Τα πεζά (1882;-1931)

Πρόκειται για μια νέα αναθεωρημένη έκδοση του πεζογραφικού έργου του Κ.Π.Καβάφη στην οποία συγκεντρώθηκαν κείμενα αμιγώς λογοτεχνικά αλλά και κάποια μικτού χαρακτήρα, κριτικά, δοκιμιακά και φιλολογικά. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη.

Στο πρώτο, τα «Πεζά Δημοσιευμένα», εντάσσονται με χρονολογική σειρά πρώτης δημοσίευσης, όσα κείμενα δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο τον ποιητή και επομένως εκφράζουν τη βούληση και τις συγγραφικές του προθέσεις κατά την εποχή που τα δημοσιεύει. Διαιρούνται σε δύο ενότητες:

α) Άρθρα και μελετήματα

β) Κριτικά σημειώματα.



Στο δεύτερο μέρος, τα «Κρυμμένα Πεζά» παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά σύνθεσης τα αδημοσίευτα από τον ποιητή κείμενα και τα εντελώς ανέκδοτα κείμενα από το Αρχείο Καβάφη.
Και αυτό το μέρος χωρίζεται σε δύο ενότητες:
α)Δημιουργικά κείμενα, και β) Άρθρα, μελετήματα και κριτικά σημειώματα.

Μέσα από τα Πεζά κείμενα του Κ.Π.Καβάφη δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να διακρίνει ευκρινέστερα τις συγγραφικές αρετές του και να κατανοήσει βαθύτερα τις πτυχές του ποιητικού του έργου.
Η έκδοση συμπληρώνεται από εισαγωγικό σημείωμα, επίμετρο, βιβλιογραφικό υπόμνημα, σημειώσεις και ευρετήρια, του επιμελητή.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Καβάφης ευτύχησε να μελετηθεί το έργο του με προσοχή και να έλθουν με ωριμότητα στο φως όλα τα στοιχεία που το συνθέτουν, αλλά και αναδεικνύουν την προσωπικότητα και το περιβάλλον του σε σχέση με το έργο του. Οι απόψεις που εκφράστηκαν από τους συγχρόνους του και τους πρώτους γνώστες της ποίησής του, το αρχείο του και η βιβλιοθήκη του ερευνήθηκαν με υπομονή και προσοχή, έτσι που μπορούμε να υποστηρίξουμε πως όσα έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας για τον ποιητή είναι στο ύψος του μεγαλείου του και αυτό αποδεικνύουν με επιχειρήματα και σύνεση. Ο έπαινος αυτής της συνεπούς διαδρομής έρευνας και μελέτης ανήκει σε πολλούς, με τον Γ. Π. Σαββίδη και τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο στην πρώτη γραμμή.

Δεν έχω υπόψη μου άλλη τόσο σύνθετη και καχύποπτη έναντι της δημιουργίας προσωπικότητα Νεοέλληνα λογοτέχνη (με εξαίρεση ίσως τον Σολωμό) όσο είναι η προσωπικότητα του Καβάφη. Η ανάγνωση των δημοσιευμένων ποιημάτων του δημιουργεί την αίσθηση μιας προσπελασιμότητας που ο ποιητής έχει ορίσει με διαρκείς επανόδους στη δική του πεπατημένη, ώστε εμφανίζεται ως μονόδρομος, στις διαστάσεις όμως, την έκταση και τον ορίζοντα του οποίου ο αναγνώστης βλέπει ξεκάθαρα τη φυσικότητα του Λόγου, πλούσια και πειστική. Μια φυσικότητα που παραπέμπει στη γένεση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και στον ορισμό της εκ μέρους του Ραμπελέ ως πεμπτουσίας. Ταυτοχρόνως, τα δημοσιευμένα ποιήματα προβάλλουν το απροσπέλαστο που ο δημιουργός ορίζει, τοποθετώντας το έργο του στα μεγάλα και θαυμαστά και όπου ο αναγνώστης αναγνωρίζει το δικό του ανθρώπινο μέτρο και την ικανοποίηση ότι το υπερβαίνει διά του λόγου.

Οι λεπτομέρειες της ζωής του Καβάφη, όπως αντλούνται από τη βιογραφία του, αλλά και όπως μπορεί κανείς να τις υποψιαστεί από τις συνταγές μαγειρικής της μητέρας του, μεταφέρουν την οσμή ενός ανθρώπου που αναζήτησε και ξαναβρήκε το χαμένο χρόνο (α λα Προυστ) και σε αυτόν περνάει τις μέρες του, παρέα με πρόσωπα της μικρής κυρίως Ιστορίας, ετερώνυμους σχεδόν (α λα Πεσόα). Πολύ φυσικό συνεπώς να κάνει λόγο για την «Τράπεζα του Μέλλοντος, όπου ολίγα συναλλάγματα» θα βάλει, αφού το πρόσωπό του είναι στραμμένο στην Τράπεζα του Παρελθόντος, εκείνης δηλαδή της κληρονομιάς που έχει καταστεί δική του και του επιτρέπει να συγκρίνεται με τις μεγάλες μορφές των περασμένων εποχών, αδιάφορος προς τις πρωτοπορίες, που μεγάλα και ψηλά τείχη τριγύρω τους έχτισαν τείχη.

Η εμβέλεια της ποίησης και του ποιητικού λόγου του Καβάφη καθιστά απίστευτη σχεδόν την ασχολία του με τον πεζό λόγο. Το πλέον απίστευτο όμως είναι ότι τα ώς τώρα δημοσιευμένα πεζά του δημιουργούν την εικόνα ενός ανθρώπου λόγιου μεν (οπότε η ποίησή του εδράζεται σε μια φυσική -θα λέγαμε- τάση), γήινου δε (δηλαδή παρόντος στην καθημερινότητα), ο οποίος παράγει και δημοσιεύει -κατά σύστημα- κείμενα για την ποιητική τέχνη (με αφορμή τον ξεχασμένο Κ. Στρατήγη), αλλά και για τα Ελγίνεια μάρμαρα (με αφορμή δημοσίευμα σε εφημερίδα του Λονδίνου), για το κυπριακό ζήτημα (με αφορμή το βιβλίο ενός δικηγόρου και μέλους του κυπριακού νομοθετικού συμβουλίου), για τη λαϊκή παράδοση (με αφορμή τις εκλογές των δημοτικών τραγουδιών του Ν.Γ. Πολίτη και τη συλλογή Καρπαθιακών δημοτικών ασμάτων), για το αν πρέπει ή δεν πρέπει οι ιερείς να πηγαίνουν στο θέατρο, για την ορθογραφία Χρίστος και όχι Χρήστος.

Σε κάθε περίπτωση, ο Καβάφης εφαρμόζει την ίδια μέθοδο: εισαγωγή στο θέμα, γενική αντίληψη της προσέγγισης, ανάπτυξη του θέματος με αναφορές σε πηγές και με σχόλια, σύνθεση του αποτελέσματος και κατάληξη, όπου συχνά διακρίνεται ειρωνεία ή έκφραση εκτίμησης. Η γλώσσα ωστόσο διαφοροποιείται με την πάροδο του χρόνου και από ένα είδος προσωπικής καθαρεύουσας καταλήγει σε ένα είδος ομιλούμενης, με γνώμονα τη δημοτική. Υποθέτω πως πρόκειται για ένα καβαφικό «αιγυπτιώτικο» ιδίωμα, χαλαρότητας κι εμπιστοσύνης, που έχει αφήσει πίσω του τις δεσμεύσεις της κωνσταντινουπολίτικης πρώιμης δημιουργικής περιόδου. Πάντως αυτή η εξέλιξη της χρήσης της γλώσσας απέχει από το καβαφικό γλωσσικό ιδίωμα των ποιημάτων, όπου οι λέξεις τελούν υπό κηδεμονία και η θέση καθεμιάς έχει κερδηθεί, επειδή άλλη λέξη απαγορεύεται να ζητήσει τη θέση που δεν της ανήκει.

Ο κύριος Μιχάλης Πιερής, που επιμελήθηκε και προλόγισε αυτή την έκδοση, είναι από τους εξέχοντες μελετητές του έργου του Καβάφη. Μερίμνησε λοιπόν, σε εκείνο το πλαίσιο που προαναφέραμε, του σεβασμού και της προσεκτικής μελέτης του έργου, να παρουσιάσει μια «χρηστική έκδοση των αμιγώς λογοτεχνικών πεζών και των κειμένων μεικτού χαρακτήρα (κριτικά, δοκιμιακά, φιλολογικά)... στα οποία έχουμε μια κατά τεκμήριο πεζογραφική διατύπωση». Το υλικό του κατατάσσεται σε Δημοσιευμένα (28 κείμενα, χωρισμένα σε 21 «άρθρα και μελετήματα» και 7 «κριτικά σημειώματα») και σε 36 Κρυμμένα, δηλαδή αδημοσίευτα, αλλά προσεκτικά φυλαγμένα από τον ποιητή στο αρχείο του (29 κείμενα χωρισμένα σε 7 «δημιουργικά» και 22 «άρθρα, μελετήματα, κριτικά σημειώματα»). Σημειώνω πως στα 7 «δημιουργικά» έχουν ενταχθεί τρία εξόχως φροντισμένα κείμενα («Ενδύματα», «Το Σύνταγμα της Ηδονής», «Τα Πλοία»), που ο Γ. Π. Σαββίδης έχει δικαίως περιλάβει στα Κρυμμένα Ποιήματα (εκδ. «Ικαρος»).

Αν αφεθούμε σε απλούς λογαριασμούς με βάση αυτά τα πεζά, από το 1882 (;) ώς το 1931, δηλαδή σε 50 χρόνια, ο Καβάφης έγραφε κάτι παραπάνω από ένα πεζό το χρόνο κατά μέσον όρο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι έγραφε και τέσσερα περίπου ποιήματα το χρόνο κατά μέσον όρο (από το 1877 ώς το 1933), έχουμε το δικαίωμα να τον εγκωμιάσουμε ότι βγαίνοντας στον πηγαιμό για την ποίηση, πείθει πως τόσα λίγα -αλλά τέτοιας στάθμης- αρκούν για το μακρύ ταξίδι, γεμάτο περιπέτειες, γεμάτο γνώσεις. Αν και φτάνουν τα ποιήματά του για τέτοιο εγκώμιο, τα πεζά του είναι μία ακόμα απόδειξη Ιθάκης.



Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/03/2004