Το άγραφον δόγμα

Σύμφωνα με μια επίμονη φήμη που κυκλοφόρησε αμέσως μετά το θάνατό του, ο Πλάτωνας κράτησε πεισματικά μυστική την τελευταία διδασκαλία του και δεν την κατέγραψε ποτέ. Οι «πρώτες και τελευταίες του αρχές» μόνο σ' ένα στενό κύκλο μαθητών του αποκαλύφθηκαν. Με αφορμή μια σειρά μυστηριωδών θανάτων, ο Χίερτεν Μέισινγ αρχίζει να υποπτεύεται ότι όσοι λόγιοι επιχέιρησαν να αποκαλύψουν το άγραφον δόγμα είπαν τα τελευταία τους λόγια. Οι αναζητήσεις του για τη λύση του μυστηρίου θα τον οδηγήσουν από το παρόν στη σκοτεινή δεκαετία του '30 και από εκεί στη χίμαιρα της Ιδανικής Πολιτείας των Συρακουσών του 4ου αιώνα. Το πολυπρόσωπο και πρωτότυπο αυτό μυθιστόρημα ξεκινά από το τέλος, από το τελευταίο κεφάλαιο, και τελειώνει στην αρχή της ιστορία. Ή τελειώνει στην αρχή και αρχίζει από το τέλος: στο ενδιάμεσο ο αναγνώστης όχι μόνο θα χαρεί τη συναρπαστική πλοκή του, αλλά και θα έχει την ευκαιρία -αν το επιθυμεί- να εμβαθύνει στην πλατωνική σκέψη σε μια συνεχή διαλεκτική σχέση του χθες και του σήμερα.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ως άλλος Πλάτωνας, ο ολλανδός συγγραφέας Χίερτεν Μέισινγκ ονειρεύεται τις Συρακούσες και ενδύει τη σικελική πόλη με τον χιτώνα της ιδανικής πολιτείας. Επιδιώκει να φύγει σύντομα για να κατοικήσει εκεί, όχι ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση αρχαίων τυράννων, αλλά ενδίδοντας στην πρόκληση των χρωμάτων και του μεσογειακού τοπίου, της προσήνειας των ανθρώπων και του πολύβοου της αγοράς.

Εκεί, στην άκρη της νήσου Ορτυγίας, από τη γέφυρα της παλιάς πόλης, αγναντεύοντας τη θάλασσα, οι 144.000 λέξεις του βιβλίου του Μέισινγκ θα διηγηθούν την ιστορία του νεαρού Κάνγκερ και της Ζέλντα που αναζητούν τα άγραφα δόγματα του Πλάτωνα, σε ένα ταξίδι σε τόπους (από το Άμστερνταμ στο Τύμπινγκεν και από εκεί στις Συρακούσες και στο Λουίνο) αλλά και σε εποχές (από την ταραγμένη δεκαετία του '30 στον παρόντα χρόνο, ώς στην Ιδανική Πολιτεία των Συρακουσών του 4ου αιώνα π.Χ.)

Τρίτη μεσημέρι, σε μια ήσυχη γειτονιά του Αμστερνταμ, ο Χίερτεν Μέισινγκ θα ξεδιπλώσει τη διήγησή του. «Έχω προτεσταντικές καταβολές μεσοαστικής ­ πάντοτε καθώς πρέπει ­ οικογένειας, αλλά ο πατέρας μου διάβαζε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια αντί για την Αγία Γραφή, έχοντας πάντα δίπλα του το λεξικό Mehlers. Φοίτησα σε σχολή αυγουστίνων μοναχών και τα ενδιαφέροντα της νιότης ήταν το σεξ, η μόδα και η ιστιοπλοΐα. Σε όλα μου τα βιβλία πριν από Το άγραφον δόγμα το σεξ παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, ας πούμε ότι είμαι μανιώδης του σεξ».

Με τα ερωτικά διηγήματα Veranderlijk en wisselvallig (Μεταβλητός και άστατος) το 1987 θα κερδίσει το βραβείο ΑΚΟ και σε ηλικία 36 ετών θα αναγνωριστεί ως ένας από τους μείζονες συγγραφείς της γενιάς του. Θα ακολουθήσουν τα Altijd de vrouw (Πάντα η γυναίκα, 1991) και De grachtengordel (Η ζώνη των καναλιών, 1992). «Όλες οι νουβέλες μου» θα πει «έχουν τους ίδιους χαρακτήρες. Στο επόμενο βιβλίο μου παίρνω έναν ελάσσονα χαρακτήρα από προηγούμενο βιβλίο και τον κάνω πρωταγωνιστή. Έτσι έχουμε διαφορετικές θεάσεις της ζωής του ίδιου χαρακτήρα. Ο Κάνγκερ, πρωταγωνιστής στο Αγραφον δόγμα, έχει υπάρξει και σε προηγούμενα βιβλία μου ως δεύτερος χαρακτήρας. Ο Κάνγκερ δεν είμαι εγώ, είναι ο φίλος με τον οποίο διαβάζαμε ρητορική μετά το σχολείο».

Ο Μέισινγκ αναγνωρίζει τον εαυτό του στον Έρβιν «ο οποίος είναι ο φίλος του Κάνγκερ και παθιασμένος με τον Πλάτωνα. Αλλά όπως στην Αρχαία Αγορά τα αγάλματα ήταν σε μέγεθος μεγαλύτερο του φυσικού και πάνω σε βάθρο για να μη χάνονται μέσα στο πλήθος, έτσι και ο Έρβιν είναι ένα είδος μυθικής φιγούρας. Υπάρχει ακόμη ο Γκότλομπ, ο θείος του Έρβιν, που ενδιαφερόταν να γράψει τη βιογραφία του Γιούλιους Στένζελ, του εξέχοντος γερμανού μελετητή του Πλάτωνα».

Η διήγηση του Μέισινγκ θυμίζει ανασκαφική διαδικασία. Στρώματα ευρημάτων πάνω σε άλλα ευρήματα παλαιότερης περιόδου, μεγάλα παράθυρα που ανοίγουν μέσα σε άλλα μικρότερα, ως την ανακάλυψη που προκαλεί αντιδράσεις: «Το πρώτο σημαντικό πράγμα που εκφράζεται στο βιβλίο είναι ότι ο Σωκράτης δεν υπήρξε ποτέ, ήταν ένα δημιούργημα του Πλάτωνα. Δεν γνωρίζουμε τίποτε γι' αυτόν, αναφέρεται μόνο μία φορά από τον Αριστοτέλη και μόνο αργότερα στην ιστορία της Ακαδημίας θα γίνει κυρίαρχη φιγούρα. Ο Πλάτωνας ήταν ένας αντιδημοκρατικός, αντι-Αθηναίος αριστοκράτης, και η δίκη που περιγράφει εναντίον του Σωκράτη είναι ασφαλώς φανταστική. Πρόκειται για τη δική του δίκη, μην ξεχνάμε ότι του απαγόρευσαν να διδάσκει σε αγόρια και του δήμευσαν την περιουσία. Το δεύτερο σημαντικό σημείο είναι ότι οι 13 επιστολές του Πλάτωνα είναι πλαστές ­ όπως υποστηρίζουν πολλοί επιφανείς μελετητές άλλωστε ­ και γράφτηκαν από τον Σπεύσιππο που τον διαδέχθηκε στην Ακαδημία. Αν όντως είναι πλαστές, τότε δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτε για τον Πλάτωνα».

Το άγραφον δόγμα είναι η τελευταία διδασκαλία του Πλάτωνα που δεν κατεγράφη ποτέ. Σε αυτήν μίλησε για την οντολογία των αριθμών και πραγματοποίησε αλλαγές στη διδασκαλία των Ιδεών ή Μορφών, ώστε οι μορφές να εξισωθούν με αριθμούς. Ουσιαστικά ο Πλάτωνας συμφωνεί με τους πυθαγόρειους ότι το Ένα είναι Ουσία, είναι η Ιδέα του Υπέρτατου Αγαθού. Αυτή άλλωστε είναι και η κοσμολογική, συμπαντική ουσία του βιβλίου του Μέισινγκ, ενός βιβλίου που ξεκινάει από τη σελίδα 519 για να τελειώσει στη σελίδα 1.

«Η κατασκευή του βιβλίου» εξηγεί ο Μέισινγκ «είναι αριθμητική, υπολογισμένη ως την τελευταία λέξη, και αντιγράφει την έννοια της δημιουργίας, όπως στο έργο του Πλάτωνα Τίμαιος. Το βιβλίο μου είναι μια κατασκευή αριθμών, αλλά οι αριθμοί μου είναι λέξεις και οι λέξεις είναι αριθμοί που φτιάχνουν νούμερα. Δεν είμαι μυστικιστής, είμαι πυθαγόρειος και το βιβλίο είναι μια μεταφορά που ασχολείται με τα μαθηματικά».

Ανάμεσα στα πολύωρα διαβάσματα και στις εξονυχιστικές μελέτες για τον Πλάτωνα και τον Σωκράτη και όταν δεν ταξιδεύει στην Ιταλία, ο Μέισινγκ παίζει σαξόφωνο και βιολί, αποζητώντας τη χαρά της ζωής. «Ιδιαίτερα μετά τον εγκλεισμό μου σε κλινική για καταθλιπτικά άτομα, η πνευματική μου παρακμή συμπαρέσυρε και τη σωματική μου κατάσταση. Πείστηκα ότι η ζωή δεν έχει κανένα άλλο νόημα, ότι όλα είναι ευχαρίστηση. Το ωραίο με πονάει, μου αρέσουν τα ωραία πράγματα, το καλό ιταλικό φαγητό, η ομορφιά των γυναικών. Κάνω μια εντελώς α-φιλοσοφική ζωή. Αυτό είναι το παράδοξο που κάνει τη ζωή μου να σπινθηρίζει».

ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ ΚΑΛΚΑΒΟΥΡΑΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-07-2001