Μια πόρτα πριν τον παράδεισο

Σ΄ένα συνοικισμό με τροχόσπιτα, στο σκονισμένο περιθώριο του αμερικάνικου ονείρου, η Μίκι Μπέλσονγκ, μετά από μια πορεία γεμάτη λάθη, στα είκοσι οκτώ της νιώθει κιόλας ξοφλημένη. Ώσπου μια οικογένεια νοικιάζει το διπλανό τροχόσπιτο, κι ένα μικρό κορίτσι δίνει καινούριο νόημα στη ζωή της...
Η εννιάχρονη Λεϊλάνι, παρά τη σοβαρή αναπηρία της, είναι ένα πλάσμα γεμάτο ζωντάνια, που εμπνέει κουράγιο στη Μίκι. Ωστόσο, το φωτεινό χαμόγελό της κρύβει μια βουβή απελπισία: Η μητέρα της είναι βουτηγμένη στα ναρκωτικά κι ο πατριός της, ο Πρέστον Μάντοκ, ένας παράξενος, επικίνδυνος άνθρωπος. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η φανταστική λογοτεχνία επανειλημμένως έχει κατηγορηθεί ότι εκτρέπει τον άνθρωπο από την «καυτή» πραγματικότητα και τα καθημερινά της προβλήματα, για να τον ταξιδέψει σε ένα «μυθικό» σύμπαν κατοικημένο από ονειρικές ανεδαφικότητες. Η μομφή αυτή υπήρξε πάντα η ισχυρότερη που απευθύνθηκε, και συνεχίζει να απευθύνεται, στο είδος. Στην ουσία, βέβαια, η κατηγορία στρέφεται αποκλειστικά εναντίον των συγγραφέων που την καλλιεργούν, οι οποίοι θεωρούνται αντιδραστικά άτομα και διαταραγμένες προσωπικότητες που δεν πρέπει να έχουν θέση στο «υγιές» σώμα της ομάδας, εφόσον με τις φαντασιοπληξίες τους και τα «καινά δαιμόνια» που διασπείρουν, υπάρχει κίνδυνος να το μολύνουν. Πρόκειται για εντελώς άδικη και κατά βάθος ανεγκέφαλη επίθεση προς το ελεύθερο πνεύμα, προερχόμενη, κυρίως, από τους δογματιστές της λογοτεχνίας, οι οποίοι αρνούνται την πολυφωνία της γενικότερα. Επρεπε το είδος να περάσει σε πανεπιστημιακό επίπεδο, να αρχίσουν η μελέτη και διδαχή του, για να ανακαλυφθούν ξαφνικά η ιστορική του διαδρομή μέσα στους αιώνες, η φιλοσοφική του υπόσταση, η λογοτεχνική του ποιότητα και, βεβαίως, η βαθιά του ενασχόληση με το ανθρώπινο πρόβλημα. Και ήταν τελικά αυτό ακριβώς το περιφρονημένο είδος, με τους ευφάνταστους «αεροβατούντες» συγγραφείς τους, που τόλμησε να εισβάλει στο σκοτεινό άδυτο του ανθρώπου, να το φωτίσει και να εκθέσει στο προσκήνιο τους τερατώδεις κατοίκους του, η αδιαμφιβήτητη ύπαρξη των οποίων αποκάλυπτε όχι μόνο τον «άλλο εαυτό», αλλά βασικά τη δυναμικότητα του είδους.

Ο Αμερικανός συγγραφέας Ντιν Κουντζ (γενν. 1945) είναι ένας από αυτούς τους τολμηρούς «φαντασιόπληκτους, λαϊκούς γραφιάδες», που με το πλουσιότατο λογοτεχνικό του έργο το επιβεβαιώνει. Μέσα από την αμεσότητα των συναρπαστικών μύθων του αποκαλύπτει πάντα την πολυμορφία του τέρατος που κυκλοφορεί μεταμφιεσμένο σε άνθρωπο και που οι αιώνες πολιτισμού όχι μόνο δεν έχουν καταφέρει να εξημερώσουν, αλλά, αντιθέτως, το έχουν εξαγριώσει ακόμη περισσότερο· και εμφανίζεται πολύ πιο τρομερό και φρικιαστικό όταν ο άνθρωπος το «βλέπει» να αναδύεται από μέσα του καθορίζοντας το ύφος, τις κινήσεις και τις πράξεις του -κατ' επέκταση τη συμπεριφορά και τις εκδηλώσεις της ομάδας, του κόσμου, της ανθρωπότητας ολόκληρης. Ο συγγραφέας, όμως, ψύχραιμος και αποστασιοποιημένος, δεν μένει μόνο στον επιδερμικό εντοπισμό του «συμπτώματός» του, ως μία αξιοπερίεργη και αλλόκοτη, κτηνώδης παρέκκλιση της φύσης. Ο διερευνητικός του οφθαλμός διεισδύει θαρραλέα σε όλες τις περιοχές, «νόμιμες και απαγορευμένες», του ανθρώπινου τοπίου, κατορθώνοντας έτσι να εντοπίσει και να συλλάβει κάτι από την απεραντοσύνη του μυστηρίου της κοσμικής δημιουργίας, μυστήριο φαινόμενο της οποίας είναι και ο άνθρωπος ως «υλικοπνευματική» οντότητα. Οι προκλητικές ιστορίες του που το προσεγγίζουν και το ιχνηλατούν σφαιρικά και πολύπλευρα είναι όλες αντλημένες από την «καυτή» πραγματικότητα, την οποία, μέσα από τη λογοτεχνική τους μετουσίωση, ανατέμνει τολμηρά, φτάνοντας ενίοτε, στις καλύτερες στιγμές του, ώς τα απώτατα βάθη του οργανισμού.

Το διαπιστώνει κανείς στο ανά χείρας μυθιστόρημά του, η δράση του οποίου ξεδιπλώνεται στο θλιβερό περιθώριο του οξειδωμένου αμερικανικού ονείρου, εκεί όπου κατοικούν «οι ραγισμένες καρδιές, το κουρελιασμένο ηθικό και η πληγωμένη σκέψη», μάλλον ανίατα «νοσήματα» που «δεν γιατρεύονται ούτε με νάρθηκες ούτε με γύψους ούτε με το χρόνο ούτε με θαυματουργά φάρμακα». Αλλα με την αγάπη, θα σπεύσουν να διακηρύξουν οι διάφοροι υποκριτές επαγγελματίες «Καλοί Σαμαρείτες».

Οι εκπρόσωποι, όμως, της αμοραλιστικής «ωφελιμιστικής βιοηθικής», στην οποία κατά βάθος ανήκουν, και για την οποία «κάποια μέρα, τα μεγάλα πανεπιστήμιά μας θα υποχρεωθούν να ξεπλύνουν την ντροπή τους που έχουν τιμήσει και έχουν διαδώσει θεωρίες ηθικιστών, οι οποίες δικαιολογοούν και διευκολύνουν τη θανάτωση των αναπήρων, των αδύναμων και των ηλικιωμένων» -τονίζει ο συγγραφέας- έχουν τελείως διαφορετική άποψη. Οχι μόνον αυτοί, διατείνονται οι διάφοροι «απόστολοί» της, αλλά ακόμη και βρέφη που παρουσιάζουν προβλήματα ακόμη και ήπιας μορφής, πρέπει να αφήνονται να πεθάνουν. Διότι η ζωή, ο κόσμος, η ανθρωπότητα ολόκληρη ανήκει μόνο στους «δυνατούς», στους «επιτυχημένους», στους «σοφούς», στους «ευφυείς», στους «έξυπνους», στους «ωραίους», στους «υγιείς» τελικά. «Αυτή η φιλοσοφία», συνεχίζει ο συγγραφέας, «ενσωματώνει την απάνθρωπη ουσία του φασισμού και εκφράζει την περιφρόνηση για την ατομική ελευθερία για τους αναπήρους και τους αδύναμους, που έχει χαρακτηρίσει κατά το παρελθόν κάθε μορφή ολοκληρωτισμού».

Αυτή την αποκρουστική φιλοσοφία, λοιπόν, και τις επιπτώσεις της πάνω στον ανθρώπινο παράγοντα μελετά ο Ν.Κ. μέσα από τον προσχηματικό μύθο της δωδεκάχρονης Λεϊλάνι, με το νάρθηκα στο πόδι και το ατροφικό χέρι, της οποίας το θάνατο έχει αποφασίσει ο αμοραλιστής «διανοούμενος» με «επιστημονική κατάρτιση» πατριός της, φανατικός οπαδός και διαπρύσιος κήρυκας της «ωφελιμιστικής βιοηθικής». Γύρω τους, ωσάν σκοτεινός χορός μιας σύγχρονης τραγωδίας, κινούνται διάφορα πρόσωπα, ερειπωμένα θύματα ενός παρακμιακού κόσμου. Η ναρκομανής μητέρα της, μια ξοφλημένη φίλη της, ένα κακοποιημένο κορίτσι, ο ψυχωσικός θείος του, μια αδελφοκτόνος μέγαιρα, μια βρεφοκτόνος νοσοκόμα, αλλά και δύο δραπέτισσες του λαμπερού χολιγουντιανού ψεύδους και μια αγγελική ώριμη γυναίκα βουτηγμένη στις κινηματογραφικές φαντασιώσεις της και τέλος, το παιδί των άστρων, που εμφανίζεται ως άγγελος λυτρωτής από έναν ανύπαρκτο Παράδεισο.

Ο Ν.Κ. κατέρχεται στη σκοτεινιά της ανθρώπινης αβύσσου, που βρίσκεται ακριβώς πίσω από τις απατηλά λαμπερές βιτρίνες ενός κίβδηλου πολιτισμού που εθελοτυφλεί και κωφεύει εγκληματικά μπροστά στη διαπιστωμένα αποκρουστική εικόνα ενός κόσμου που είναι «γεμάτος τσακισμένους ανθρώπους». Το μυθιστόρημά του είναι η συγκλονιστική, η σπαραχτική κραυγή αυτών των ανθρώπων, μια παγκόσμια κραυγή πόνου, οργής, μίσους, απελπισίας, αλλά και καταγγελίας, και που λειτουργεί τελικά ως η κραυγή - οιμωγή του πάσχοντος ανθρώπου. Κι αν καλεί τον αναγνώστη του να την ακούσει, το κάνει όχι για να επιστήσει την προσοχή του στο έτσι κι αλλιώς σημαντικότατο μυθιστόρημά του, αλλά γιατί γνωρίζει ότι εκτοξεύεται μέσα από τα σπλάχνα όλων μας.

Οφείλουμε να την ακούσουμε.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/06/2003