Το καλύτερο δώρο

Ένας άνθρωπος ετοιμάζεται να πηδήξει από τη στέγη ενός εννιαώροφου κτιρίου στο κενό. Τα τελευταία δευτερόλεπτα της ζωής του αποκτούν μοναδικό ενδιαφέρον εφόσον ο Μάθιου Βις υπήρξε ένας τύπος που ήθελε πάντα να βoηθάει τους άλλους... Γι' αυτό και δούλευε στο "Καλύτερο Δώρο" -μια εταιρεία παροχής υπηρεσιών στην πόλη. Αν θέλεις λιμουζίνα για το αεροδρόμιο, ένα πετυχημένο όνομα για το σκυλί σου ή κάποιον που θα περιμένει τον υδραυλικό στο σπίτι σου, άνθρωποι σαν τον Μάθιου είναι στη διάθεσή σου. Θα οργανώσουν με κάθε λεπτομέρεια όλη τη ζωή σου -και θα σου προσφέρουν το "καλύτερο δώρο" χαμογελώντας.

Αυτό το βιβλίο είναι η ιστορία της καταστροφής ανθρώπων σαν τον Μάθιου που συνθλίβονται στην κοινωνία της παροχής υπηρεσιών. Ένα δυνατό μυθιστόρημα πλημμυρισμένο στο μαύρο χιούμορ, για το οποίο οι Άγγλοι κριτικοί ονόμασαν το νεαρό Ντάνι Λι "συγγραφέα - κλειδί της γενιά του".

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μάθιου Βάις εργάζεται σε μια εταιρεία παροχής υπηρεσιών που φέρει το χαρμόσυνο όνομα «Το καλύτερο δώρο» και η οποία αναλαμβάνει να ικανοποιεί όλες τις επιθυμίες των πελατών της. Στην εποχή μας, που ο χρόνος για ορισμένους πολυάσχολους είναι περιορισμένος, οι καλά εκπαιδευμένοι και πρόθυμοι υπάλληλοι διαθέτουν το δικό τους για να κάνουν τη ζωή των πελατών ευκολότερη. Οι υπηρεσίες που παρέχονται ποικίλλουν, από το να τους κλείσουν τραπέζι σε κάποιο περιζήτητο εστιατόριο, να τους βρουν υδραυλικό και μηχανικό έως το να δώσουν όνομα στο σκυλάκι τους ή να πάνε νωρίτερα στο σπίτι τους και να το «θερμάνουν», ανάβοντας τα φώτα και ανακατεύοντας τα μαξιλάρια, ώστε, όταν επιστρέψουν, να μειωθεί η αίσθηση της μοναξιάς τους. Ο Μάθιου Βάις αποδεικνύεται ο ιδανικός άνθρωπος γι' αυτήν τη δουλειά, όχι μόνο γιατί απολαμβάνει να υπηρετεί τους άλλους, αλλά γιατί με κάθε του προσφορά βελτιώνει και την εικόνα του εαυτού του, καθώς ανήκει σε εκείνη τη σπάνια ανθρώπινη κατηγορία που θέλει να κάνει με όποιον τρόπο διαθέτει τους άλλους ευτυχισμένους. Κάθε κατατρεγμένος και καταφρονεμένος στο πρόσωπο του Μάθιου βρίσκει τον υπερασπιστή του, καθώς επίπονα αγωνίζεται να απαλύνει τον πόνο, όχι μόνο των κοντινών του, αλλά και όλων των δυστυχισμένων που πέφτουν στην αντίληψή του.

Ο Ντάνι Λι σε αυτό το πρώτο του μυθιστόρημα μας συστήνει τον ήρωά του τη στιγμή που, συντετριμμένος, βουτάει στο κενό από την ταράτσα του σπιτιού του. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση που ακολουθεί είναι όλα όσα σκέφτεται και όλα όσα είχαν προηγηθεί, καθώς περνάει πέφτοντας από τους εννέα ορόφους της πολυκατοικίας, ενώ συχνά παρεισφρέουν τριτοπρόσωπες αποστασιοποιημένες παράγραφοι, οι οποίες ακούγονται σαν ραδιοφωνικές ανακοινώσεις και μας γνωστοποιούν τα πρόσωπα με τα οποία ο Μάθιου ήρθε σε επαφή και με κάποιον τρόπο επηρέασαν την τελική του πτώση.



Παγιδευμένος στην τελειοθηρία



Ο Μάθιου πάσχει από «μανιακή τελειοθηρία», ένα ακόμα σύμπτωμα των κοινωνιών του ύστερου καπιταλισμού, που εμφανίζεται ως ψυχαναγκαστική παρόρμηση να εκτελέσει όλο και δυσκολότερα καθήκοντα, να αναλάβει όλο και πιο αλλόκοτες φιλανθρωπικές πράξεις.

Ο ήρωας κατοικεί σε μια λαβυρινθώδη ακατανόμαστη πόλη με βρόμικους δρόμους και πολυκαταστήματα, ενώ η ήρεμη οικογενειακή ζωή έχει μετακινηθεί προς τα προάστια, όπως συνήθως συμβαίνει σε όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις. Μια πόλη με τους αστέγους της, τους απόκληρους, τους προνομιούχους με τα εκκεντρικά βίτσια και τους μοναχικούς που γλιστρούν να κρυφτούν μόλις τα φώτα χαμηλώσουν.

Ο Μάθιου Βάις είναι ο ιδανικός άνθρωπος στο να βοηθάει τη ζωή των άλλων να κυλήσει ομαλότερα, παρ' ότι η δική του μοιάζει σταματημένη. Κατά την πτώση του μας εξηγεί τους λόγους που τον οδήγησαν να εγκαταλείψει τη ζωή του, τη γυναίκα του και την πεντάχρονη κόρη τους: ο Μάθιου ένιωθε άχρηστος ως πατέρας και σύζυγος και ανεπαρκής στο να τους προσφέρει αυτά που ο ίδιος πίστευε πως χρειάζονταν. Τότε τον προσέλαβαν και στο «Καλύτερο Δώρο», όπου και αποδεικνύεται ο πιο αφοσιωμένος και ικανότερος εκ των υπαλλήλων, ώστε σε σύντομο διάστημα παίρνει προαγωγή και του αναθέτουν την εξυπηρέτηση του Τζόνα Χόφμαν, του απαιτητικότερου πελάτη τους, ενός καπιταλιστή που δεν διστάζει να παίρνει ρίσκα και ο οποίος χρειάζεται κάποιον να ρυθμίζει τις λεπτομέρειες της ζωής του. Οι απαιτήσεις του είναι πολύπλοκες. Ο Χόφμαν δεν θέλει απλώς κάποιον που θα εκτελεί τις διαταγές του, αλλά κάποιον που θα προλαβαίνει τις επιθυμίες του, θα μαντεύει τα γούστα του και, αν χρειαστεί, θα παίρνει και το δικό του ρόλο. Ετσι ο Μάθιου βρίσκεται να αγοράζει δώρα για τη σύζυγό του, πίνακα για έναν γυμνό τοίχο του γραφείου του, να συμβουλεύει το γιο του και να συνοδεύει τη σύζυγό του στις σχολικές συγκεντρώσεις. Ο Τζόνα εκτιμά την αφοσίωσή του Μάθιου, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση προκειμένου να ικανοποιήσει κάθε αλλοπρόσαλλο καπρίτσιο του. Αυτή η προσφορά όμως δεν αρκεί για να ξεπληρώσει το ανεξόφλητο χρέος που αισθάνεται πως έχει απέναντι στην ανθρωπότητα που υποφέρει: γίνεται εθελοντής αιμοδότης, και προσφέρει το αίμα του όσο συχνότερα μπορεί, ενώ κάθε δυστυχής που εμφανίζεται στην τηλεοπτική οθόνη και ζητάει βοήθεια, κάνει τον Μάθιου να πιστεύει πως απευθύνεται προσωπικά σε εκείνον. Κάθε φορά που κοιτάζει κάτω από το παράθυρο, η πόλη μοιάζει παραμορφωμένη και κάθε τραγωδία που παίζεται εκεί κάτω τη νιώθει και δική του.



Μαραθώνιοι τρόμου



Τι κάνει ο Μάθιου για τον εαυτό του; Γυμνάζεται. Το σπίτι του έχει μεταβληθεί σε χώρο προπόνησης, ντοπάρεται με βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής, πίνει αμέτρητους καφέδες και μασουλάει τσίχλες νικοτίνης για να κρατιέται όρθιος και να υπηρετεί. Τρέχει αμέτρητα χιλιόμετρα στο διάδρομο, με την αίσθηση της αποτυχίας να τον συνοδεύει αδιάλειπτα, μπαίνει στη λίστα δωρητών ανθρώπινων οργάνων και αρχίζει να υπογράφει επιταγές για διάφορους ανθρωπιστικούς συλλόγους και οργανισμούς.

Ο Μάθιου είναι ένας άνθρωπος που δεν έχει στρέψει την πλάτη στον ανθρώπινο πόνο και τον βιώνει ως δικό του. Αυτό που θα όφειλαν να κάνουν οργανισμοί, πλούσιοι συμπολίτες του ή οι αρμόδιοι φορείς, αναλαμβάνει να το κάνει ο ίδιος, μοιράζοντας τα χρήματά του, το χρόνο του, το αίμα του, ακόμα και το σώμα του, προκειμένου να απαλύνει το διάχυτο πόνο. Νιώθει δυστυχισμένος που δεν μπορεί να βοηθήσει κάθε ανάπηρο του κόσμου, να ξεκλειδώσει τις πόρτες των εργοστασίων του Τρίτου Κόσμου, να φροντίσει κάθε θλιμμένη κυρία στο σουπερμάρκετ, δηλαδή «να τα κάνει όλα καλύτερα».

Εχοντας εξοικειωθεί με το κενό και τη ματαιότητα που απλώνεται στο σύμπαν, καθώς ο πατέρας του υπήρξε αστροναύτης και ύστερα από 60 μέρες στο Διάστημα έπεσε σε σιωπή και κατάθλιψη, κάποια στιγμή απογοητευμένος από την ανικανότητά του να βελτιώσει τα πράγματα, αποδέχεται κι αυτός τη ματαιότητα, βυθίζεται στη σιωπή του και βουτάει στο κενό.



Βαθμίδες αλλοτρίωσης



Αυτό το πρώτο, ιδιαίτερα στοχαστικό, μυθιστόρημα του Ντάνι Λι επιχειρεί να καταγράψει τις συνέπειες των εργασιακών συνθηκών στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες και τις αλλαγές που επήλθαν όταν «ο καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» άρχισε να εφευρίσκει όλο και πιο περίτεχνους τρόπους προκειμένου να υποβάλλει στους εργαζόμενους μια βαθύτερη και πιο ύπουλη αλλοτρίωση. Κάποτε το ζητούμενο ήταν η απόδοση και η σκληρή εργασία, τώρα αυτά οφείλουν να συνοδεύονται από χαμόγελα και έκδηλη ευχαρίστηση. Ο εργαζόμενος δεν φτάνει να μοχθεί, αλλά οφείλει να δείχνει και πως το απολαμβάνει. Στους σύγχρονους χώρους εργασίας όσοι δεν είναι ικανοί να φορέσουν τη μάσκα του ικανοποιημένου, απολύονται. Τα όρια ανάμεσα στην εργασία και τον ιδιωτικό χρόνο έχουν καταλυθεί. Αυτό το βλέπουμε στον τρόπο που ο Τζόνα χειρίζεται τον Μάθιου. Οι απαιτήσεις του δεν έχουν όρια. Κάθε φορά ζητάει κάτι παραπάνω. Και ο Μάθιου δεν αρνείται τίποτα: στόχος του, η ικανοποίηση των επιθυμιών του ανθρώπου που υπηρετεί. Μόνο που όταν τα όρια αυτά ξεπεραστούν μια φορά, μετά μετατοπίζονται συνεχώς. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Μάθιου. Η εμπιστοσύνη που του έδειχνε το αφεντικό του ήταν μεθυστική, με αποτέλεσμα να μην αντιληφθεί πως είχε ήδη προ πολλού ξεπεράσει και τις δικές του αντοχές.

Ο Λι μας δίνει το πορτρέτο ενός ανθρώπου που η δονκιχωτική του φύση, σε κάποια άλλη εποχή, θα προκαλούσε θαυμασμό κι αγάπη, στις μέρες μας, όμως, η ανιδιοτελής προσφορά του, ακόμα και από όσους ωφελούνται από αυτήν, θεωρείται ελλειμματική και σύμπτωμα κατάθλιψης που χρήζει ψυχιατρικής θεραπείας. Πώς θα είναι άραγε το πρόσωπο του πλανήτη μας όταν αυτοί οι «καταθλιπτικοί» καλοί Σαμαρείτες εκλείψουν εντελώς;



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/03/2006