Pool boy

"Για πολλά χρόνια το θέμα του φύλου μου γινόταν όλο και πιο σκοτεινό και σε κάποιο σημείο έφτασα να πιστεύω ότι ήμουν άντρας. Σχεδόν δεν ήμουν άνθρωπος -ποιος νοιαζόταν για το φύλο μου ή για το σεξ; Ήμουν πλέον ο «νεκρό».
Φέτος το καλοκαίρι για να αποφύγω την αποσύνθεση γράφτηκα για πρώτη φορά σε μια πισίνα ενός μεγάλου εκπαιδευτικού ιδρύματος δίπλα από το σπίτι μου. Σκοπός μου ήταν, όπως πάντα, αφενός να ξεγελάσω τους δικούς μου ότι είμαι ζωντανός, επιδεικνύοντας μια μίνιμουμ φυσική δραστηριότητα, και αφετέρου να αποφύγω τη νεκρική ακαμψία. Μέγα λάθος αποδείχτηκε αυτή η πρωτοβουλία.
Το πρόβλημα άρχισε όταν τον πρωτοείδα: αυτόν, τον pool boy."


Η Αφροδίτη Κουμουνδουρέα στο πρώτο της μυθιστόρημα εμφανίζεται αναπάντεχα ώριμη. Μέσα από την ιστορία μιας προβληματικής κοπέλας η συγγραφέας διαγράφει, με εκτυφλωτικά σκοτεινό τρόπο, το οικογενειακό σφαγείο, τον ερωτικό παραγκωνισμό, το παραμιλητό μιας ταραγμένης ψυχής. Μια παρωδία υπαρξιακού θρίλερ, όπου τα αναπάντητα ερωτήματα της μετά θάνατον ζωής μεταμορφώνονται σε γέλια της σάρκας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δύο διακρίσεις σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς γυναικείων περιοδικών προηγήθηκαν αυτής της πρώτης ουσιαστικά εμφάνισης της Αφροδίτης Κουμουνδουρέα στην πεζογραφία. Στον δεύτερο διαγωνισμό (περιοδικό «Diva», 2003) συμμετείχε με το ανά χείρας μυθιστόρημα και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Ο τίτλος «Pool Boy» δίνει πρόχειρα την εντύπωση ενός εύπεπτου, αναλώσιμου αναγνώσματος. Και πράγματι, αρκετές από τις σελίδες του βιβλίου επαληθεύουν αυτή τη βεβιασμένη εντύπωση. Ωστόσο, οι επιδιώξεις της Κουμουνδουρέα υπερβαίνουν τους συνειρμούς που προκαλεί ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή ένα αγόρι της πισίνας. Η νεαρή συγγραφέας διαθέτει ταλέντο, όπως πιστοποιεί η ελκυστική, ευμετάβλητη, φροντισμένη γραφή της, το οποίο όμως παρεμποδίζεται από τον περίκλειστο ορίζοντα της θεματικής. Εξαρχής τοποθέτησε την εκτύλιξη της (προσχηματικής μάλλον) ιστορίας της σ' ένα περιορισμένο, επισφαλές πλαίσιο, το οποίο, αν και υπόσχεται ευκολίες, αποβαίνει συχνά επιζήμιο για την ανάπτυξη της μυθοπλασίας. Με απλά λόγια, η Κουμουνδουρέα στην πρώτη της συγγραφική απόπειρα ενέδωσε στην πλάγια αυτοβιογράφηση υπονομεύοντας, σε έναν βαθμό, τις διακριτές ικανότητές της για αρτιότερα αποτελέσματα.



Από το βύθισμα στην ανάδυση



Οι πρώτες σελίδες ξαφνιάζουν ευχάριστα καθώς μας συστήνουν απότομα, χωρίς περιστροφές, την ηρωίδα. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση εκφέρεται από έναν άφυλο νεκρό που σταδιακά εμφανίζει συμπτώματα νεκροφάνειας και ανακαλύπτει τη γυναικεία φύση του. Εξυπνο εύρημα που λειτουργεί πολύ καλά και κατορθώνει να αποδώσει πειστικά την ψυχοσύνθεση της πρωταγωνίστριας. Από την αρχή, δηλαδή, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα γυναίκα απονευρωμένη, μαραμένη, παραλυμένη από προσωπικές ήττες. Οπως υπαινίσσεται η ίδια, στη συντριβή της συνετέλεσε δραστικά η διαταραγμένη σεξουαλική της συμπεριφορά και συγκεκριμένα, μια παλιά της σχέση, αμιγώς σεξουαλική, που την απομύζησε ψυχικά. Η μνημονική αναδρομή στην τυπολογία αυτής της τερματισμένης πια σχέσης μεταβάλλει αυτομάτως το αφηγηματικό ύφος. Τον υποβλητικό ζόφο και την πικρή ειρωνεία των πρώτων σελίδων διαδέχονται επιτηδευμένες σκηνές πορνό οι οποίες, αν και παρωδούν έκδηλα τις πρακτικές τής πορνογραφίας, εκλαμβάνονται περισσότερο σαν τολμηρή άσκηση γραφής και βοηθούν ελάχιστα την αφήγηση. Μετά το επίπονο σεξ έρχεται η τέλεια καταβύθιση και αργότερα το έκπαγλο Pool Boy για να αρχίσει η ανάδυση. Αν εξαιρέσουμε τις εμβόλιμες, επιτήδεια σκηνοθετημένες, σωματικές ασκήσεις, η νωχελική, υπνωτιστική μετακίνηση της ηρωίδας από το βυθό στην επιφάνεια της ζωής, από το θανατερό λήθαργο στην αιφνίδια αφύπνιση, αποδίδεται ιδιαίτερα εύστοχα και με το σωστό ρυθμό. Οι επισκέψεις της στην πισίνα ξυπνούν το σώμα της, ενώ οι σιωπηλές συναντήσεις της, αμεσολάβητες από την αφή, με τον αστραφτερό νεαρό υπάλληλο αλλάζουν εξελικτικά την οπτική της για τον απορριφθέντα εαυτό της. Ο εντυπωσιασμός της από αυτό το αμάλγαμα ομορφιάς, υγείας και ευτυχίας δεν αργεί να μεταλλαχθεί σε ισχυρή αγάπη, η οποία παραδόξως δεν θα στραφεί προς αυτόν που την ενέπνευσε αλλά στην ίδια που είχε το σθένος να τη νιώσει. Η ατσαλάκωτη φιγούρα του γοητευτικού άντρα τής γεννάει και άλλα συναισθήματα, εξίσου σφόδρα, όπως το φθόνο, τη ζηλοτυπία, την αυτολύπηση, για να τεθούν τελικά σε πλήρη λειτουργία οι μηχανισμοί της ενδοσκόπησης. Η ηρωίδα αποδύεται σε μια ανελέητη, οξύτατη αυτοπαρατήρηση, ενώ παράλληλα επιστρέφει στην παιδική και εφηβική της ηλικία και στο οικογενειακό σκηνικό για να εξουδετερώσει τους σπόρους της δυστυχίας της.


Εκείνο που αξίζει πραγματικά την προσοχή μας δεν είναι ασφαλώς τα ανιστορούμενα βιώματα, τετριμμένα στην πλειονότητά τους, αλλά η επιδέξια μετάβαση της αφηγήτριας από τον εύλογο θαυμασμό ενός ωραίου άντρα στη μηχανική όσο και αμήχανη σύγκριση μαζί του, σύγκριση η οποία προοδευτικά απομακρύνεται από την επιφάνεια, την υπεροχή ή μειονεξία της εμφάνισης, για να διαρρήξει βαθύτερα στρώματα, να ψαύσει ψυχικά γνωρίσματα, ανομολόγητες ανεπάρκειες και φοβίες, απόκρυφες πληγές. Συνεπώς, μετά την είσοδο του Pool Boy στη μυθοπλαστική σκηνή, η αφήγηση ακολουθεί αντίστροφη τροχιά, από έξω προς τα μέσα. Ενώ, όπως είδαμε, την αρχική καταρράκωση διαδέχτηκε η ανάταση, αμέσως μετά το αφυπνιστικό, εξωτερικό κάλλος γίνεται αφορμή εσωτερικών διαδρομών. Η παλινδρόμηση από το μέσα στο έξω, ο μετεωρισμός ανάμεσα στο έρεβος και το φως, η εναλλαγή του βυθίσματος με το πλατσούρισμα στον αφρό ανήκουν οπωσδήποτε στα πιο αξιόλογα επιτεύγματα της Κουμουνδουρέα.


Ενδιαφέρουσα είναι και η εξέλιξη της ηρωίδας, το καλοδουλεμένο πέρασμά της από διαδοχικά στάδια, η διεισδυτική περιγραφή των λεπτών, δυσδιάκριτων εκφάνσεων και μετατοπίσεων της ιδιοσυστασίας της. Από παιδί προσπαθούσε να συμφιλιωθεί και να συνθηκολογήσει με τη διαφορετικότητά της, η οποία με το χρόνο αποκτά διαφορετική ονομασία. Αλλοτε ήταν αντικοινωνικότητα και κοινωνικο-οικονομική υστέρηση σε σχέση με τις συμμαθήτριες του ιδιωτικού σχολείου, άλλοτε αβουλία και παροπλισμός απέναντι σε έναν αναποτελεσματικό αλλά αυταρχικό πατέρα, άλλοτε σωματική κατωτερότητα δίπλα σε έναν προικισμένο, δυνάμει εραστή. Η ηρωίδα ωστόσο αναζητά κυρίως την ισορροπία μεταξύ πνευματικών και σαρκικών χαρών, με την πεποίθηση ότι έχει ανεπίτρεπτα παραμελήσει τις δεύτερες υπέρ των πρώτων. Το δίλημμα, μολονότι δεν είναι καθόλου φαιδρό, έτσι όπως τίθεται στο βιβλίο μοιάζει τουλάχιστον αστείο στην απλοϊκότητά του. Ο πολύς στοχασμός και η εντρύφηση σε πνευματικές ενασχολήσεις αναστέλλουν τις επιταγές της σάρκας, η οποία με τη σειρά της εκδικείται είτε με το μαρασμό της είτε με πορνικές τάσεις. Παρά την άστοχη και άτεχνη αντιδιαστολή σεξ και πνευματικής ευρωστίας, η Κουμουνδουρέα μέχρι και την τελευταία σελίδα παίζει υπό τον απόλυτο έλεγχό της και με πιόνια τους δύο πρωταγωνιστές της ένα ερεθιστικό παιχνίδι αντιμετάθεσης προτερημάτων και μειονεξιών, ένα παιχνίδι φαντασιώσεων. Η ηρωίδα επιχειρεί να υπερκεράσει τη δική της έλλειψη εμφανισιακών θέλγητρων επιβαρύνοντας το Pool Boy με πνευματική ασχήμια και νοητική κενότητα, για να διαπιστώσει απηνώς ότι τόσο η εκτυφλωτική λαμπρότητα του ποθητού άντρα όσο και η απελπιστική ωχρότητα του εαυτού της υπήρξαν αποκλειστικά δικές της επινοήσεις.



Ατυχείς επιλογές



Οπως σημείωνα εισαγωγικά, η Κουμουνδουρέα διαθέτει αναμφίβολα συγγραφική δεξιότητα και καλή τεχνική, η αφήγησή της οργανώνεται έξυπνα και αναπτύσσεται ομαλά, αλλά ατυχείς επιλογές ζημιώνουν το τελικό αποτέλεσμα. Στις ήσσονος σημασίας αστοχίες συγκαταλέγονται η επιμονή της σε αγγλικούς όρους και η εκτεταμένη παράθεση στίχων στα αγγλικά, καθώς και η δυσεξήγητη πρόθεσή της να συνταυτίσει ορισμένα μέρη του βιβλίου της με σελίδες lifestyle εντύπων. Υποψιάζομαι ότι πρόθεσή της είναι η σάτιρα του συγκεκριμένου ύφους, αλλά ο σκόπιμος αυτός μιμητισμός προσδίδει στη γλώσσα μάγκικους τόνους, γίνεται πόζα και αδιέξοδος κυνισμός (παρεμπιπτόντως, σύνηθες χαρακτηριστικό των νέων πεζογράφων). Γενικότερα, παρατηρώ ότι η συγγραφέας αποδεικνύεται πιο αποτελεσματική όταν εγκαταλείπει το ελαφρύ χιούμορ και το παιγνιώδες, προσποιητά υπεροπτικό ύφος που αποσκοπούν στην παρωδία των lifestyle προτύπων και εν μέρει της ίδιας της θεματικής του βιβλίου (ένα Pool Boy συνιστά εξάρτημα αυτού του πλαστικοποιημένου κόσμου) και κινείται σε επώδυνες περιοχές. Για παράδειγμα, η ερανισμένη από το παρελθόν σκηνή στη θάλασσα, όπου η ηρωίδα χάνει τη χρυσή της ταυτότητα εξαιτίας της πατρικής απερισκεψίας, αποτελεί μία από τις επιτυχέστερες συλλήψεις του βιβλίου καθώς συνδυάζει προσφυώς τις εύκολες αλληγορικές συνδηλώσεις με το διακριτικό σαρκασμό, ενώ διαλέγεται άμεσα με το παροντικό μοτίβο της πισίνας, όπου η πρωταγωνίστρια θα βρει μελλοντικά την πραγματική της ταυτότητα. Επειδή όμως ακριβώς η συγγραφέας αισθάνεται πιο σίγουρη όταν ανατέμνει την τραυματισμένη ψυχοσύνθεση της ηρωίδας, παρασύρεται στην παλιλλογία και το συναισθηματισμό, με συνέπεια πολλές σελίδες να παραπέμπουν σε άτακτες, εν θερμώ ημερολογιακές σημειώσεις. Και καταλήγω στη σοβαρότερη ένστασή μου για το παρόν βιβλίο. Η Κουμουνδουρέα καταφεύγει σε προσωπικά της βιώματα (ευνόητα η πρώτη ύλη κάθε λογοτέχνη), προκειμένου να υποστηρίξει επαρκώς την υποτυπώδη πλοκή του μυθιστορήματός της, και ακυρώνει τις απαραγνώριστες δυνατότητές της περιστρέφοντας την αφήγηση γύρω από κοινότοπα αναμασήματα μιας προβληματικής ενηλικίωσης ή αλλιώς μιας παρατεταμένης εφηβείας. Το ταλέντο είναι οπωσδήποτε μια καλή εκκίνηση, ένα αξιόπιστο εφαλτήριο. Δουλειά του συγγραφέα -και εξαιρετικά επίμοχθη- είναι να το μετουσιώσει σε όχημα και όχι σε άλλοθι.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/02/2005