Το άλλο μισό μου πορτοκάλι

Ένα χωριό της Mακεδονίας. Mια οικογένεια μέσα σ' αυτό. Kαπνοπαραγωγοί στα χρόνια του Mεταξά. H χώρα δέσμια μιας εξουσίας που συνθλίβει. Ώρα για αποφάσεις και ώρα για δράση. H οικογένεια γνωρίζει απώλειες, αντικρίζει τα όριά της. H αυτοδικία γίνεται συνώνυμο της περιπέτειας. Mίσος και άρωμα θανάτου πάνω απ’ όλα. Πάνω από τους έρωτες, πάνω από τα αισθήματα, πάνω από την ίδια τη ζωή. Όλα αυτά μπορούν να περιμένουν...



O Λευτέρης Mαυρόπουλος, βασισμένος σε πραγματικά γεγονότα, προσφέρει μπροστά μας, με αφοπλιστική δεινότητα και περισσή μυθοπλαστική μαεστρία, όλο το βάρος που εδώ και δεκαετίες κουβαλά μια ολόκληρη χώρα. Kάποιοι προσπαθούν να ξεχάσουν. Kάποιοι άλλοι όμως γίνονται ήρωες της περιπέτειας του Mαυρόπουλου, βαδίζουν χέρι-χέρι με τη μοίρα, ξεπλένουν τις ενοχές με τη μνήμη και προχωρούν...






ΚΡΙΤΙΚΗ



Το παρελθόν γίνεται κομμάτι του μέλλοντος και το παρόν τίθεται σε αναστολή μέχρι να εξοφληθούν τα περασμένα χρέη. Είναι η χρονική διάσταση όπου παγιδεύονται όλοι όσοι ένιωσαν τον ιδιωτικό τους κόσμο να συνθλίβεται από ένα ορμητικό συλλογικό πεπρωμένο. Ολοι εκείνοι που είδαν την προσωπική τους ζωή να οπισθοχωρεί μπροστά σε αδυσώπητες ιστορικές συνθήκες, που επωμίστηκαν ξένες ενοχές, που ανέλαβαν ευθύνες δυσανάλογα βαριές σε σχέση με όσα βάραιναν τους ίδιους. Λεηλατημένες από την Ιστορία ζωές επιλέγει να ιστορήσει ο Λευτέρης Μαυρόπουλος στο τέταρτο κατά σειρά μυθιστόρημά του. Οπωσδήποτε δεν πρωτοτυπεί. Κάθε άλλο. Η ελληνική πεζογραφία εμπλουτίζεται από μία ακόμα αφήγηση για την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τη χούντα. Ωστόσο ο Μαυρόπουλος παραμερίζει τα γεγονότα για να κρατήσει μόνο τις επιπτώσεις τους. Επιπτώσεις αριστοτεχνικά αποτυπωμένες στα πρόσωπα της ιστορίας του. Ενδιαφέρουσα η εστίαση του μυθιστορήματος στους κόλπους μιας οικογένειας, στον βαθμό που αποδίδει με ένταση το μέγεθος των ιστορικών συγκυριών. Ακόμα και αν τα μέλη της οικογένειας πασχίζουν να μείνουν στο περιθώριο των γεγονότων δέχονται με σφοδρότητα τις συνέπειές τους και τα ανυπολόγιστα τραύματα που υφίστανται επιτάσσουν την εμπλοκή τους. Οταν όμως το αίτημα για δικαιοσύνη βρίσκει διέξοδο στην ολισθηρή απόφαση της αυτοδικίας, κάθε πλευρά χάνει αυτομάτως το δίκιο της. Τα θύματα εκδικούνται τους θύτες τους μιμούμενα την αγριότητά τους, ανοίγοντας έναν φαύλο κύκλο που τους εγκλείει όλους σε έναν ατέρμονο, απαρηγόρητο τρόμο.



Μιαρή ευχή



Υποβλητική η εναρκτήρια σκηνή του μυθιστορήματος, κατά την οποία παρακολουθούμε τις εναγώνιες ικεσίες μιας πολύτεκνης μητέρας στον παπά του χωριού για να μεσιτεύσει στο Θεό προκειμένου να αποφευχθεί η δωδέκατη γέννα της. Είναι τα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά, σ' ένα χωριό της Μακεδονίας, με τους καπνεργάτες να λυγίζουν από την εκμετάλλευση των καπνεμπόρων. Ο Μιχάλης, η κεφαλή της πολύτεκνης οικογένειας, μολονότι πεισματικά ανένταχτος σε κομματικές φατρίες, συμμετέχει ενεργά στις κινητοποιήσεις των καπνεργατών και σύντομα μπαίνει στο στόχαστρο των τοπικών αρχών, για να βρει λίγο αργότερα μαρτυρικό θάνατο σ' ένα κελί. Η γυναίκα του τελικά δεν γλιτώνει την εγκυμοσύνη και το δωδέκατο παιδί αναλαμβάνει ύστερα από χρόνια να εκδικηθεί τόσο τον θάνατο του πατέρα του όσο και του μεγαλύτερου αδερφού του. Ο τελευταίος είχε κληρονομήσει τους διώκτες του πατέρα του και έπειτα από συνεχείς επιθέσεις έγινε αντάρτης, για να καταλήξει ένα κεφάλι σ' ένα σακί. Από τη στιγμή που ο Βενιαμίν της οικογένειας, Μιχάλης κι αυτός, υποχρεώνεται να παραδώσει αυτό το σακί στη μητέρα του, έχει προδιαγράψει τη μοίρα του. Στιγματισμένος από τις οικογενειακές συμφορές φυγαδεύεται σε νησί και όταν έπειτα από περιπλανήσεις βρίσκεται φοιτητής στο Πολυτεχνείο, η απόφαση έχει πια ωριμάσει μέσα του. Σχεδιάζει υπολογισμένα τις δολοφονίες συνεργατών και στελεχών της Ασφάλειας, όχι μόνον όσων εμπλέκονται έμμεσα στους θανάτους των οικείων του, αλλά και όσων δρουν την περίοδο της Επταετίας.

Ο Μιχάλης ήρθε στον κόσμο μέσα από τις τύψεις και τις ενοχές της μητέρας του, η οποία, αφενός, δεν ήθελε άλλο παιδί και αφετέρου, αποσιώπησε τις μιαρές ευχές της από τον σύζυγό της. Δραματική συνεπώς η σύλληψη του Μιχάλη, όπως δραματική υπήρξε και η πορεία του. Εγκλωβισμένος στα εκδικητικά του σχέδια συνειδητοποιεί κάποτε πως δεν ζει, πως έχει ακινητοποιηθεί από τα βαρίδια του παρελθόντος, πως παλεύει να εξοφλήσει διαρκώς ανατοκιζόμενα χρέη. Η εντιμότητά του και η μνήμη του στους νεκρούς επιβάλλουν την εκδίκηση, όμως αυτή η εκδικητική αγριότητα ευτελίζει τη ζωή του και ενώ της δίνει νόημα, ταυτόχρονα της το αφαιρεί. Τα έξι πορτοκάλια που άλλοτε η μητέρα του έκοβε στη μέση για να τα μοιράσει στα παιδιά και τον άντρα της, έχουν γίνει η υπογραφή ενός δολοφόνου. Κόβοντας στη μέση τα πορτοκάλια για να τα παραχώσει στο στόμα των θυμάτων του, διχάζει την ύπαρξή του ανάμεσα στο πένθος και στον τρόμο. Εκπληκτικό το εύρημα του Μαυρόπουλου με τα πορτοκάλια, υποδεικνύει τη συγκαλυμμένη προσωπική χροιά σε δολοφονίες τύποις πολιτικές.



Το θύμα σε πρώτο πρόσωπο



Δεξιοτεχνική καθώς και απολύτως λειτουργική μυθοπλαστικά η εναλλαγή τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης αφήγησης. Ο Μιχάλης απευθύνεται σε πρώτο πρόσωπο μόλις η μητέρα του μένει έγκυος, από τη στιγμή δηλαδή που γίνεται μέλος της οικογένειας και επαγωγικά του βιβλίου. Η φωνή ωστόσο που ακούμε στο τελευταίο κεφάλαιο δεν ανήκει στον Μιχάλη. Κρίσιμη η συμβολή του τελευταίου αφηγητή, στο μέτρο που αλλοιώνει πολύ διακριτικά, αλλά ουσιαστικά το πορτρέτο του πρωταγωνιστή. Από την αφήγησή του βγαίνει το συμπέρασμα πως ο συγγραφέας (όπως αρκετοί πριν από αυτόν, με πρόσφατο παράδειγμα το αφήγημα του Νίκου Δαββέτα) επιχειρεί να δώσει φωνή και στην άλλη πλευρά. Πράγματι ο άντρας του τελευταίου κεφαλαίου που περιγράφει την ομηρία του από τα αδέλφια του Μιχάλη, είναι συγγενής των βασανιστών που λυμαίνονταν το χωριό του ήρωα. Ο Μαυρόπουλος υπαινίσσεται την αδυναμία μανιχαϊστικών οροθετήσεων δίνοντας λόγο σ' ένα θύμα, ένα θύμα που ανήκει στην πλευρά των θυτών. Ο άντρας του τελευταίου κεφαλαίου είναι συνεπώς το αντεστραμμένο είδωλο του Μιχάλη, ο οποίος βαθμιαία προβάλλει σαν ένας θύτης από την πλευρά των θυμάτων. Μέσα από τον λόγο του άντρα ο ήρωας χάνει κάθε τραγικότητα, ενώ οι πράξεις του ξεκόβονται από τα αρχικά τους κίνητρα. Τίποτα δεν μπορεί να καθαγιάσει τα μέσα που μετέρχεται για την ανακούφιση της οδύνης του. Από το άλλο μέρος, ο έμφοβος αφηγητής είναι υπόλογος για την άγνοια, ίσως και για την ανεπίτρεπτη αδιαφορία του. Εκείνο που μας καλεί να συνειδητοποιήσουμε μαζί του, μεταφέροντας την αγωνία του για τη ζωή του, είναι η ανύποπτη εγγύτητα του παρελθόντος με το παρόν. Ακόμα και αν αυτό το παρελθόν το θεωρούμε ξένο ή ανενεργό. Εξαιρετικό το κλείσιμο του βιβλίου, τόσο για τη διεισδυτική και απόλυτα σύγχρονη θεώρηση της πρόσφατης ιστορίας μας όσο και για τη σκληρότητα της τελευταίας φράσης.

Οπωσδήποτε όμως οι καίριοι συλλογισμοί τού Μαυρόπουλου δεν θα αναδεικνύονταν χωρίς τη συνδρομή των αξιοπρόσεκτων μυθοπλαστικών του ικανοτήτων, όπως οι καθηλωτικές, ανατριχιαστικές συχνά περιγραφές, οι αντιδραματικοί τόνοι, που φτάνουν στο σημείο μιας παγωμένης απάθειας, το ενδιαφέρον κράμα κυνισμού, υποδόριας συγκίνησης και διακριτικής θυμηδίας, η ευπλαστότητα της γλώσσας, που συναιρεί ανεμπόδιστα βορειοελλαδίτικους ιδιωματισμούς με λόγιες εκφράσεις, με δυο λόγια, οι πολλαπλές μεταμορφώσεις της γραφής.

Από κάθε άποψη ένα πολύ δυνατό μυθιστόρημα.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/10/2007