«Θα ζήσω καίοντας τον εαυτό μου». Τα αδημοσίευτα τετράδια 1902- 1904

O εικοσιτριάχρονος διπλωμάτης Ίων Δραγούμης έρχεται τον Νοέμβριο του 1902 στο Μοναστήρι της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας. Εκτός από την υπηρεσιακή του ενασχόληση στο προξενείο, σύντομα συλλαμβάνει την ιδέα της εκπλήρωσης κάποιας αποστολής και αποφασίζει να δράσει. Ιδρύει την «Άμυνα», ενδυναμώνει και «φωτίζει» τις ελληνικές κοινότητες απέναντι στη βουλγαρική τρομοκρατία. Πίσω του έχει αφήσει την αγαπημένη του Αττική και δύο έρωτες που έχουν τελειώσει, ενώ στο Μοναστήρι θα συνδεθεί με τη διδασκάλισσα Σαπφώ Θείου. Στις ημερολογιακές εγγραφές των Τετραδίων του, αναφορές σε γεγονότα και συναντήσεις, απαράμιλλης γραφής ταξιδιωτικές εντυπώσεις, εθνολογικές - εθνογραφικές σημειώσεις με τον τρόπο των μεγάλων περιηγητών, περιγραφή συγκρούσεων υπηρεσιακών, προσδοκίες και χίμαιρες, απογοητεύσεις, λύπες και κλονισμοί, φιλοσοφικές και ιδεολογικές περιδινήσεις αφήνουν το αποτύπωμά τους. Η διαδρομή: Αθήνα-Μοναστήρι-Σέρρες-Πύργος-Φιλιππούπολη και τα μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια στη Θήβα, όπου λαμβάνει μέρος. Κομβικό σημείο: Ο θάνατος του Παύλου Μελά στη Μακεδονία… Ο Δραγούμης, στιλίστας μοναδικός, με βαριά πνευματική σκευή, με κατακτημένο στιβαρό και αβίαστο λόγο, θερμός δημοτικιστής, με στρωτά και ισορροπημένα ελληνικά, χωρίς ακρότητες ή πομπώδη λεκτικά κατασκευάσματα, ποιητικός, λυρικός, ρομαντικός, πεισιθάνατος, νατουραλιστής και συχνότατα είρων, φιλοσοφεί, διανοείται, αυτοαναλύεται, βασανίζεται, ματώνει, εξεγείρεται και δυναμώνει, εξομολογείται, ναρκισσεύεται, αυτοαναιρείται και αυτοϋπονομεύεται, ερωτεύεται, υμνεί και θρηνεί, απελπίζεται με την ανθρώπινη μοίρα, συμβιβάζεται μ’ αυτήν. Τι άλλο κάνει ένας λογοτέχνης; Κρατάει σημειώσεις για τα μελλοντικά βιβλία του, ελπίζει στους γενναιόδωρους και ελεήμονες καιρούς όπου θα του «επιτραπεί» να γράψει απερίσπαστος. Τέτοια συναντά κανείς εδώ, όπως και σε όλα τα Τετράδια του Δραγούμη, δημοσιευμένα και μη.