Τσάι του τριφυλλιού

Η τέχνη μιμείται τη ζωή ή η ζωή την τέχνη; Το τσάι τριφυλλιού, η μαγική ουσία που επιτρέπει στους ανθρώπoυς να βιώσουν τον κόσμο με τη λάμψη του οράματος, μπορεί να βρεθεί μόνο περνώντας μέσα από τον μεγάλο πίνακα του Βαν Άικ σ' έναν άλλο κόσμο... Καθετί σχετίζεται με όλα τ' άλλα: ένα από τα πνεύματα που στοιχειώνουν το βιβλίο είναι ο Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, που πίστευε ότι μπορείς να διαβάσεις τον κόσμο σε μια σταγόνα νερό. Το Τσάι του τριφυλλιού είναι αφιερωμένο σ' αυτή την ιδέα, σε μια σχεδόν μεσαιωνική αντίληψη της ενότητας του κόσμου -αυτό που με άλλα λόγια το λέμε μαγεία.


Ένα βιβλίο που εξάπτει και συναρπάζει, ένα βιβλίο για τους εραστές του παράξενου, της φαντασία και του πλούτου της γλώσσας.

Irish Independent

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε μια επινοημένη(;) από τον συγγραφέα συνεύρεση του Οσκαρ Ουάιλντ και του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, ένα βράδυ του 1899, και αφού οι δύο συγγραφείς βρίσκονται σε απόλυτη σύμπνοια σχετικά με τις θεμελιώδεις αλήθειες του κόσμου μας, ο πρώτος διηγείται στον δεύτερο: Μια φορά κι έναν καιρό, ζούσε ένας άνθρωπος αγαπητός στο χωριό του, διότι έλεγε ιστορίες. Κάθε πρωί έφευγε από το χωριό και το βραδάκι που επέστρεφε οι συντοπίτες του τον ρωτούσαν: «Τι είδες σήμερα;». Κι αυτός έλεγε: «Είδα έναν φαύνο που έπαιζε φλογέρα και τα θηρία χόρευαν με τη μουσική του». «Τι άλλο είδες;» ρωτούσαν, κι αυτός απαντούσε: «Είδα τρεις γοργόνες σ' έναν βράχο να χτενίζουν τα πράσινα μαλλιά τους με μια χρυσή χτένα». Και οι συγχωριανοί του τον αγαπούσαν επειδή έλεγε ιστορίες. Ενα πρωινό κατέβηκε στην αμμουδιά, και τι να δει: τρεις γοργόνες κάθονταν πράγματι σ' έναν βράχο και χτένιζαν τα πράσινα μαλλιά τους. Υστερα μπήκε στο δάσος και είδε έναν φαύνο να γοητεύει τα θηρία με τη μουσική του. Οταν το βράδυ επέστρεψε στο χωριό, οι συντοπίτες του τον ρώτησαν όπως πάντα τι είδε εκείνη τη μέρα. Κι αυτός αποκρίθηκε: «Δεν είδα τίποτε». Ο Οσκαρ Ουάιλντ καταλήγει: «Καταλαβαίνεις λοιπόν, αγαπητέ μου Ντόιλ, ότι για ορισμένα πράγματα είναι καλύτερα να μη μιλάμε».

Αυτά βεβαίως αφού πρώτα οι δύο άνδρες έχουν καταναλώσει μια σημαντική ποσότητα «τσαγιού του τριφυλλιού», του μαγικού ροφήματος που σου χαρίζει την ικανότητα να αντιληφθείς τον κόσμο όπως αληθινά είναι: άπειρος· ένα απέραντο πεδίο από σημεία, όπου στο καθένα από αυτά μπορείς να δεις το όλον, και όπου «τα πάντα αλληλοσυνδέονται» διότι «η ζωή όλη είναι μια αλυσίδα, τη φύση της οποίας μπορούμε να την αντιληφθούμε από τον έναν κρίκο μονάχα». Σ' αυτόν τον κόσμο συνυπάρχουν όχι μονάχα ο Οσκαρ Ουάιλντ με τον Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, αλλά και ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, κηπουρός σ' ένα σχολείο ιησουιτών, καθώς και όλοι οι άγιοι και οι αγίες της Καθολικής Εκκλησίας - με προεξάρχοντα τον Αγιο Αυγουστίνο, στις «εξομολογήσεις» του οποίου μοιάζουν όλοι μυημένοι. Σ' αυτόν τον κόσμο, όπου γεννήθηκε ο 9χρονος αφηγητής αυτής της παράξενης ιστορίας, όλα είναι δυνατά: αρκούν η δύναμη των λέξεων, αχαλίνωτη φαντασία και μερικές γουλιές από το μαγικό φίλτρο του «τριφυλλιού».

Σ' αυτόν τον άλλο κόσμο, ο μικρός ήρωας του βιβλίου, μαζί με την εξαδέλφη του Βερενίκη και τον συμμαθητή του Μέτερλινκ, χαρισματικά παιδιά και τα τρία, αναλαμβάνουν να φέρουν σε πέρας μια σημαντική μυστική αποστολή: να μπουν νοητά στον περίφημο πίνακα «Ο γάμος των Αρνολφίνι» του φλαμανδού ζωγράφου Γιαν Βαν Αϊκ, να ταξιδέψουν στο παρελθόν και να φέρουν πίσω τα τρία πορτοκάλια που εικονίζονται πάνω στον δρύινο κομό του πίνακα, μέσα στα οποία πιστεύεται ότι επιβιώνει ακόμη το μυστικό της παρασκευής του μαγικού «τσαγιού». Και οι τρεις τους ανήκουν, από γεννησιμιού τους, σε μια μυστική αδελφότητα, ένα αρχαίο ιρλανδικό Τάγμα που έχει ως σκοπό του την επανένωση της Ιρλανδίας.

Μολαταύτα, το Τσάι του τριφυλλιού ανήκει σ' εκείνη την ιδιαίτερη κατηγορία μυθιστορημάτων που κάθε απόπειρα εξιστόρησής τους καταλήγει αναπόφευκτα στην προδοτική απλούστευσή τους. Και αυτό όχι επειδή δεν διαθέτει «πλοκή», αλλά επειδή σε κάθε του σελίδα φλερτάρει με το ανείπωτο, το μαγικό, το ασύλληπτο. Κάθε μικρή ιστορία δίνει τη σκυτάλη σε μιαν άλλη, σαν επάλληλοι αντικριστοί καθρέφτες. Οι οσμές και τα χρώματα παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο με τα γεγονότα, και οι λέξεις έχουν τη δύναμη να δημιουργούν πραγματικότητες πιο αληθινές από την ίδια την Ιστορία. Δεν είναι άλλωστε δίχως σημασία που ένας διάσημος στην Ιρλανδία συνονόματος του συγγραφέα, ο Εντουαρντ Κάρσον (στο βιβλίο εμφανίζεται ως πρόγονος του μικρού ήρωα), ο άνθρωπος που έσυρε στα δικαστήρια τον Οσκαρ Ουάιλντ, ήταν ο πολιτικός που με τη δράση του συνέτεινε αποφασιστικά στον διαμελισμό της Ιρλανδίας.

Ο Κίραν Κάρσον, ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής και μουσικός, έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις, ενώ το Τσάι του τριφυλλιού (Shamrock Tea) ήταν υποψήφιο για το βραβείο Μπούκερ το 2001. Ο Αρης Μπερλής αντιμετώπισε στα ίσα αυτό το σχεδόν απροσπέλαστο μυθιστόρημα, δωρίζοντας στο ελληνικό κοινό ένα κείμενο γεμάτο σπάνια χρώματα και ευωδιές.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-03-2004