Ο Φυσιογνωμιστής

Ο Φυσιογνωμιστής είνα ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα φαντασίας, γεμάτο αγωνία και τρόμο, αλλά κι συμβολισμούς και αλληγορίες που θυμίζουν Kafka, Orwell και Borges. Η ιστορία του θα σας μαγέψει, η πλοκή του θα σας καθηλώσει και ο κόσμος της Καλοφτιαγμένης Πόλης θα αποτυπωθεί για πάντα στο νου σας.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Για το συνειδησιακό άνθρωπο που έχει, σύμφωνα με τον ποιητή, «πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του», η πραγματικότητα δεν είναι μόνον η επιφάνειά της. Είναι, κυρίως, το άγνωστο υπόγειό της, εκεί που υποκρύπτονται οι «δαίμονες» -η ύπαρξή τους είναι πλέον και επιστημονικά διαπιστωμένη- και που εμφανίζονται όταν τους το επιτρέψουν οι συνθήκες της επιφάνειας. Όταν δηλαδή οι ρωγμές, τα ρήγματα και η φθορά της εύθραυστης πραγματικότητας αρχίζουν να εκπέμπουν τον ήχο της επερχόμενης εισβολής. Τότε το άτομο που δέχεται το δυσοίωνο μήνυμα διαπιστώνει όχι μόνο το τέλος των ψευδαισθήσεων αλλά και το τέλος της «λογικής» πραγματικότητας, καθώς αυτή αρχίζει να αυτοαποκαλύπτεται εμφανίζοντας ένα «άλλο» πρόσωπο, άγνωστο μέχρι πρότινος, ακατανόητο και απειλητικό, γεγονός που το υποχρεώνει να επαναπροσδιορίσει την ύπαρξή του και τη σχέση του με αυτό.

Το αίνιγμα της αμφιλεγόμενης αυτής πραγματικότητας, που επικαλύπτεται από πολλαπλά προσωπεία, άλλοτε αυτοαναιρούμενα κι άλλοτε αυτοεπιβεβαιούμενα, αυτού του οικουμενικού, πολύμορφου και πολυδιάστατου τέρατος, οι μορφές του οποίου με τις πολυποίκιλες εκδηλώσεις και συμπεριφορές αναδύονται μέσα από τον ίδιο τον άνθρωπο, απόδειξη, και επιστημονικά τεκμηριωμένη, ότι τελικά είναι και αυτός οργανικό συστατικό του, συλλαμβάνει και σχεδιάζει εντυπωσιακά στο σπουδαίο μυθιστόρημά του ο σύγχρονος Αμερικανός συγγραφέας Τζέφρεϊ Φορντ.



Ένας κόσμος παρανοϊκός



Με σύμβολα που προέρχονται από το χώρο τού φανταστικού, οικοδομεί έναν κόσμο παρανοϊκό, παραμορφωτική αντανάκλαση του σύγχρονου, που θυμίζει με τις παράλογες συμπαραδηλώσεις του ζωντανό εφιάλτη. Απ' αυτή την άποψη ολόκληρο το μυθολογικό σύμπαν που δημιουργεί, καθώς μάλιστα οργανώνεται και εκτίθεται με ρεαλιστικές λεπτομέρειες, γεγονός που προσδίδει μια απίστευτη αληθοφάνεια στα τεκταινόμενα, αποκαλύπτει εκείνον τον «άλλο κόσμο», που είναι η «σκοτεινή» ανάμνηση του υπαρκτού. Η αινιγματική καταγωγή του, ωστόσο, όχι μόνο δεν «φωτίζεται», όσο ο εξερευνητής βυθίζεται στα έγκατά του, αλλά αντιθέτως παρουσιάζεται όλο και πιο αδιανόητη, ανεξήγηση και χαώδης. Η όποια αποκρυπτογράφησή της επιχειρηθεί το μόνο που αποδεικνύει είναι ότι το μέχρι πρότινος «φυσιολογικό» δεν είναι παρά μια έννοια εντελώς σχετική, γεγονός που αυτομάτως σχετικοποιεί τελικά και τον κόσμο της ρεαλιστικής πραγματικότητας, εφόσον καταργεί τα «λογικά» όριά του, αποδεικνύοντας ότι δεν είναι μία, αλλά άπειρες. Τελικά, ποιο είναι, ποιο ενδεχομένως μπορεί να είναι το «πραγματικό» της πραγματικότητας; Ο Τζέφρεϊ Φορντ δεν απαντά στο ερώτημα αυτό, και γιατί δεν τον ενδιαφέρει να απαντήσει και γιατί γνωρίζει ενδεχομένως ότι απάντηση δεν υπάρχει. Αφήνει, όμως, να υπονοηθεί, υποσυνείδητα φυσικά, ότι, όπως τα όνειρα είναι η ξεχασμένη γλώσσα επικοινωνίας του ανθρώπου με τον «άλλο εαυτό» του, τον προερχόμενο από μια «άλλη πραγματικότητα», έτσι και η φαντασία είναι η αντανάκλασή της, μνήμες της οποίας εμπεριέχει και μεταφέρει «παραμορφωμένα» το ανθρώπινο σπέρμα. Μετεξέλιξή τους είναι τα διάφορα «παράλογα» θραύσματα αυτού του «άλλου κόσμου» -εκεί, ίσως, θα πρέπει να αναζητηθεί το προαναφερθέν «πραγματικό» της «πραγματικότητας»- όπως παρουσιάζονται στους «εξωλογικούς» μύθους ορισμένων συγγραφέων.

Έναν τέτοιο «παράλογο» μύθο περιγράφει στο ανά χείρας μυθιστόρημά του ο Τζέφρεϊ Φορντ. Στο κέντρο του, σίγουρα όχι τυχαία, κυριαρχεί η «επιστήμη» της Φυσιογνωμικής, σύμφωνα με την οποία «η μελέτη της ψυχολογίας του ανθρώπου με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσώπου και σώματος», που διαθέτει, μπορεί να αποκαλύψει την ποιότητα ενός ανθρώπου, την «αλήθεια» της καταγωγής του και, βέβαια, ως εκ τούτου, τη χρησιμότητά του ως πολίτη μιας κοινωνίας. Οι αρχές της Φυσιογνωμικής ξεκινούν, σύμφωνα με τους μελετητές της, από τον Αριστοτέλη· μελετήθηκε στην αρχαιότητα και το Μεσαίωνα, συνδέθηκε με τη μαντεία και την αστρολογία, πολύ αργότερα θεωρήθηκε εσφαλμένη και κατά τον 20ό αιώνα αντιμετωπίστηκε πλέον ως ιστορικό και μόνο θέμα. Ορισμένες ομάδες, ωστόσο, φανατικών τη χρησιμοποίησαν και συνεχίζουν να τη χρησιμοποιούν για καθαρά ρατσιστικούς και πολιτικούς λόγους (Κου Κλουξ Κλαν, ναζί, θρησκευτικές αιρέσεις).

Με τη μυστικιστική (μαντική) εκδοχή της τη χρησιμοποιεί και ο Τζέφρεϊ Φορντ. Βασικός ήρωάς του, ο φυσιογνωμιστής ανωτάτου επιπέδου Κλέι, τυφλό όργανο ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, με τις «επιστημονικές» ικανότητες του οποίου μπορεί να ελέγχεται ο λαός. Ο ανώτατος άρχοντας Ντράκτον Μπέλοου, δημιουργός και απόλυτος δικτάτορας της φουτουριστικής αντιουτοπικής Καλοφτιαγμένης Πόλης, τον στέλνει στην υπανάπτυκτη πόλη Αναμασόμπια με τη μυστική αποστολή να βρει το φρούτο του επίγειου Παραδείσου (μια παραλλαγή του βιβλικού μήλου), να εντοπίσει τον κλέφτη του και να διαχωρίσει τους πολίτες της σε «καλούς» και «κακούς». Το γεγονός θα σταθεί αιτία να εμπλακεί σε ένα πλήθος απίθανων περιπετειών, οι οποίες τον οδηγούν από εφιάλτη σε εφιάλτη, αλλά και στο δικό του παράλογο «μη φυσιολογικό» εαυτό, ανατρεπτικά συμβάντα που σταδιακά καταστρέφουν την «αίσθηση της συμπαντικής πραγματικότητας».



Υπερρεαλιστικό σύμπαν



Ο κόσμος που δημιουργεί ο Τζέφρεϊ Φορντ φιλοδοξεί να είναι ένα φανταστικό παραμορφωτικό είδωλο της σημερινής πραγματικότητας, αλλά το έργο ξεπερνά τις συνειδητές ή ασυνείδητες προθέσεις του, κι αυτό γιατί στο απώτερο βάθος του ενυπάρχει το αίνιγμα της «χαμένης μνήμης», σπαράγματα της οποίας συγκεντρώνονται εδώ για να δημιουργήσουν ένα υπερρεαλιστικό σύμπαν, που συγγενεύει με εκείνα του Ιερώνυμου Μπος, του Έντγκαρ Άλαν Πόε, του Φραντς Κάφκα, του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, του Τζορτζ Όργουελ. Ο άνθρωπος που κυκλοφορεί στα γοτθικά τοπία του συγγραφέα μοιάζει τελείως γυμνός, τρωτός και ευάλωτος, έρμαιο δυνάμεων που εκπορεύονται από μια τερατώδη, αδιανόητη πραγματικότητα. Στην όποια αντιπαράθεση μαζί τους είναι εκ των πραγμάτων μονίμως ηττημένος. Ο φυσιογνωμιστής Κλέι θα επιχειρήσει να την αντιμετωπίσει, αλλά θα διαπιστώσει «απλώς» ότι από την αρχή δεν ήταν παρά ένα θύμα της οικτρά διαψευσμένο· κάτι χειρότερο: ένα άβουλο πιόνι της. Η ιστορία, ωστόσο, που ξετυλίγεται σαν ένα δηλητηριώδες φίδι, στου οποίου τις θανατηφόρες κουλούρες συνθλίβονται οι πάντες, συλλαμβάνει εύστοχα, κι αυτό είναι το σπουδαίο προσόν της, τη λεγόμενη συμπεριφορά του αγνώστου, ένα αμφίβολο τμήμα του οποίου είναι και αυτή η ίδια η ιστορία, καθώς αφήνει να διαχέονται τρομακτικές υποψίες για το φοβερό «όλον» από το οποίο προέρχεται.

Την απόλαυση της ανάγνωσης του έργου εξασφαλίζει η ωραία μετάφραση του Βασίλη Μπαμπούρη.

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/02/2002