειδή κατορθώνει να οργανώνει τα θραύσματα μέσα σε μια σύνθεση με νόημα. Την πιο καταλυτική αντανάκλαση της ζωής, την πιο δυνατή υποστασιοποίηση της παραίσθησης πραγματοποιεί ο έρωτας, που δίνει στα κομμάτια μια μεθυστική, μουσική ενότητα. Ο έρωτας και η ζωγραφική αποτελούν τα δύο βασικά θέματα του βιβλίου, τα οποία σταθερά αλληλοπροσδιορίζονται. Θα ήταν, μάλιστα, δυνατό να δεχτούμε πως αυτός ο αλληλοπροσδιορισμός αποτελεί το πραγματικό θέμα. Στην περίπτωση, όμως, που δεχόμαστε κάτι τέτοιο, τότε το βαθύτερο θέμα που αποκαλύπτεται πίσω από αυτόν το συσχετισμό έρωτα και ζωγραφικής είναι το πρόσκαιρο και το αιώνιο ή, αλλιώς, η διάρκεια: η ωραία διάρκεια των συναισθημάτων και η προσπάθεια παράτασης της διάρκειας μέσα από μια αναπαράστασή της.
Η υποστασιοποίηση της παραίσθησης
Η συγγραφέας θέλει να μιλήσει για τη δίσημη πραγματικότητα της αναπαράστασης, για την αλήθεια της αλλά και την απάτη της, που είναι μεγαλύτερη όσο πιο ρεαλιστικά δίνεται. Με την ιστορία της θέλει να αναδείξει την τραγικότητα του γεγονότος, πως η διάρκεια της αναπαράστασης είναι μεγαλύτερη από το υπαρκτό αντικείμενό της. Η κλίμακα της διάρκειας της ομορφιάς συμβολίζεται από τα τρία βασικά στοιχεία της πλοκής: τις τουλίπες, τους ερωτευμένους και τις εικαστικές αναπαραστάσεις τους: ο έρωτας διαρκεί περισσότερο από ένα λουλούδι, αλλά λιγότερο από την εικαστική αντανάκλασή του. Ο έρωτας των δύο πρωταγωνιστών εξελίσσεται ταυτόχρονα με μια μανία που κυριεύει τους κατοίκους του Αμστερνταμ για τις τουλίπες: μια σπάνια ποικιλία κοστίζει μια περιουσία, άνθρωποι πλουτίζουν ή καταστρέφονται σε μια νύχτα για ένα βολβό. Ο έρωτας και οι τουλίπες αποτελούν μέσα στο μυθιστόρημα δύο εκδηλώσεις του ίδιου πάθους: του πόθου και της απληστίας, του πάθους για την ομορφιά αλλά και για τον πλούτο.
Αξονες, επομένως, της μυθοπλασίας στον Πυρετό της τουλίπας είναι η ζωγραφική και κυρίως ο έρωτας, του οποίου όμως η διάρκεια τελικώς αποδεικνύεται πως είναι εντελώς εφήμερη, ενώ της τέχνης που προκύπτει από αυτόν (δηλαδή της ομορφιάς που πηγάζει από την οδύνη) είναι πολύ μεγαλύτερη: τα ερωτικά σχέδια των δύο εραστών αποτυγχάνουν, η Σοφία κλείνεται σε μοναστήρι, ο Γιαν μένει μόνος για όλη την υπόλοιπη ζωή του, αλλά παράλληλα κατορθώνει να υπερβεί την εμπειρία του εφήμερου μέσα από την εξειδίκευσή του σε πίνακες vanitas, δηλαδή πίνακες που δείχνουν μέσα από τα πιο ταπεινά αντικείμενα το εφήμερο της ζωής: αυτό που καταναλώνεται σαν καθημερινή τροφή -ένα κρεμμύδι, ένα θρυμματισμένο ψωμάκι- γίνεται μυστήριο, μια υπερβατική απλότητα που διαποτίζει τις αναπαραστάσεις του.
Χαρακτηριστικό της συγγραφικής πρόθεσης είναι το κλείσιμο του μυθιστορήματος: ο Γιαν ύστερα από χρόνια βλέπει τη Σοφία για ένα κλάσμα δευτερολέπτου, πριν αυτή χαθεί απότομα μέσα στο πλήθος, αλλά δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν την είδε πραγματικά ή αν νόμισε πως την είδε, επειδή την είχε ζωγραφίσει τόσες φορές. Με τον τρόπο αυτό, μας δίνεται μια τελευταία περίπτωση σύγχυσης του υπαρκτού με την αναπαράστασή του, ενώ η ζωή και η τέχνη για μια ακόμη φορά συναντώνται και ταυτίζονται στην επικράτεια της παραίσθησης.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/08/2001
Η όμορφη Σοφία και ο πλούσιος, ηλικιωμένος Κορνέλις ποζάρουν στον νεαρό ζωγράφο Γιαν βαν Λόος για το πορτραίτο τους: ένα γαλήνιο, ευσεβές ζευγάρι, περιτριγυρισμένο από τα πλούτη του. Μια αιώνια εικόνα ευτυχίας.
Αλλά πριν καν ξεκινήσει, ο Γιαν έχει κιόλας αγαπήσει το μοντέλο του. Τώρα, με κάθε πινελιά, είναι σαν να την αποσπά από τον γέρο σύζυγό της, που λίγο λίγο θαμπώνει δίπλα της. Δεν απομένει πια παρά μόνο η Σοφία, φλογισμένη απ' τη ματιά του, έτοιμη να του παραδοθεί.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Τα δεκατρία έως αυτή τη στιγμή μυθιστορήματα της Αγγλίδας συγγραφέως απευθύνονται σε ένα κοινό που απαιτεί αληθοφανείς μυθιστορηματικούς χαρακτήρες και καλά οργανωμένες πλοκές. Ο πυρετός της τουλίπας ικανοποιεί αυτές τις απαιτήσεις αποτελεσματικά. Σε ό,τι αφορά μάλιστα τους χαρακτήρες, η διαγραφή τους επιχειρείται με ένα ρεαλισμό της επιφάνειας, ο οποίος αναπαράγει το εικαστικό αποτέλεσμα της ζωγραφικής του ολλανδικού 17ου αιώνα, που αποτελεί και το μυθιστορηματικό σκηνικό του έργου. Η εικαστική προοπτική της αφήγησης γίνεται φανερή από την επιδίωξη της λεπτομέρειας της περιγραφής, η οποία πολλές φορές δεν δικαιώνεται από τις ανάγκες της μυθοπλασίας. Οι πολλές μικρές λεπτομέρειες χρησιμοποιούνται στην απόδοση των προσώπων, κυρίως σε ακινητοποιημένες στιγμές δράσης, σε παγωμένες σκηνές που υποβάλλουν την εξέλιξη μιας ιστορίας με έναν τρόπο ανάλογο με εκείνον του ζωγραφικού πίνακα. Οι πολλές μικρές λεπτομέρειες, εκτός από την εντύπωση της ρεαλιστικής αναπαράστασης, επιδιώκουν και τη δημιουργία της υποβλητικής ατμόσφαιρας μιας από τις πλουσιότερες πόλεις της εποχής εκείνης, της οποίας τα κτίρια αντανακλώνται αυτάρεσκα στα νερά των καναλιών της. Η ιστορία διαδραματίζεται το 1630 στο Αμστερνταμ, όπου οι εύποροι κάτοικοί του χτίζουν αρχοντικά, συλλέγουν έργα τέχνης και πληρώνουν αδρά τους φημισμένους ζωγράφους για έναν πίνακα που θα απαθανατίζει την προσωπική τους, ευτυχισμένη, εφήμερη διάρκεια.
Μια εικαστική ιστορία των αισθήσεων
Ανάμεσα σε εκείνους που θέλουν να διαιωνίσουν τη μικρή τους διάρκεια είναι και ο πλούσιος ηλικιωμένος Κορνέλις, που με τη νεαρή γυναίκα του Σοφία ποζάρουν στο νεαρό ζωγράφο Γιαν βαν Λόος για το πορτρέτο τους. Ο σκοπός του πορτρέτου είναι εντελώς συμβατικός: η απαναθάτιση ενός γαλήνιου, ευσεβούς ζεύγους, περιτριγυρισμένου από τα πλούτη του. Ο έρωτας, ωστόσο, που από την πρώτη συνάντηση ξυπνά η Σοφία στο ζωγράφο, υπονομεύει το συμβατικό σκοπό και η αναπαράσταση της οικογενειακής ευτυχίας γίνεται πιο θολή με την κάθε πινελιά, καθώς ο σύζυγος όλο θαμπώνει, ενώ η Σοφία φωτίζεται από τη φλόγα ενός έρωτα στον οποίο αυθόρμητα ανταποκρίνεται. Μέσα από τη διαδικασία της εικαστικής απεικόνισης καλλιεργείται ο έρωτας, για να ανεξαρτητοποιηθεί στη συνέχεια από αυτήν και να ακολουθήσει τη φρενήρη πορεία του. Η ζωγραφική ωστόσο, ως διαδικσία αντανάκλασης του πραγματικού, εξακολουθεί να προσδιορίζει το μυθιστόρημα αλλά με διαφορετική κατεύθυνση: η προσπάθεια οικειοποίησης και κατοχής του αναπαριστώμενου αλλάζει προσανατολισμό και ο Κορνέλις δεν απαθανατίζεται ως κάτοχος της ομορφιάς της Σοφίας. Ο Γιαν παραβαίνει την παραγγελία και με την αναπαράσταση του ζεύγους δεν διαιωνίζει το δεσμό τους αλλά την απομάκρυνσή τους, διεκδικώντας με τον τρόπο αυτό την ομορφιά της Σοφίας για τον εαυτό του.
Η ζωγραφική επιχείρηση της οικειοποίησης του αντικειμένου της ομορφιάς που ανήκει σε άλλον πετυχαίνει και ο Γιαν γίνεται ο ουσιαστικός κάτοχος της ψυχής και του σώματος της ερωτευμένης Σοφίας. Ο νεαρός ζωγράφος φαίνεται πως διακατέχεται από την πίστη στην εικαστική οικειοποίηση της όμορφης διάρκειας. Το πραγματικό προσδιορίζεται μεν από την εικαστική αντανάκλασή του, αλλά αυτή η αντανάκλαση δεν προσφέρει σε αυτό που ζουν οι πρωταγωνιστές της μια αξιόλογη διάρκεια. Με την αναπαράσταση γενικώς γίνεται κάποιος απαθής κάτοχος αυτού που παρατηρεί. Στην περίπτωση όμως που αυτό γίνεται πραγματικά δικό του, τότε η κατοχή μέσω της αναπαράστασης χάνει το χαρακτήρα της, αλλάζει μορφή: τα οράματα, οι εικόνες, τα αποκυήματα της φαντασίας/όρασης γίνονται φαντάσματα παρόλη την ομοιότητά τους με τους υπαρκτούς ανθρώπους.
Η Μόγκα, με την ερωτική ιστορία της, διατυπώνει μια οντολογία της αντανάκλασης. Η αναπαράσταση του πραγματικού αποτελεί μια δημιουργία του μέσα στη συνείδηση του ζωγράφου και του θεατή, επειδή κατορθώνει να οργανώνει τα θραύσματα μέσα σε μια σύνθεση με νόημα. Την πιο καταλυτική αντανάκλαση της ζωής, την πιο δυνατή υποστασιοποίηση της παραίσθησης πραγματοποιεί ο έρωτας, που δίνει στα κομμάτια μια μεθυστική, μουσική ενότητα. Ο έρωτας και η ζωγραφική αποτελούν τα δύο βασικά θέματα του βιβλίου, τα οποία σταθερά αλληλοπροσδιορίζονται. Θα ήταν, μάλιστα, δυνατό να δεχτούμε πως αυτός ο αλληλοπροσδιορισμός αποτελεί το πραγματικό θέμα. Στην περίπτωση, όμως, που δεχόμαστε κάτι τέτοιο, τότε το βαθύτερο θέμα που αποκαλύπτεται πίσω από αυτόν το συσχετισμό έρωτα και ζωγραφικής είναι το πρόσκαιρο και το αιώνιο ή, αλλιώς, η διάρκεια: η ωραία διάρκεια των συναισθημάτων και η προσπάθεια παράτασης της διάρκειας μέσα από μια αναπαράστασή της.
Η υποστασιοποίηση της παραίσθησης
Η συγγραφέας θέλει να μιλήσει για τη δίσημη πραγματικότητα της αναπαράστασης, για την αλήθεια της αλλά και την απάτη της, που είναι μεγαλύτερη όσο πιο ρεαλιστικά δίνεται. Με την ιστορία της θέλει να αναδείξει την τραγικότητα του γεγονότος, πως η διάρκεια της αναπαράστασης είναι μεγαλύτερη από το υπαρκτό αντικείμενό της. Η κλίμακα της διάρκειας της ομορφιάς συμβολίζεται από τα τρία βασικά στοιχεία της πλοκής: τις τουλίπες, τους ερωτευμένους και τις εικαστικές αναπαραστάσεις τους: ο έρωτας διαρκεί περισσότερο από ένα λουλούδι, αλλά λιγότερο από την εικαστική αντανάκλασή του. Ο έρωτας των δύο πρωταγωνιστών εξελίσσεται ταυτόχρονα με μια μανία που κυριεύει τους κατοίκους του Αμστερνταμ για τις τουλίπες: μια σπάνια ποικιλία κοστίζει μια περιουσία, άνθρωποι πλουτίζουν ή καταστρέφονται σε μια νύχτα για ένα βολβό. Ο έρωτας και οι τουλίπες αποτελούν μέσα στο μυθιστόρημα δύο εκδηλώσεις του ίδιου πάθους: του πόθου και της απληστίας, του πάθους για την ομορφιά αλλά και για τον πλούτο.
Αξονες, επομένως, της μυθοπλασίας στον Πυρετό της τουλίπας είναι η ζωγραφική και κυρίως ο έρωτας, του οποίου όμως η διάρκεια τελικώς αποδεικνύεται πως είναι εντελώς εφήμερη, ενώ της τέχνης που προκύπτει από αυτόν (δηλαδή της ομορφιάς που πηγάζει από την οδύνη) είναι πολύ μεγαλύτερη: τα ερωτικά σχέδια των δύο εραστών αποτυγχάνουν, η Σοφία κλείνεται σε μοναστήρι, ο Γιαν μένει μόνος για όλη την υπόλοιπη ζωή του, αλλά παράλληλα κατορθώνει να υπερβεί την εμπειρία του εφήμερου μέσα από την εξειδίκευσή του σε πίνακες vanitas, δηλαδή πίνακες που δείχνουν μέσα από τα πιο ταπεινά αντικείμενα το εφήμερο της ζωής: αυτό που καταναλώνεται σαν καθημερινή τροφή -ένα κρεμμύδι, ένα θρυμματισμένο ψωμάκι- γίνεται μυστήριο, μια υπερβατική απλότητα που διαποτίζει τις αναπαραστάσεις του.
Χαρακτηριστικό της συγγραφικής πρόθεσης είναι το κλείσιμο του μυθιστορήματος: ο Γιαν ύστερα από χρόνια βλέπει τη Σοφία για ένα κλάσμα δευτερολέπτου, πριν αυτή χαθεί απότομα μέσα στο πλήθος, αλλά δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν την είδε πραγματικά ή αν νόμισε πως την είδε, επειδή την είχε ζωγραφίσει τόσες φορές. Με τον τρόπο αυτό, μας δίνεται μια τελευταία περίπτωση σύγχυσης του υπαρκτού με την αναπαράστασή του, ενώ η ζωή και η τέχνη για μια ακόμη φορά συναντώνται και ταυτίζονται στην επικράτεια της παραίσθησης.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/08/2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
