Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας (2 τόμοι) ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Πολύ καλό έργο πάνω στο σύνθετο θέμα της ανθρώπινης επιθετικότητας/καταστροφικότητας. Το μελέτημα αυτό του Ε. Fromm, όπως και τα περισσότερα που δημοσίευσε, αρδεύεται από πολλά επιστημονικά πεδία (παλαιοντολογία, ανθρωπολογία, νευροφυσιολογία, ηθολογία, κοινωνιολογία κλπ) και δε μένει μόνο στο επίπεδο μιας ψυχολογικής/ ψυχαναλυτικής ανάλυσης -περιγραφής.
Εκκινεί από την απόρριψη των βασικών παραδοχών, τόσο της ενστικτωδιστικής σχολής (lorenz, Freud) που θεωρούσε ότι η βάση της ανθρώπινης επιθετικότητας/καταστροφικότητας είναι τα πρωτόγονα αναλλοίωτα ένστικτα, όσο και της μπηχεβιοριστικής σχολής που θεωρεί ότι η επιθετικότητα/καταστροφικότητα είναι μηχανιστική αντίδραση σε κοινωνικά ερεθίσματα. Στηρίζει δε, αυτές τις απορρίψεις σε πληθώρα στοιχείων που παραθέτει από το θεωρητικό και ερευνητικό έργο που παρήχθη στους ανωτέρω επιστημονικούς τομείς.
Κατόπιν, βασιζόμενος στις τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις της εποχής του (μέχρι δεκαετία ΄70), περνά σε μια πρωτότυπη διάκριση- τομή επάνω στο φλέγον ζήτημα. Συγκεκριμένα διακρίνει ευφυώς δύο είδη επιθετικότητας, την καλοήθη (κοινή τόσο σε άνθρωπο όσο και σε ζώα) που είναι οργανικά οριοθετημένη και που σκοπός της είναι η προστασία της ζωής από απειλές και την κακοήθη, που εμφανίζεται μόνο σε ανθρώπινες ομάδες και η οποία τις περισσότερες φορές εκτρέπεται σε αλόγιστη καταστροφικότητα.
Θεωρεί ότι αυτή η τελευταία μορφή επιθετικότητας έχει να κάνει πρωτίστως με τη μοναδικότητα/ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και φύσης
(αυτεπίγνωση, αίσθηση θνητότητας και μοναξιάς, υπέρβαση του φυσικού κόσμου κ.α) αλλά και οπωσδήποτε με το είδος κοινωνικής συγκρότησης, αφού τα φαινόμενα καταστροφικότητας ήταν πολύ λιγότερα σε πρωτόγονες προϊστορικές κοινωνίες τροφοσυλλεκτών/ κυνηγών. Θεωρεί επίσης ότι η ανθρώπινη επιθετικότητα/καταστροφικότητα δε συνάδει με όλους τους χαρακτήρες ανθρώπων αλλά κυρίως με το ναρκισσιστή, το σαδομαζοχιστή και ιδιαίτερα με το νεκρόφιλο που σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία διακρίνονται από έντονες παθογένειες. Ο χαρακτήρας κατά τον Fromm είναι όλα εκείνα τα μόνιμα στοιχεία του ψυχισμού που δεν εξαρτώνται άμεσα από ενστικτώδεις δομές και με τα οποία ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή και σχέση με το φυσικό και λοιπό ανθρώπινο περιβάλλον. Ο σ. υποστηρίζει ότι η διάπλαση του χαρακτήρα συνδέεται άμεσα με τις κοινωνικές επιρροές (οικογένεια, πολιτική συγκρότηση κοινωνίας, πρότυπα, ιδέες δηλαδή με δυο λόγια το λεγόμενο εποικοδόμημα) και η μη ομαλή ανάπτυξή του έχει ως αποτέλεσμα ψυχικές παθογένειες που με τη σειρά τους οδηγούν σε διάφορες μορφές κακοήθους επιθετικότητας/ καταστροφικότητας. Προς επίρρωση της θέσης του ο σ. σε δυο κεφάλαια του βιβλίου κάνει μια εξονυχιστική περιγραφή-ανάλυση του σαδιστικού και του νεκρόφιλου χαρακτήρα, όπως εκφράστηκαν στα πρόσωπα των Himmler και Hitler αντίστοιχα, ώστε να γίνει περισσότερο κατανοητή η θέση του πως οι συγκεκριμένοι χαρακτήρες και η διάπλασή τους από τον κοινωνικό περίγυρο ευθύνονται για την επιθετικότητα/ καταστροφικότητα. Ο Fromm, με την εισαγωγή του ανθρώπινου χαρακτήρα στη συζήτηση, υπερβαίνει θεωρητικά την αντίθεση ενστικτωδιστών και μπηχαβιοριστών δείχνοντας ότι οι κοινωνικοί παράγοντες πρωτογενώς και οι ψυχολογικοί δευτερογενώς ευθύνονται για την ανθρώπινη κακοήθη επιθετικότητα/καταστροφικότητα χωρίς να προδίδει τις ψυχαναλυτικές του καταβολές.
Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η γνωστή θεωρία του Freud η σχετική με την επιθετικότητα, η εδραιωμένη επάνω στα ένστικτα της Ζωής και του Θανάτου, για δυο λόγους α) διότι ο Fromm υπήρξε μαθητής του και β) διότι η θεωρητική κατασκευή του έχει ως βάση την φροϋδική θεωρία.
Το βιβλίο απαιτεί την αφοσίωση του αναγνώστη παρόλο που δεν είναι δύσκολο στην προσπέλασή του. Νομίζω ότι θα μπορούσε να είναι μικρότερο σε έκταση και περισσότερο συνοπτικό σε κεφάλαια που δεν έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για το κεντρικό θέμα και την αποδεικτική γραμμή (ένα δίτομο έργο πάντα δοκιμάζει τις αντοχές του αναγνώστη!). Ωστόσο να πούμε ότι από τέτοιου είδους κείμενα μόνο κερδισμένοι σε πολλαπλά επίπεδα μπορούμε να είμαστε.