Η βλακεία του έρωτα

«Περιμένει κανείς από εσάς να αγαπάω μόνο έναν από τους δύο, είτε τον πατέρα μου είτε τη μητέρα μου; Τότε όμως γιατί δεν μπορώ να αγαπώ ταυτόχρονα δύο γυναίκες; Και τη Σάντρα και τη Γιούντιθ;» Αυτό αναρωτιέται απελπισμένα ο αφηγητής του βιβλίου ενώ σιγά σιγά μπαίνει σε μια κρίσιμη ηλικία. Εδώ και καιρό ζει μια ευτυχισμένη τριαδική σχέση, παρότι οι δύο γυναίκες δεν γνωρίζουν η μία την ύπαρξη της άλλης. Όμως, όσο περνάει ο καιρός, τόσο μεγαλύτερες είναι οι προσπάθειες που πρέπει να κάνει για να διατηρηθεί σε τάξη η ζωή του. Γι' αυτό και ο αφηγητής θα αποφασίσει να χωρίσει τη μία από τις δύο. Ποια όμως; O Βίλχελμ Γκενατσίνο, από τους σπουδαιότερους σύγχρονους Γερμανούς συγγραφείς γράφει για τον έρωτα, για τη σύγχυση που αυτός προκαλεί, για τα στερεότυπα που τον στηρίζουν και τα ταμπού που τον υπονομεύουν. Ένα μυθιστόρημα γεμάτο ειρωνεία, χιούμορ και μια πικρή ματιά για τη «βλακεία» του έρωτα, έτσι όπως επιμένουμε να τον ζούμε.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα τελευταία χρόνια η γερμανόφωνη λογοτεχνία χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια να αποφύγει τη φήμη της ως περισπούδαστης και βαριάς, θέλοντας να μετακινηθεί από μια αφήγηση που είτε διερευνά την ψυχή, όπως εκείνη του Χέρμαν Εσε, είτε αγωνιά σαν ψυχή, όπως αυτή του Κάφκα ή του Μούζιλ. Το λογοτεχνικό ζητούμενο είναι μια αφήγηση που θέλει να δείχνει μονοδιάστατη ή, ακριβέστερα, μια αφήγηση που δεν θέλει να δείχνει πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη -μια αφήγηση που θα εμφανίζεται απλώς να λέει μια καλή ιστορία. Παρ' όλη αυτή την επιδίωξη της προσαρμογής σε κάποιες διεθνείς νόρμες, είναι εξαιρετικά ευχάριστο το γεγονός πως οι Γερμανοί συγγραφείς δεν μπορούν ν' αποτινάξουν εντελώς τα βασικά, τουλάχιστον, στοιχεία της παραδοσιακής σοβαρότητας της λογοτεχνίας τους. Δεν πρόκειται, όμως, για την παλιά αλλά για μια νέα σοβαρότητα, και μέσα στο πλαίσιο αυτής της νέας σοβαρότητας γράφονται έργα που συνδυάζουν την ευχάριστη ανάγνωση μ' έναν προβληματισμό που είναι σοβαρός αλλά χωρίς αυτό να αφήνεται να φανεί καθαρά σε όλα τα στοιχεία της αφήγησης και σε όλα τα επίπεδα της ιστορίας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η εγγενής σοβαρότητα συμμορφώνεται στις απαιτήσεις της σημερινής εποχής, μεταμφιεζόμενη σε απλή ιστορία.

Ενα μυθιστόρημα μιας τέτοιας μεταμφιεσμένης σοβαρότητας είναι «Η βλακεία του έρωτα» του 63χρονου Γκενατσίνο, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Γερμανούς συγγραφείς, αν και η οφειλόμενη στο έργο του αναγνώριση ήρθε αρκετά πρόσφατα, με κορυφαίο σχετικό τεκμήριο την απονομή του βραβείου Γκέοργκ Μπίχνερ της Γερμανικής Ακαδημίας, που αποτελεί τη σπουδαιότερη λογοτεχνική διάκριση της χώρας του.



Η λογιστική της τριαδικής σχέσης



Η σοβαρότητα της «Βλακείας» βρίσκεται στον προβληματισμό της, που αποκαλύπτεται αρκετά αργά, μετά την κλιμάκωση της πλοκής, όταν πλέον η απλή και ευκολοδιάβαστη ιστορία παύει να λειτουργεί σαν μεταμφίεση του προβληματισμού, και με τον τρόπο αυτόν, αναπόφευκτα, παύει να λειτουργεί σαν ιστορία. Αυτό, όμως, το σταμάτημα της λειτουργίας της αφήγησης ως ιστορίας δεν έχει κάποια αρνητική συνέπεια για τη μυθοπλασία, μια και το κλείσιμο του μυθιστορήματος δεν επιχειρείται τόσο με την ολοκλήρωση της ιστορίας όσο με τη μεταμόρφωσή της σε προβληματισμό. Ας δούμε τις δύο φάσεις ή όψεις της μεταμόρφωσης: πρώτα τη διασκεδαστική ιστορία και μετά την αναγωγή της σε κατηφή προβληματισμό.

Πρωταγωνιστής -και αφηγητής- είναι ένας άνδρας που δεν είναι πια νέος κι έχει σχέση με δύο γυναίκες ταυτόχρονα. Σ' αυτό τον διευκολύνει το γεγονός πως η μία αγνοεί εντελώς την ύπαρξη της άλλης, πως και οι δύο θέλουν να είναι ανεξάρτητες, και πως οι τρεις συμμετέχοντες ζουν σε μια μεγάλη πόλη, οπότε τα περιθώρια για ανωνυμία είναι μεγάλα. Παρ' όλ' αυτά, για να είναι ευτυχισμένη ή, τουλάχιστον, ήρεμη μια τριαδική ερωτική σχέση απαιτείται μια σχεδόν λογιστική οργάνωση της καθημερινής ζωής. Οσο, όμως, περνά ο καιρός τόσο μεγαλύτερες είναι οι προσπάθειες που πρέπει να καταβάλει ο «ήρωας» της σχέσης για να διατηρηθεί η τάξη των πραγμάτων, γιατί η παρατεινόμενη διάρκεια της σχέσης ευνοεί την τάση των γυναικών προς την αφοσίωση ή, αλλιώς, προς τη συνήθεια, δηλαδή προς την περιστολή της επιθυμίας τους για -σχετική- ανεξαρτησία ή, αλλιώς, για προσωρινές, πειραματικές, τεχνητά σημαίνουσες απομακρύνσεις.

Υπάρχουν, όμως, κι άλλα προβλήματα που γεννά ο χρόνος, τα οποία σχετίζονται με τις βιολογικές αντοχές του αφηγητή, που καθώς περιορίζονται συμπαρασύρουν τις ορμόνες της επιθυμίας αλλά και τις «ορμόνες» της επινοητικότητας για την ικανοποίηση της επιθυμίας. Για ν' αντιμετωπίσει τα παραπάνω προβλήματα, αποφασίζει να χωρίσει τη μία από τις δύο. Ετσι, όμως, προκύπτει ένα νέο πρόβλημα που αποδεικνύεται καταλυτικό: Ποια από τις δύο θα αφήσει; 'Η, ακόμα πιο σοβαρό: Ποια από τις δύο θα κρατήσει; Αυτό δεν θ' αποτελούσε πρόβλημα, αν επρόκειτο για έναν συνειδητό γυναικοκατακτητή, αλλά ο κακόμοιρος ο πρωταγωνιστής δεν είναι κάποιος που θέλει πάντα μια γυναίκα άλλη από αυτήν που έχει: Δεν είναι γυναικάς, είναι απλώς αναποφάσιστος!



Με μελαγχολία και με χιούμορ



Η Σάντρα είναι σαράντα τριών ετών, μάλλον ψηλή, με ωραίο σώμα και επαρκή μόρφωση, προϊσταμένη γραμματέας σε μικρή επιχείρηση, επικοινωνιακή και ερωτικά επινοητική. Η Γιούντιθ είναι πενήντα ενός, αποτυχημένη πιανίστα που παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα λατινικών, αγγλικών, γαλλικών, πιάνου, αφιερωμένη στην τέχνη και στον στοχασμό. Από πολλές πλευρές είναι το εντελώς αντίθετο της Σάντρα: Δεν μαγειρεύει, δεν της αρέσει να φιλιέται στον δρόμο, δεν διεκδικεί, και τα ερωτικά προσόντα της δεν είναι καθόλου ενεργητικά. Δύσκολη, επομένως, η απόφαση, ιδιαίτερα για κάποιον που έχει γίνει ένθερμος λειτουργός και θεωρητικός της μόνιμης διπλής αγάπης την οποία συνιστά ανεπιφύλακτα: δεν είναι ούτε χυδαία ούτε κακή, διεστραμμένη ή φιλήδονη, αλλά τελείως ομαλή και εξομαλυντική, είναι μια σημαντική εμβάθυνση σε όλα όσα έχουν σημασία στη ζωή και λειτουργεί ως ένα θαυμάσιο, διπλό αγκυροβόλημα στον κόσμο.

Η απόφαση γίνεται ακόμη πιο δύσκολη από το γεγονός πως ο πρωταγωνιστής δεν διαθέτει κάποια δύναμη που να του δίνει έναν γενικό προσανατολισμό: Αδύναμος, αφήνεται να παρασυρθεί μέσα σ' έναν κόσμο στον οποίο δεν μπορεί να ανακαλύψει κάποιον ειρμό. Περιφέρεται ως θεατής και παρατηρεί με ένταση κι ευαισθησία Οταν το συναίσθημα της απόστασής του από τον κόσμο οξύνεται, το μυθιστορηματικό σκηνικό γίνεται πρισματικό καθώς συγκροτείται από αλλεπάλληλες εικόνες. Αυτές οι εικόνες έχουν μεγάλη ακρίβεια που εμφανίζεται ως αναπαραστασιακή αλλά είναι ψυχολογική, και η παρατηρητικότητα που υπάρχει πίσω από την ακρίβεια απεικονίζει βασανισμένα και βασανιστικά τη σύγχρονη αλλοτρίωση, ενώ η γρήγορη διαδοχή των εικόνων και ο ελεύθερος ειρμός τους αποδίδει ένα υψηλό γκροτέσκ.

Σε μια πρώτη ματιά φαίνεται περίεργο ή και αντιφατικό πώς ένας αμέτοχος στη ζωή κατορθώνει μια λειτουργική τριαδική σχέση, στην οποία δεν συμμετέχει απλώς αλλά την καθορίζει. Γρήγορα όμως γίνεται φανερό πως η αποστασιοποιητική φύση του όχι μόνο δεν εμποδίζει αλλά και ευνοεί μια τέτοια σχέση, γιατί ο πρωταγωνιστής είναι ένας βιρτουόζος της συγκατάβασης: Ενώ δεν έχει κατορθώσει να βρει τον τρόπο να μπορεί να περάσει ένα ολοκλήρο βράδυ με μια γυναίκα που του είναι οικεία, έχει καταφέρει τουλάχιστον να ελέγχει τη δυσφορία του σε τέτοιο βαθμό ώστε να τη θεωρεί ασήμαντη. Είναι πεπεισμένος πως το θέμα είναι να ζεις με τέτοιον τρόπο ώστε να μην υπάρχει ανάγκη μεγάλης διευθέτησης, γιατί στη δυστυχία χάνεται θεαματικά η έμπνευση. Ο στόχος είναι να βρεις έναν ειρηνικό δρόμο μέσα στην ανία, γιατί δεν έχει νόημα να πολεμάς την ανία αφού αναπόφευκτα θα καταλήξεις σ' αυτήν.

Με μια τέτοια στάση απέναντι στη ζωή δεν είναι δυνατό να παρθεί κάποια απόφαση. Πραγματικά, προσπαθώντας να γλιτώσει από την απειλή της απόφασης και να επιζήσει, ανακαλύπτει μια οριακή εκδοχή της αποστασιοποίησης: την αποστασιοποίηση από τον εαυτό του. Αντί να εγκαταλείψει τη μία από τις δύο γυναίκες εγκαταλείπει τον εαυτό του κι έτσι ο εγκαταλειμμένος είναι αυτός -αλλά από αυτόν τον ίδιο. Μετά από αυτήν την τροπή μπορεί να μείνει και με τις δύο γυναίκες, ενώ η σχέση λογιστικά δεν είναι πλέον (καταχρηστικά) τριαδική.

(Ανάλαφρη, πνευματώδης, τρυφερή αλλά και παγερή αφήγηση που εξασφαλίζει τη λειτουργική της βαρύτητα χάρη στη σταθερή παρουσία ενός ήρεμου, λυπημένου χιούμορ).



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/01/2007