Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία

All time classic!
Ένα από τα περισσότερο διαβασμένα θεωρητικά βιβλία του Ε. Φρομ, το οποίο άσκησε στις προηγούμενες δεκαετίες μεγάλη επιρροή σε κάθε προοδευτικό, πολιτικό ή εναλλακτικό, χώρο που οραματιζόταν μια άλλη κοινωνία και μια άλλη ανθρώπινη κατάσταση. Ακόμα και σήμερα, 85 σχεδόν χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, τα αιτήματα που θέτει είναι επίκαιρα, αφού έχουν να κάνουν με τη συγκρότηση του κοινωνικού ψυχισμού ή κοινωνικού χαρακτήρα, όπως ονομάζει ο σ. αυτό που θα λέγαμε πιο απλά κοινό τόπο του "νοείν και του πράττειν" της πλειοψηφίας των μελών μιας κοινωνίας ή μιας κοινωνικής τάξης (ή ομάδας) και του πώς αυτός ο κοινωνικός χαρακτήρας γίνεται το θεμέλιο για γενικευμένα κοινωνικά φαινόμενα, όπως ο ναζισμός εκείνης της εποχής στη Γερμανία και η κοινωνία της αβεβαιότητας και της νεύρωσης στην Αμερική.
Το βιβλίο ξεκινά με μια εμπεριστατωμένη ανάλυση της "κοπερνίκειας" κοινωνικής και οικονομικής μεταβολής που σημειώθηκε στο δυτικό κόσμο, με την αντικατάσταση του φεουδαρχικού συστήματος παραγωγής από το καπιταλιστικό για να περάσει κατόπιν στη σημερινή (δηλαδή του 1940) εποχή εξετάζοντας το θέμα σε συνάρτηση με το κεντρικό και κρίσιμο ερώτημα της ανθρώπινης ελευθερίας. Διαπιστώνει ότι ο άνθρωπος μπορεί να απελευθερώθηκε από εξωτερικά δεσμά π.χ. εκκλησία, φεουδάρχες κλπ αλλά ουδέποτε έγινε ελεύθερος για να πετύχει την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Διαχωρίζει έτσι την "ελευθερία από το" με την "ελευθερία για να" ακριβώς επειδή δεν ταυτίζονται και επειδή η σύγχυση μεταξύ τους συσκοτίζει αντί να φωτίζει το μεγάλο ζήτημα της ανθρώπινης αυτονομίας και αυτεξουσιότητας. Ο άνθρωπος της νεωτερικής εποχής, λοιπόν, αποβάλλοντας τη διεκδίκηση της "ελευθερίας για να" και τα αισθήματα ανασφάλειας, αμφιβολίας και φόβου που συνεπαγόταν αυτή, έγινε ένα απλό γρανάζι σε απρόσωπους εξουσιαστικούς μηχανισμούς είτε συντασσόμενος με ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπως το Χιτλερικό είτε παρατημένος σε καθεστώτα κομφορμισμού και έμμεσου κοινωνικού ελέγχου όπως η αμερικάνικη μαζική δημοκρατία.
Αυτή είναι η βασική θέση του παρόντος ψυχοκοινωνιολογικού δοκιμίου και ο Ε. Φρομ φροντίζει να την υποστηρίξει πολύ καλά.
Να προσθέσω εδώ ότι η ανάλυση που κάνει για την αμερικανική κοινωνία της εποχής του, παρόλο που δεν θα μπορούσε να αφορά την Ελλάδα του '40, είναι μια εξαιρετική εικόνα για τις παθογένειες που μαστίζουν τη σημερινή αστική ελληνική κοινωνία. Η άλλοτε περίφημη φράση ότι η "Ελλάδα είναι 40 - 50 χρόνια πίσω από τον...κόσμο" εδώ φαίνεται να δικαιώνεται!
Πολύ καλό, πολύ ενδιαφέρον και με πολλή τροφή για σκέψη. Διαβάστε το όπου το βρείτε!

"Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία" αναφέρει ο δικός μας Ανδρέας Κάλβος.
Όμως, υπάρχει και "ο φόβος μπροστά στην
ελευθερία", κατά τον κ. Φρομ.
Εξαιρετικό βιβλίο για μελέτη και γόνιμο προβληματισμό!