Και το λίγο φως στη νύχτα φτάνει

Είναι στη μοίρα κάποιων ανθρώπων να γεννιούνται μόνο και μόνο για να δώσουν νόημα και φώς στη ζωή των άλλων. Και όταν κάποτε φεύγουν, η απουσία τους μοιάζει να παίρνει μαζί της το φώς.
Αυτή είναι η Ελίζαμπεθ. Όλα τα άλλα κινήθηκαν γύρω της. Μια ζωή ανάμεσα στην «Άννα Καρένινα» και την «Τζέην Έηρ». Είχε άραγε καταστρέψει τη ζωή της για έναν άντρα όπως η Άννα Καρένινα; [...]








ΚΡΙΤΙΚΗ




Τα τελευταία χρόνια η αγγλόφωνη καναδική λογοτεχνία βρίσκεται σε μεγάλη άνθηση, πράγμα που γίνεται αντιληπτό από την πληθώρα των μεταφρασμένων βιβλίων στο εξωτερικό της χώρας ­ και στην Ελλάδα βεβαίως. Εκτός από τα έργα της Μάργκαρετ Άτγουντ και του Μάικλ Οντάατζε (του δημιουργού του Άγγλου ασθενούς), κυκλοφορεί πλέον και εδώ ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα του σημαντικού καναδού συγγραφέα Ματ Κοέν, το Και το λίγο φως στη νύχτα φτάνει (πρωτότυπος τίτλος Elizabeth and after). Ο Κοέν, προφανέστατα εβραϊκής καταγωγής, ιδρυτικό μέλος και για ένα διάστημα πρόεδρος της Λογοτεχνικής Εταιρείας του Καναδά, γεννήθηκε στο Κίνγκστον του Οντάριο και σπούδασε πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. Από το 1969 που άρχισε τη συγγραφική δραστηριότητά του εξέδωσε πάνω από 20 βιβλία: μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα και ιστορίες για παιδιά. Πέθανε το 1999 κατορθώνοντας να συμβάλει στην ανόρθωση της αγγλόφωνης καναδικής λογοτεχνίας διαφοροποιώντας την από την αντίστοιχη των ΗΠΑ.

Το θέμα του παρόντος μυθιστορήματος το αντλεί από τη ζωή στην επαρχία του Καναδά. Ο ειδήμων αναγνώστης, εκείνος που έχει ζήσει ή επισκεφθεί τις δύο γειτονικές χώρες, αλλά και εκείνος που έχει εντρυφήσει στην αμερικανική λογοτεχνία, θα δυσκολευτεί να βρει εμφανείς διαφορές στον τρόπο της διαβίωσης ή της σκέψης των κατοίκων των επαρχιακών περιοχών και μάλιστα των ευρισκομένων κοντά στα σύνορα τα οποία διαβαίνουν συχνά. Η διαφορά ανάμεσα στον Κοέν και στους ομοτέχνους του της άλλης πλευράς των συνόρων δεν είναι τόσο το θέμα όσο η ανάπτυξή του, η οποία προσεγγίζει κάποια ευρωπαϊκά πρότυπα: λιτές περιγραφές ανθρώπων και τοπίων, τρυφερότητα, χαμηλών τόνων αφήγηση. Όπως πλείστοι αμερικανοί συγγραφείς, από τον Φόκνερ και τον Ο' Νιλ ώς τον Χάμετ και τον Τσάντλερ, ο Κοέν πραγματεύεται το πελώριο ­και συχνά οδυνηρό­ θέμα των μυστικών που κρύβονται επιμελώς στο εσωτερικό των οικογενειών. Εξιστορεί με μαεστρία την ιστορία μιας ολιγομελούς, κλειστής οικογένειας και αποκαλύπτει τα πάθη, τις αδυναμίες και τις κρυφές επιθυμίες των μελών της. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο συγγραφέας προτάσσει ως αρχικό μότο τη ­λίαν χρησιμοποιημένη, άρα πασίγνωστη­ φράση του Λέοντος Τολστόι από την Άννα Καρένινα: «Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους, κάθε δυστυχισμένη οικογένεια όμως είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο...».

Χώρος δράσης του μυθιστορήματος το Κίνγκστον και η μικρή κωμόπολη Γουέστ Γκαλ στην Πολιτεία του Οντάριο, κοντά σε μια λίμνη. Ήρωες ­αρκετοί έχουν εβραϊκές ρίζες­ είναι ο Γουίλιαμ Μακ Κέλβι, η γυναίκα του Ελίζαμπεθ και ο γιος τους Καρλ. Αυτή η οικογένεια βρίσκεται σε διαρκή αντιπαράθεση με την οικογένεια Ρίτσαρντσον, ένας γόνος της οποίας, ο Λουκ, είναι υποψήφιος πρόεδρος της πόλης. Ο Καρλ ­είναι υπεύθυνος για τον θάνατο της μητέρας του που σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα­ επιστρέφει στη γενέτειρά του, όπου ζει η πρώην σύζυγός του, η Κρίσι, με την κόρη τους, τη Λίζι. Εκτός από τους εφιάλτες του παρελθόντος ο Καρλ έχει να αντιμετωπίσει και τον αντεραστή του, τον Φρεντ, τον άντρα από τον οποίον «έκλεψε» την Κρίσι ­ ο τελευταίος δεν μπορεί να του συγχωρήσει εκείνο το ατόπημα. Ο συγγραφέας μιλάει για τη θανάσιμη αντιπαλότητα των δύο ανδρών μα κυρίως νοιάζεται να καταδείξει την καταλυτική επίδραση της Ελίζαμπεθ σε δύο πρόσωπα: τον σύζυγό της και τον εραστή της, τον Ανταμ, τον πραγματικό πατέρα του Καρλ.

Η υπόθεση δεν είναι καθόλου μπερδεμένη, όλα περιγράφονται με σαφήνεια και καθαρότητα. Κεντρικό πρόσωπο του δράματος ­διότι περί δράματος πρόκειται­ είναι η αινιγματική, ευαίσθητη και κατ' επίφαση συνετή Ελίζαμπεθ, μια μοιραία γυναίκα, που γνωρίζει άριστα το μυθιστόρημα του Τολστόι, ξέρει την ιστορία της Άννας Καρένινα, η οποία κατέστρεψε τη ζωή της για έναν άνδρα που δεν της άξιζε.

Το Και το λίγο φως στη νύχτα φτάνει είναι ένα μυθιστόρημα για την εφηβική ηλικία και τη νοσταλγία των πρώτων ερώτων αφού η ανάμνηση του παρελθόντος αποτελεί πληγή που ενίοτε προκαλεί έντονο και σκληρό πόνο, «μια χαρακιά από μαχαίρι που διαπερνούσε σάρκα και ψυχή». Είναι ακόμη ένα μυθιστόρημα για το όραμα ενός φωτεινού μέλλοντος που ίσως δεν θα έρθει ποτέ (ο Καρλ ονειρεύεται μια όμορφη κατοικία, δίπλα στο νερό, ένα σπίτι με τζάκι και καθιστικό όπου μαζί με την κόρη του θα βλέπουν τηλεόραση και θα παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή). Επίσης είναι ένα μυθιστόρημα για την ενοχή και τις τύψεις που ταλανίζουν κάποιες ευαίσθητες ανθρώπινες υπάρξεις και ακόμη μια ελεγεία για την ήρεμη επαρχία που έχει χάσει την αυθεντικότητά της ή έστω τη γραφικότητά της και έχει μεταβληθεί σε αξιοποιήσιμη τουριστική περιοχή.

Πέρα από όλα αυτά ο Κοέν ενδιαφέρεται να μιλήσει για την πατρίδα του, τον Καναδά, χώρα που ­όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες­ θεωρείται από ορισμένους τυχοδιώκτες κατάλληλος τόπος για άσκηση πολιτικής, τυχοδιώκτες που αυτοχαρακτηρίζονται «ανεξάρτητοι» για να προσελκύσουν τις λαϊκές μάζες και μέσω αυτών να αποκτήσουν αξιώματα, δύναμη και πλούτη. Αυτοί οι αδίστακτοι άνθρωποι, κατά τον συγγραφέα, διαδίδουν ότι είναι ικανοί και πρόθυμοι να μετατρέψουν την καναδική ομοσπονδία από μια πρώην βρετανική αποικία σε ένα ισχυρό μέλος της αμερικανικής πραγματικότητας. Είναι φανερό ότι οι Καναδοί επιθυμούν διακαώς να εξομοιωθούν με τους αμερικανούς πολίτες που έχουν μια μεγάλη ιστορία, την οικονομική ευρωστία και τον πολιτισμό με τον οποίον τροφοδοτούν τον υπόλοιπο κόσμο (στο βιβλίο είναι συχνές οι αναφορές σε αμερικανούς συγγραφείς, σε κινηματογραφικές ταινίες, σε πόλεις αλλά και σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, όπως π.χ. στον Τζον Κένεντι και στη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 1960, τον άνθρωπο που έγινε «μύθος» και «ήρωας του πολέμου», την «ενσάρκωση της αμερικανικής αυτοκρατορίας, της πιο ισχυρής αυτοκρατορίας που γνώρισε ποτέ ο κόσμος»).

Το παραπάνω γοητευτικό μυθιστόρημα είναι ένα εξαιρετικό δείγμα μιας σχεδόν άγνωστης λογοτεχνίας που αξίζει να διαβαστεί. Η μετάφραση είναι άριστη. Ίσως θα έπρεπε να εκδοθούν και άλλα βιβλία του Ματ Κοέν ώστε να αποκτήσει ο έλληνας αναγνώστης μια σφαιρικότερη εικόνα του έργου του.

Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-10-2000