Στοκχόλμη νουάρ

Μια δεκεμβριάτικη μέρα του 1925 η Βέρα Γκρουντ παίρνει το τρένο από το Βερολίνο με κατεύθυνση το Βορρά και στόχο να βρει έναν πατέρα που δεν γνώρισε ποτέ. Θα βρεθεί σε μια παγωμένη και αφιλόξενη Στοκχόλμη. Παράλληλα, σε μια παλιά έπαυλη ο καθηγητής Σάουμπεργκ, πάλαι ποτέ διακεκριμένο μέλος των επιστημονικών Ακαδημιών της πατρίδας του και ιδρυτής του θρυλικού Ομίλου του Εγκεφάλου, ξεφυλλίζει τα παλιά του αρχεία. Η Βέρα και ο καθηγητής ούτε που μπορούν να φανταστούν πόσο κοινή και δραματική θα είναι η μοίρα τους.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πού βρίσκεται η ψυχή; Σε ποιο ακριβώς σημείο του σώματος θα μπορούσε να εντοπιστεί το υλικό αποτύπωμά της; Η ουσία της διαχέεται σε ολόκληρο το σώμα ή ανιχνεύεται σε συμπυκνωμένη μορφή σε κάποιο προνομιακό σημείο του; Ο σουηδός καθηγητής Σάουμπεργκ, «βιολόγος της ψυχής», όπως αρέσκεται να αυτοαποκαλείται, δεν θα δίσταζε να απαντήσει: Μα, φυσικά, στον εγκέφαλο. Στη βάση άλλωστε αυτής ακριβώς της υπόθεσης στήριξε το τολμηρό και ευφάνταστο έργο του, ένα έργο που τον οδήγησε από τη δόξα και την καταξίωση στον εξευτελισμό και στην ολοκληρωτική απαξίωση. Τα ίδια επίσης ερωτήματα, μέσα από μια εντελώς άλλη διαδρομή, βασανίζουν τη νεαρή Γερμανίδα Βέρα Γκρουντ· μονάχα που οι δικές της απαντήσεις μοιάζουν να απηχούν τις λύσεις που έδινε, χρόνια νωρίτερα στην ίδια πόλη, τη Στοκχόλμη, ο από χρόνια εξαφανισμένος πατέρας της. Εκεί, στην παγωμένη «Βενετία του Βορρά», γεννήθηκε ένα αίνιγμα για δυνατούς λύτες.

Γόνος έλληνα μετανάστη και αυστριακής μητέρας ο Αρης Φιορέτος γεννήθηκε το 1960 στο Γκέτεμποργκ. Αν και ελληνόφωνος, σύμφωνα με το βιογραφικό του σημείωμα, γράφει στα σουηδικά, πράγμα που, σε συνδυασμό με τη θεματολογία του μυθιστορήματός του και την απουσία της παραμικρής αναφοράς στην Ελλάδα, εντάσσει τον Φιορέτο στο ευρύτερο σώμα της μεταφρασμένης λογοτεχνίας, και ειδικότερα της σουηδικής. Πόσο μάλλον που μέσα από τούτο το πρώτο και ουδόλως πρωτόλειο μυθιστόρημά του αναδεικνύεται σε διεισδυτικό παρατηρητή της σκανδιναβικής ψυχής - ή, σε κάθε περίπτωση, σε ικανότατο σμιλευτή μιας εξαιρετικά πειστικής εκδοχής της.

Το Στοκχόλμη νουάρ αναπτύσσεται με την παράλληλη αφήγηση δύο αρχικά ανεξάρτητων ιστοριών, οι οποίες σύντομα φανερώνουν το κοινό τους έδαφος, διατηρώντας ωστόσο μέχρι τέλους μια σχετική αυτοτέλεια - τόσο στο ύφος όσο και στα εξιστορούμενα. Από τη μία, έχουμε το ξετύλιγμα της ζωής και του έργου ενός σπουδαίου βιολόγου των αρχών του αιώνα, του καθηγητή Σάουμπεργκ, και τη λεπτομερή παράθεση των εκκεντρικών ερευνών του σχετικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Κορυφαία στιγμή της επιστημονικής του πορείας υπήρξε η προσπάθειά του να θεραπεύσει έναν άνθρωπο που έπασχε από μια άγνωστη ασθένεια η οποία τον είχε οδηγήσει στην απώλεια της συναίσθησης του σώματός του. Ο Λέο Τάγκερ ένιωθε ότι, πολύ απλά, «δεν έχει σώμα». Από την άλλη, και με διαφορά μερικών χρόνων, τη Στοκχόλμη επισκέπτεται η νεαρή Βέρα Γκρουντ, σε αναζήτηση ενός εξαφανισμένου πατέρα, από τον οποίο διατηρεί μία και μοναδική παιδική ανάμνηση. Ο άνθρωπος αυτός δεν είναι βέβαια άλλος από τον παράξενο ασθενή του καθηγητή Σάουμπεργκ.

Τέσσερις ημέρες θα μείνει η Βέρα στη Στοκχόλμη, περίοδο κατά την οποία αφήνει την τελευταία του πνοή, ξεχασμένος από όλους, ο εκκεντρικός καθηγητής. Η επαφή της νεαρής κοπέλας με ορισμένα περιφερειακά πρόσωπα θα διαλευκάνει σταδιακά το μυστήριο του εξαφανισμένου πατέρα. Ωστόσο η ιδιορρυθμία, αλλά και ένα από τα βασικά στοιχεία της ομορφιάς του μυθιστορήματος του Φιορέτου, έγκειται στο γεγονός ότι η νεαρή Βέρα δεν συναντά ποτέ τον πατέρα της ούτε και τον μοιραίο καθηγητή Σάουμπεργκ. Η περιπλάνησή της στη Στοκχόλμη μοιάζει περισσότερο με πορεία μέσα σ' έναν παγωμένο λαβύρινθο, ο οποίος αντί να τη φέρνει αντιμέτωπη με την πραγματικότητα την οδηγεί όλο και βαθύτερα σε μια ιλιγγιώδη περιδίνηση στα βάθη του εαυτού της - με την πλέον υλική έννοια.

Και πράγματι: θυμίζοντας τον ήρωα της Ναυτίας του Σαρτρ, η νεαρή Βέρα φαίνεται να πάσχει από μια διαρκή υπαρξιακή ζάλη, να έχει καταληφθεί από τον τρόμο μιας διπλής έλλειψης: ενός πατέρα που δεν είχε στην πραγματικότητα ποτέ - και που εκφράζεται με μια δίχως αντικείμενο νοσταλγία· και ενός εραστή που έχει πρόσφατα χαθεί - απουσία που φαίνεται να έδωσε και την ώθηση για το ταξίδι της στη Στοκχόλμη. Σε αυτό το κενό χάνεται, και μέσα από αυτό το κενό αναδύεται στο τέλος λυτρωμένη η Βέρα, έχοντας ενσωματώσει, όπως και ο πατέρας της μερικά χρόνια πριν, τον βαθύτερο ρυθμό των πραγμάτων που την κινούν.

Τέλος, το Στοκχόλμη νουάρ βρίθει από πολλές και σπαρταριστές ενίοτε λεπτομέρειες για τις έρευνες γύρω από τον εγκέφαλο και τις υπερφίαλες προσδοκίες των επιστημόνων του αρχών του περασμένου αιώνα - μια έξυπνα τονισμένη υπερβολή στην οποία μας επιτρέπεται να δούμε έναν έμμεσο σαρκασμό του «επιστημονιστικού» πνεύματος που έχει επιστρέψει δριμύτερο στις μέρες μας.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 28-07-2002