Η άδεια καρέκλα

Η περιπλάνηση στην πόλη. Η ημέρα της απόλυσης. Η άδεια καρέκλα με το σακάκι στη ράχη της. Το ζευγάρι στις διακοπές. "Ο άνθρωπος που διάβαζε αληθινά". Η κοπέλα που ταξιδεύει για έναν ξένο. Το ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Η εμπορική στοά με τους ξοφλημένους μαγαζάτορες. Ο αγαθός μποντιμπίλντερ που γίνεται φονιάς. Η συναυλία με το απρόβλεπτο τέλος. Το σχολικό βιβλίο στα χέρια ενός αστέγου.

Εικόνες της μεγαλούπολης κρυμμένες πίσω από τη μνημειακή της υπόσταση, κινηματογραφικά καρέ στις μυστικές γωνιές όπου συνθλίβονται οι ανθρώπινες σχέσεις, αλλεπάλληλες εστιάσεις στην άψυχη λεπτομέρεια, ιστορίες που συμπληρώνουν η μία την άλλη σαν κάποιος να τις διάλεξε για να ανθολογήσει τους ανοίκειους αντιήρωες της καθημερινής ζωής. Ένα βιβλίο που αποκαθηλώνει το "αστικό όνειρο", αγκαλιάζοντας με ανθρωπιά τους άσημους κομπάρσους του.






ΚΡΙΤΙΚΗ

Συγγραφέας της λογοτεχνίας του φανταστικού και μεταφραστής, μεταξύ άλλων, των Χέμινγουεϊ, Καπότε, Μπέλοου και Μπράντμπερι, ο Μιχάλης Μακρόπουλος, γεννημένος το 1965, παρουσιάζει με τη συλλογή διηγημάτων «Η άδεια καρέκλα» μιαν εικόνα αρκετά διαφορετική από εκείνην η οποία είχε σχηματιστεί μέχρι και πριν από λίγο καιρό για τη δουλειά του. Ενα πρώτο βήμα για την απομάκρυνσή του από το φανταστικό ο Μακρόπουλος έκανε προ διετίας με το βιβλίο του «Το τέλος του ταξιδιού», όπου η αστρική περιπλάνηση του κεντρικού ήρωα αποτελεί απλώς το πρόσχημα για να ξεπηδήσει από την περιπέτειά του ο λυρικός θρήνος για έναν οριστικά χαμένο ερωτισμό. Με την «Αδεια καρέκλα» γίνεται μία επιπλέον μετατόπιση -αυτή τη φορά προς τη λογοτεχνία της πόλης και των ανοιχτών χώρων, όπως αποτυπώνονται στο βλέμμα και στη συνείδηση ενός κατά κανόνα μοναχικού και μάλλον ανέστιου παρατηρητή.

Τα πρόσωπα του Μακρόπουλου ανήκουν σε κάθε περίπτωση στον καθημερινό μας περίγυρο - από αυτόν αποσπώνται για να ανεβούν και να κινηθούν επί σκηνής, σε αυτόν καταλήγουν μετά την περάτωση μιας συνήθως σύντομης και χωρίς θεαματικά γεγονότα δράσης, που τους χαρίζει υπόσταση μόνο και μόνο για να δώσουν σάρκα και οστά σ' ένα απρογραμμάτιστο ενσταντανέ ή (πράγμα δεν διαφέρει) για να αποκαλύψουν μια πτυχή της χρονικής τυχαιότητας στην οποία μοιάζουν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, παγιδευμένα. Οι πρωταγωνιστές, ωστόσο, του Μακρόπουλου εκπροσωπούν την ίδια ώρα και μιαν ελαφρά άρνηση της πραγματικότητας, μια παράπλευρη και ενδεχομένως παράταιρη εκδοχή της, ακολουθώντας μια σχετικά σταθερά γραμμή απόκλισης από το κέντρο της και μπαίνοντας σε μονοπάτια τα οποία δεν είναι βέβαιο ότι εγγυώνται τη μελλοντική επιστροφή τους στα κεκανονισμένα.



Μια αρμαθιά προσώπων



Τι ακριβώς, όμως, πράττουν και τι ειδικότερα θέλουν ή επιζητούν από τον βίο τους οι ήρωες της «Αδειας καρέκλας»; Τίποτε πολύ συγκεκριμένο και αποφασιστικό, τίποτε σαφώς καθορισμένο και χειροπιαστό. Μπορεί να τριγυρίζουν στους κεντρικούς δρόμους, αλλάζοντας κάθε τόσο παραστάσεις και προσπαθώντας να ξορκίσουν ένα πρόσφατο κακό, δεν αποκλείεται, όμως, και να περνούν τον καιρό τους με άσκοπα επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή να χαζεύουν τα παιδιά καθώς παίζουν, αναμασώντας (χωρίς κανείς να τους καταλαβαίνει) μιαν έντονη πικρία. Δεν αποκλείεται επίσης να αντλούν ικανοποίηση από τις πιο παράδοξες προσωπικές σχέσεις, να ψάχνουν απεγνωσμένα λύσεις για μιαν ανίατη αρρώστια και να κοιμούνται απροστάτευτοι (στο έλεος κυριολεκτικά του καθενός) στα πάρκα. Είναι επίσης πιθανό να ταξιδεύουν προς άγνωστη κατεύθυνση με μιαν αξεκαθάριστη προσμονή, να γίνονται ανήμποροι (και εκ των υστέρων) μάρτυρες ειδεχθών επιθέσεων εναντίον αγνώστων, καθώς και να τσακώνονται με τους αγαπημένους τους για ασήμαντη αφορμή, δίχως να υποψιάζονται το βάθος και την έκταση της ρωγμής που ανοίγει μια τέτοια σύγκρουση. Τέλος, μπορεί να αναστατώνουν τους άλλους με την ανησυχητική (ίσως και επικίνδυνη) παρουσία τους ή να μετατρέπονται σε στυγερούς δολοφόνους άνευ λόγου και αιτίας, σε μιαν εκ των προτέρων χαμένη και ηττημένη προοπτική.

Οπως το έλεγα και προεισαγωγικά, το σκηνικό εντός του οποίου συμβαίνουν όλες αυτές οι στιγμιαίες και συνάμα κάπως αόριστες εμφανίσεις είναι το σκηνικό της πόλης: μιας Αθήνας η οποία εμφανίζεται όχι τόσο με τα τοπικά, ιδιαίτερα γνωρίσματά της, τα οποία θα μπορούσε αμέσως να αναγνωρίσουν όσοι είναι εξοικειωμένοι με τη ζωή και τις συνήθειές της, όσο με τα οικουμενικά και ευρύτερα χαρακτηριστικά της, που είναι τα χαρακτηριστικά της άξενης, χαοτικής και απρόσωπης μητρόπολης. Θύματα μιας τέτοιας μητρόπολης δείχνουν πολλές φορές οι πρωταγωνιστές, που περιφέρονται διστακτικοί ή φοβισμένοι στην επικράτειά της, αδύναμοι να διεκδικήσουν μιαν ασφαλή και εγγυημένη θέση στο εσωτερικό της. Κι όταν, ωστόσο, η πόλη δεν αναλαμβάνει κυριαρχικό ρόλο στα δρώμενα, η αδυναμία και η ανασφάλεια των πρωταγωνιστών δεν υποχωρούν και δεν μειώνονται: εξακολουθούν, αντιθέτως, να πιέζουν αφόρητα τα υποχείριά τους - κάποτε μέχρι τελικής πτώσεως και εξοντώσεως.



Ανοιχτό τέλος



Οι ιστορίες του Μακρόπουλου παραμένουν εσκεμμένα ανοιχτές: χωρίς κατάληξη και ολοκλήρωση, χωρίς σφραγισμένες δικαιώσεις ή συντεταγμένες διαψεύσεις: σαν τους σπασμένους κόμπους ενός κομπολογιού, που δεν θα ξαναμπούν ποτέ στην αρχική τους διάταξη και αλυσίδα. Ιστορίες πιασμένες από τη μέση και τελειωμένες πριν από το τέρμα, ιστορίες προορισμένες να μην προσβλέπουν σε κανέναν προορισμό, ιστορίες ενός φαίνεσθαι το οποίο αναζητεί επί ματαίω το είναι του. Το ανοιχτό τέλος λειτουργεί, παρ' όλα αυτά, στην «Αδεια καρέκλα» διπλά: άλλοτε δημιουργεί την αίσθηση μιας αυθεντικής εκκρεμότητας, ενός προφανώς ελλειπτικού συνόλου, του οποίου τα κενά καλείται να συμπληρώσει κατά το δοκούν ο αναγνώστης, άλλοτε, όμως, δυσκολεύεται να δώσει όντως χρώμα και τόνο στον μύθο του και να κάνει σημαίνουσα την αποσπασματικότητά του. Πρόκειται για μιαν αιώρηση χωρίς δίχτυ προστασίας, που μπορεί να βγάλει διαμαντάκια, αλλά και να τροφοδοτήσει σοβαρές αδράνειες, ανεβάζοντας στην επιφάνεια μιαν έντονη και κάθε άλλο παρά εύκολα αντιμετωπίσιμη χαλαρότητα.

Στα καλά κομμάτια του τόμου θα συμπεριλάβω, χωρίς την παραμικρή επιφύλαξη, τη νουβέλα του ονείρου και της μοναξιάς «Αδεια καρέκλα» (η οποία, πάντως, δεν συνιστά σε καμία περίπτωση νουβέλα) και τα διηγήματα «Πουλιά» (για το ποιητικό σχήμα της καθημερινότητας των ηρώων), «Μια διαφορετική θεραπεία» (για την υπαινικτικά υπερβατική ατμόσφαιρα της πλοκής), «Ο κοιμισμένος» (για τη διακριτικότητα του κοινωνικού μηνύματος το οποίο στέλνει ο παντελώς αβοήθητος κόσμος του ήρωα), «Κυριακή στην εξοχή» (για το κλίμα ενός αδιόρατου υπαρξιακού σασπένς, το οποίο εξαπλώνεται σε όλα τα στάδια της αφήγησης) και «Ο αθώος» (για την ανατριχιαστική μεταμόρφωση του πρωταγωνιστή). Ως προς τα υπόλοιπα, πιστεύω πως ο Μακρόπουλος χρειάζεται ακόμη να προσπαθήσει πολύ και πως έχει, όπως κι αν το λογαριάσουμε, μακρύ δρόμο μπροστά του.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/11/2007