Το μυθιστόρημα του Λόρδου Μπάϊρον. Η χώρα του δειλινού

Ο Λόρδος Μπάιρον πέρασε στην ιστορία ως ποιητής. Τις λιγοστές φορές που επιχείρησε να γράψει πρόζα, άφησε την προσπάθεια ανολοκλήρωτη. Ή μήπως δεν είναι έτσι;...
Ο καταξιωμένος συγγραφέας Jonh Crowley φαντάζεται το μυθιστόρημα που ο μεγάλος, καταραμένος και αινιγματικός ποιητής του Ρομαντισμού δεν έγραψε ποτέ... αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να έχει γράψει.
Κάποια έγγραφα σ' ένα παλιό, ξεχασμένο σεντούκι αποδεικνύουν ότι υπήρξε το χειρόγραφο ενός μυθιστορήματος του Μπάιρον, και ότι το διέσωσε από την καταστροφή, το διάβασε και το σχολίασε η Άντα, Κόμισσα του Λάβλεϊς, κόρη του ποιητή και λαμπρή μαθηματικός, τους τελευταίους αγωνιώδεις μήνες της σύντομης ζωής της. Κι ενώ διερευνάται το μυστήριο του τι απέγινε το ίδιο το χειρόγραφο, εμείς μπορούμε να το διαβάσουμε ολόκληρο, αυτό το ένα και μοναδικό μυθιστόρημα του Μπάιρον, από την αρχή ώς το τέλος.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η χωλότητα, η αυτοσυνειδησία και η ευαισθησία απέναντι στην κριτική θεωρήθηκαν οι αιτίες που ο Μπάιρον υπήρξε αντικοινωνικός στην παιδική και στην εφηβική ηλικία. «Βγαίνω έξω μόνο για να ανανεώσω την επιθυμία να είμαι μόνος», έγραψε στο ημερολόγιό του. Οταν οι εσωστρεφείς κυκλοφορούν έξω στον κόσμο, αισθάνονται ασφαλείς εφόσον χρησιμοποιούν κάποια μάσκα. Η μάσκα προβάλλει στους άλλους μια εικόνα που έχει κοινωνικό αντίκρισμα, και το αντίκρισμα αυτό είναι λειτουργικό, ανεξάρτητα από το αν είναι θετικό, ως αποδοχή, ή αρνητικό, ως έντονη απόρριψη που φτάνει στην κατακραυγή.

Εκτός από την κοινωνική λειτουργία, ή χάρη σε αυτήν, η μάσκα παράλληλα απελευθερώνει το αληθινό πρόσωπο που κρύβεται πίσω της, μια και μπορεί να υφίσταται απαρατήρητο. Οσο, μάλιστα, πιο έντονη είναι η μάσκα τόσο μεγαλύτερα περιθώρια ελευθερίας προσφέρει στο αληθινό πρόσωπο. Οταν, όμως, αυτή η ελευθερία κατακτηθεί πραγματικά, το πρόσωπο εκδηλώνεται πλέον ελεύθερα, αλλά με τις ιδιότητες του προσωπείου που έχει ταιριάξει ιδανικά με το πρόσωπο. Τότε πλέον το πρώην αληθινό και κρυμμένο έχει ταυτιστεί με το πλαστό και φανερό, και η φήμη γίνεται θρύλος, αποτελώντας μια πραγματικότητα πολύ πιο ισχυρή από εκείνη των -άγνωστων πλέον- ιστορικών συγκυριών.



Η μάσκα του γοτθικού ήρωα



Μια τέτοια μάσκα έφτιαξε ο Μπάιρον με ένα λογοτεχνικό του δημιούργημα, τον «Τσάιλντ Χάρολντ», φροντίζοντας να υπάρχουν βασικές βιογραφικές αντιστοιχίες ανάμεσά τους. Με τον αινιγματικό και κυνικό Τσάιλντ, που τον βαραίνει κάποιο σκοτεινό αλλά αδιευκρίνιστο «έγκλημα», ο ποιητής δημιούργησε τον τέλειο γοτθικό ήρωα, για να προχωρήσει στην ενσάρκωση αυτού του ρόλου στην κοινωνική σκηνή από τον ίδιο. Η επιτυχία του ήταν μεγάλη, σε σημείο που να οργιάζουν διάφορες φήμες, όπως ότι είχε δολοφονήσει κάποια από τις ερωμένες του και έπινε κρασί μέσα από το κρανίο της! Οταν βρισκόταν στη Βίλα Ντιοντάτι στη λίμνη της Γενεύης με τον Σέλεϊ, τη νεαρή σύζυγο του τελευταίου, την ετεροθαλή αδελφή της και τον γιατρό Πολιντόρι, Αγγλοι τουρίστες παρατηρούσαν με τηλεσκόπια από την απέναντι πλευρά της λίμνης και μιλούσαν για τετραμελή ερωτικά συμπλέγματα.

Σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της σκοτεινής φήμης του ποιητή υπήρξε η γυναίκα του, που τον εγκατέλειψε επειδή, όπως είπε η ίδια, δεν θα μπορούσε να τον συγχωρήσει ποτέ για ένα «έγκλημα», το οποίο δεν θέλησε να προσδιορίσει, δημιουργώντας έτσι ένα ακόμη μυστήριο, καθώς οι υποψίες στρέφονταν προς την αιμομιξία με την ετεροθαλή αδελφή του Αυγούστα, την παιδεραστία ή την προσπάθεια σοδομισμού της συζύγου του.

Αυτό, ωστόσο, που έπαιξε τον πιο καθοριστικό ρόλο στην οριστικοποίηση της σκοτεινής φήμης του, «κλειδώνοντάς» τη για πάντα, ήταν μια απόφαση των τριών φίλων του, στους οποίους είχε εμπιστευτεί μια σειρά αναμνήσεων, όπου έδινε τη δική του περιγραφή για τη ζωή του: Φοβούμενοι πως οι ειλικρινείς περιγραφές νεανικών σεξουαλικών εμπειριών θα κατέστρεφαν την υπόληψη που προσφάτως είχε κερδίσει με τον θάνατό του κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία, συμφώνησαν πως έπρεπε να μη δημοσιευτούν ποτέ, και γι' αυτό τις έκαψαν...

Μετά από αυτό, ο Μπάιρον μπορεί να εξακολουθεί να υπάρχει ως φήμη, και έτσι να αποτελεί δυναμικό πυρήνα μυθοπλασιών, όπως η «Χώρα του Δειλινού», όπου η ζωή και η φήμη του παρουσιάζονται έμμεσα, ενώ παράλληλα αναθεωρούνται άμεσα. Η παράλληλη προσέγγιση γίνεται δυνατή επειδή το μυθιστόρημα αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο υπάρχει το μυθιστόρημα που υποτίθεται πως έγραψε ο Μπάιρον και διέσωσε η κόρη του Αντα Λάβλεϊς από την καταστροφή κρυπτογραφώντας το. Σε αυτό πρωταγωνιστεί ο Αλί, στις περιπέτειες του οποίου αντανακλάται η ζωή του Μπάιρον σε τέτοιο βαθμό, ώστε ουσιαστικά να αποτελεί μια δραματοποιημένη αυτοβιογραφία του, η οποία επιχειρεί να φωτίσει από μια διαφορετική οπτική γωνία τη ζωή του.

Στο δεύτερο επίπεδο υπάρχουν τα σχόλια της Αντα, που αποσκοπούν στην πληρέστερη (μελλοντική) κατανόηση του μυθιστορήματος, ενώ στο τρίτο επίπεδο υπάρχει η (ηλεκτρονική) αλληλογραφία ανάμεσα στην ερευνήτρια και σχεδιάστρια δικτυακών τόπων Αλεξάνδρα Νόβακ, την (ερωτική) φίλη της μαθηματικό Θία Σπαν και τον πατέρα της Λι Νόβακ, πρώην μελετητή του έργου του Μπάιρον και τώρα σκηνοθέτη κινηματογράφου, όπου παρουσιάζεται η επιτυχημένη προσπάθεια αποκρυπτογράφησης.



Οι επιστημολογικές αβεβαιότητες της μυθοπλασίας



Η Αντα Λάβλεϊς (1815-1852) γεννήθηκε έναν μήνα πριν από τον χωρισμό των γονέων της, ενώ μετά τέσσερις μήνες ο Μπάιρον εγκατέλειψε για πάντα την Αγγλία. Η κόρη του ποιητή έγινε μαθηματικός, συνεργάστηκε με τον καθηγητή Μαθηματικών στο Κέμπριτζ Τσαρλς Μπάμπατζ, που εφηύρε τη Διαφορική Μηχανή και σχεδίασε την Αναλυτική Μηχανή, η οποία ήταν ένας πρόδρομος του σύγχρονου υπολογιστή, κάτι που αντιλήφθηκε η Αντα, που συνέταξε το πρώτο -αν και σύντομο και πρωτόλειο- λειτουργικό πρόγραμμα για υπολογιστές, δηλαδή ένα σύνολο εντολών που μπορεί να ακολουθήσει μια μηχανή για να φτάσει σε ένα αποτέλεσμα. Πέθανε από καρκίνο σε ηλικία τριάντα εφτά ετών και ενταφιάστηκε δίπλα στον πατέρα της που δεν γνώρισε ποτέ.

Τα παραπάνω αποτελούν την ιστορική αλήθεια. Στο μυθιστόρημα η Αντα παρουσιάζεται να προσπαθεί να σώσει από την εκδικητική μητέρα το χειρόγραφο του πατέρα, αφιερώνοντας σε αυτό τους τελευταίους μήνες της σύντομης ζωής της. Ετσι, πριν από τη σίγουρη καταστροφή του κατορθώνει να το κρυπτογραφήσει σε στήλες με αριθμούς, και το τοποθετεί σε τραπεζική θυρίδα, ελπίζοντας πως στο μέλλον κάποιοι θα το βρουν και θα κατορθώσουν να το αποκρυπτογραφήσουν. Ολη, ωστόσο, αυτή η προσπάθεια δεν αποβλέπει τόσο στη διάσωση ενός λογοτεχνικού έργου όσο στην αναθεώρηση και επανερμηνεία της εγκατάλειψής της από τον πατέρα της και σε μιαν αναδρομική μονομερή αποκατάσταση της σχέσης της με αυτόν.

Υστερα από ενάμιση αιώνα συμβαίνει κάτι ανάλογο και με τη Νόβακ, η οποία στο εγχείρημα της αποκρυπτογράφησης καταφεύγει στη βοήθεια του πατέρα της, που είχε εγκαταλείψει την οικογένειά του και την πατρίδα του μετά την κατηγορία για σεξουαλική σχέση με ανήλικη. Στη σύγχρονη εκδοχή της εγκατάλειψης η αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα στην εγκαταλειμμένη κόρη και στον αμαρτωλό πατέρα ολοκληρώνεται με τις αμοιβαίες εξηγήσεις που δίνονται μέσα στο πλαίσιο της συνεργασίας τους για την αποκρυπτογράφηση ενός κρυπτογράμματος που δεν περιέχει μόνο ένα χαμένο χειρόγραφο, αλλά και την ανάγκη της κόρης για αγάπη από και για τον πατέρα.

Χωρίς αμφιβολία, ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος κινείται στο πλαίσιο του συρμού των κωδίκων, των κρυπτογραφημάτων και των παλαιών χειρογράφων, που κάνουν φανερό πως οι σύγχρονοι συγγραφείς έχουν στραφεί σε μια περιοχή επιστημολογικών αβεβαιοτήτων της μυθοπλασίας, οι οποίες προσφέρουν το έδαφος για την καλλιέργεια ενός πραγματισμού του φανταστικού που δίνει την ψευδαίσθηση πως αυτό ελέγχεται ή και καθορίζεται από μια ορθολογική αφηγηματική σκέψη. Η παραπάνω επινόηση δικαιώνεται τουλάχιστον από το γεγονός πως η γραφή σε σημαντικό βαθμό δεν μπορεί παρά να αποτελεί ανάκτηση του ήδη γραμμένου.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/04/2007