Ο μηχανισμός της σύγχυσης

Ο Μάνος, ο 25χρονος ήρωας του βιβλίου, εγκαθίσταται, επιτέλους μόνος, στο υπόγειο διαμέρισμά του, όπου ήλπιζε ότι θα ήταν η αρχή της νέας του ζωής και όπου θα οργάνωνε το μέλλον του. Μόνο που άφησε ανοιχτή την εξώπορτα, κι ο απρόσκλητος εισβολέας, θα είναι ο εφιάλτης που θα μπει στη ζωή του...

Πιάνει δουλειά σε μια διαφημιστική εταιρεία, κι εκεί αρχίζει ο δεύτερος εφιάλτης...

Τα Σαββατόβραδα στο κλαμπ TERRORLAND, με τις εξτρέμ φιγούρες της Αθήνας, κυλούν κι αυτά σαν εφιάλτης...

Ολοι οι μηχανισμοί σύγχυσης λειτουργούν για τον ήρωα και τους υπόλοιπους χαρακτήρες του βιβλίου, μόνο που τελικά ο ήρωας θα τη βγάλει καθαρή...

Ενα ψυχολογικό θρίλερ με το κωμικό στοιχείο όμως να υπερτερεί των τραγικών καταστάσεων.







ΚΡΙΤΙΚΗ





Ο Μιχάλης Μιχαηλίδης είναι ένας πρωτοεμφανιζόμενος πεζογράφος με ιδιότυπο ψυχισμό. Ο ήρωάς του Μάνος Μακκαβαίος είναι ένας αυτιστικός που ζει τον 19ο αιώνα και στηλιτεύει τα κακώς κείμενα.



Ο Μάνος Μακκαβαίος, που μόλις απολύθηκε από φαντάρος (ή κατά μία εκδοχή πήρε τρελόχαρτο), νοικιάζει ένα ισόγειο διαμέρισμα πολυκατοικίας, όπου έρχεται σε βίαιη σύγκρουση με τον διαχειριστή Παλμιντιέρη, φοιτά στη ΒΑ.Σ.ΚΙ. (Βαλκανική Σχολή Κινηματογράφου), γράφει ένα σενάριο, ερωτεύεται μια πωλήτρια παγωτών ονόματι Αφροδίτη, συχνάζει στο κλαμπ Terrorland και προσλαμβάνεται στη διαφημιστική εταιρεία Oyster, στην οποία οι διάφορες Σαμάνθες, όπως τις αποκαλεί, τον βλέπουν είτε σαν άνδρα των ονείρων τους είτε σαν ξεφωνημένη αδερφή. Οταν η κατάσταση γίνει εκρηκτική, τόσο στην πολυκατοικία όσο και στη διαφημιστική εταιρεία, ο Μάνος θα σκοτώσει τον διαχειριστή (ή θα νομίσει ότι τον έχει σκοτώσει) και θα κάνει το παν για να τον απολύσουν, στην προσπάθειά του να ξανακερδίσει την κοπελιά του.

Τι είδους ανθρώπος είναι ο Μάνος; Από πρώτη όψη είναι ένας άνθρωπος θυμωμένος, ζοχαδιακός και που όλοι και όλα του φταίνε. Είναι δειλός και συνάμα περίεργα τολμηρός. Μελαγχολικός αλλά έχει και μια ιδιάζουσα ευθυμία. Υποφέρει από κρίσεις εσωστρέφειας και κατάθλιψης, συγχρόνως όμως μπορεί και φτάνει στην παράκρουση. Η παρουσία του σκορπά γύρω το γέλιο ή την αγανάκτηση. Εχει, ακόμη, παραισθήσεις ότι ζει στον 19ο αιώνα σε διάφορα μέρη, όπως στο Παρίσι του 1894, μέλος μιας ομάδας παρηκμασμένων αναρχικών που νοσταλγούν τα μεγαλεία της Κομούνας. Η εντύπωση που έχει ο Μάνος για τους ανθρώπους είναι ότι βρίσκονται «ανάμεσα στη σύγχυση και στην ημιμάθεια». Ο αγαπημένος του συγγραφέας είναι ο Σκαρίμπας γι' αυτό και όταν ο διαχειριστής εισβάλλει για πολλοστή φορά στο διαμέρισμά του και λερώνει τα βιβλία του χαλκιδαίου λογοτέχνη με ανίερες σημειώσεις, εκείνος ξεσπά σε μια κραυγή πολεμική που επαναλαμβάνεται κάθε τόσο σαν βαγκνερικό λάιτ μοτίβ: «Να βγάλεις τον Καρκίνο! Να βγάλεις το AIDS!».

Ο Μιχαηλίδης στο πρώτο του αυτό βιβλίο μάς δίνει το πορτρέτο ενός ανθρώπου απροσάρμοστου και αταίριαστου με την εποχή του. Ενός ανθρώπου που φαντασιώνει την πραγματικότητα ως σύγχυση και προσπαθεί να την περιγράψει. Μόνη απτή πραγματικότητα γι' αυτόν είναι η αγκαλιά της Αφροδίτης του. Ο νέος αυτός συγγραφέας είναι προικισμένος με τη στόφα του σατιρικού και ως τέτοιος δεν μπορεί παρά να είναι εξαιρετικά καίριος και εφευρετικός στους χαρακτηρισμούς που συνοδεύουν τους ήρωές του. Είτε πρόκειται για τον κόσμο των μεγάλων είτε ακόμη και για τους συνομήλικούς του.

Ο Παλμιντιέρης είναι «καζανοκέφαλος βίσονας» ή «νοικοκύρης των μοντέρνων καιρών», «ανάπηρος λαθραναγνώστης» ή «Χέρμαν Γκέριγκ της πολυκατοικίας». Ο υπαρχηγός του είναι «αξύριστη μαρίδα» ή «ανθρωπόμορφη αντζούγια». Για τις κοπέλες που συχνάζουν στο «Terrorland» βρίσκει ότι είναι «η έλλειψη προοπτικής, η έλλειψη ελπίδας το μυστικό που κάνει τα γιγάντια αυτά κοριτσάκια να φαίνονται τόσο ελκυστικά, τόσο ιδεώδη». Στη διαφημιστική εταιρεία ζωγραφίζει ποδοσφαιρικές φάσεις και βαφτίζει το καριερίστικο «σαμανθικό πέλαγος» που τον κυκλώνει με ευφάνταστα ονοματεπώνυμα: Νανά Παπαρούνα, Μάγια Μπέντο (που μόλις του τη συστήνουν θα τη ρωτήσει: «Μήπως έχεις σχέση με τον παλιό τερματοφύλακα της Μπενφίκα;»), Αντριάνα Προνομιούχου, Κατερίνα Χάρπο (από τον έναν από τους αδελφούς Μαρξ). Σε αυτό το περιβάλλον ο Μάνος είναι υποχρεωμένος να γράφει κείμενα που τα χαρακτηρίζει ως «ένα συνονθύλευμα βλαχιάς και αυθάδειας, ένα κατασκεύασμα αντάξιο της εποχής της σύγχυσης».

Η κεντρική ιδέα που αναπτύσσει ο Μιχαηλίδης είναι ότι η σύγχυση καλλιεργείται σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνίας. Αρχίζοντας από τη συγκατοίκηση των ανθρώπων σε πολυκατοικίες ναζιστικής νοοτροπίας, περνώντας στη Βαλκανική Σχολή Κινηματογράφου όπου γελοιοποιεί τα μαθήματα σεναρίου, ως τις «παγοθήκες», όπως αποκαλεί τα γραφεία της διαφημιστικής εταιρείας. Τη γλώσσα του αντλεί από ένα μεταλλείο καθαρεύουσας, δημοτικής και καθομιλουμένης, χωρίς να πέφτει στην ευτέλεια και στην ευκολία της αργκό της εποχής μας, όπως προβάλλεται ασύστολα στα περισσότερα βιβλία νέων συγγραφέων. Το χαρμάνι αυτό, η εύφορη αλχημεία, είναι τελικά αυτό που διαμορφώνει το προσωπικό του ύφος.

Ο Μιχαηλίδης έχει μια λοξή ματιά, μια ματιά αυτιστική για τον κόσμο. Μια στάση που τη βλέπουμε ή που τη μαντεύουμε καθημερινά σε αρκετούς νέους. Μα που εκείνος διαθέτει το ταλέντο να την εκφράσει. Από αυτή την άποψη «το βιβλίο του δίνει σχήμα και λόγο σε μια μεγάλη μερίδα της νεολαίας», όπως εύστοχα παρατήρησε ο Νίκος Βατόπουλος στην «Καθημερινή». Για πρώτο βιβλίο είναι εκπληκτικά ώριμο και ας μην εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες όλων των χώρων με τους οποίους καταπιάνεται (π.χ. Terrorland και ΒΑ.Σ.ΚΙ.). Ο ισχνός μύθος του δεν δικαιολογεί μια έκταση 350 σελίδων. Από αυτή την άποψη υπάρχουν επαναλήψεις και πλεονασμοί που καλύπτονται από την αφηγηματική δεξιοτεχνία του. Αυτά όμως είναι πταίσματα εμπρός στο σθένος και στον οίστρο με τον οποίο χειρίζεται το υλικό του. Γιατί μόνο η λέξη οίστρος μπορεί να περιγράψει την ευφορία με την οποία ο αναγνώστης απολαμβάνει τα επεισόδια και είναι χάρη σε αυτόν που δεν πλήττει ποτέ. Οι αναφορές στον Σκαρίμπα επιβεβαιώνουν το ιδιότυπο στίγμα του συγγραφέα. Ποιος θα το περίμενε, αλήθεια, ύστερα από τόσα χρόνια εξορίας για τον χαλκιδαίο πεζογράφο, ένας αθηναίος νεαρός συγγραφέας να τον επαναφέρει στο προσκήνιο και να τον αναπαραγάγει με τον δικό του τρόπο!

Οπως σε κάθε ζωντανό και ενδιαφέροντα χαρακτήρα της λογοτεχνίας, έτσι και εδώ υπάρχουν διάφορες εκδοχές για να εξηγήσουν τον Μάνο. Ο ίδιος εξομολογείται στην Αφροδίτη του ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα και όταν εκείνη τον ρωτήσει γιατί, εκείνος θα της απαντήσει: «Γιατί είμαι ένας άνθρωπος του δέκατου ένατου αιώνα. Πιστεύω στη βελτίωση των ανθρώπων και στην πρόοδο του κόσμου. Εντρυφώ στα γράμματα και στις τέχνες. Δεν διακόπτω τους άλλους όταν μιλάνε και δεν λέω τη γνώμη μου αν δεν μου τη ζητήσουν. Στέκομαι όρθιος και δεν κάθομαι αν δεν μου προσφέρουν κάθισμα».

Είναι άραγε ο Μάνος ένας σύγχρονος μισάνθρωπος και ηθικολόγος με την ευρύτερη έννοια; Ή μήπως απλά ένας εγωπαθής ζοχαδιακός τυπικός νεοέλληνας; Αραγε το επώνυμό του, Μακκαβαίος, που με παραπέμπει στην εβραϊκή λέξη «σφυρί», έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία; Μήπως όμως ο Μάνος είναι ένας υγιής και ευαίσθητος άνθρωπος που αντιλαμβάνεται τα κακώς κείμενα και προσπαθεί να τα ξορκίσει με κατάρες ή γελοιοποιώντας τα; Ή μήπως είναι ένας ψυχασθενής με παραμορφωτική την εικόνα της πραγματικότητας; Ή ακόμη «ένα φωτεινό παράδειγμα ακοινώνητου ανθρώπου»; όπως λέει και ο Παλμιντιέρης. Η απάντηση επαφίεται στον πατριωτισμό του αναγνώστη. Προς το παρόν έχουμε έναν πρωτοεμφανιζόμενο πεζογράφο ιδιάζοντος ψυχισμού. Εναν ωραίο σουρεαλιστή που μας κοιτάει όπως ο ήρωάς του λοξά και ειρωνικά. Νομίζω ότι είναι ένας συγγραφέας που, μέσα στη σύγχυση που επικρατεί για το τι είναι λογοτεχνία και τι όχι, λάμπει σαν το διαμάντι. Το επόμενο βήμα του θα το περιμένουμε με μεγάλες απαιτήσεις πια.



Μένης Κουμανταρέας

ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-03-1998