Εκπρόσωπος των νεκρών

Στον Εκπρόσωπο των νεκρών, το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας του «Έντερ», ο Έντερ Γουίγκιν γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος για πολλές γενιές, αφού θεωρείται βασικός υπεύθυνος για την ξενοκτονία της μοναδικής εξωγήινης φυλής σκεπτόμενων όντων. Πολλές χιλιάδες χρόνια μετά, η εμφάνιση μιας νέας εξωγήινης φυλής στον πλανήτη Λουζιτάνια τρομάζει την ανθρωπότητα, αλλά παράλληλα δίνει στον Έντερ μια μοναδική ευκαιρία να αποκαταστήσει το όνομά του.
Ο Εκπρόσωπος των νεκρών είναι το πιο δυνατό έργο του Καρντ. Όχι μόνο συναγωνίζεται σε αξία το Παιχνίδι του Έντερ, αλλά το ξεπερνά.

Fantasy Review

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στην επιστημονική φαντασία ο Ξένος, με την έννοια του Αλλου, του Διαφορετικού, εμφανίζεται συνήθως ως εξωγήινος, άλλοτε ως ανθρωπόμορφος κι άλλοτε όχι. Πάντοτε, όμως, χαρακτηρίζεται από ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες που τον ξεχωρίζουν-απομονώνουν από την όποια ομάδα στην οποία «εισέρχεται». Κατά βάθος ο Ξένος -προβολή του γήινου που ανήκει σε άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα- συμβολίζει τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές διαφορές που χωρίζουν και ομαδοποιούν τους ανθρώπους σε περιχαρακωμένες κοινωνίες, κύριο χαρακτηριστικό των οποίων είναι ο απομονωτισμός που καταργεί τους διαύλους επικοινωνίας μεταξύ τους, αποκλείοντας την επαφή και μεγιστοποιώντας την αποξένωσή τους. Ως «ξένοι» μεταξύ τους οι άνθρωποι σπανίως «συναντώνται». Ετσι, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τον «Αλλο» διαπιστώνουν απλώς την τραγικότητα του προβλήματος. Ενα κλασικό παράδειγμα από την Ε.Φ. συναντάται στο «Σολάρις» (1971), του Στάνισλαβ Λεμ. Ο «ξένος» του, που είναι ένας ολόκληρος ζωντανός πλανήτης, δεν αποδεικνύει μόνο, συμβολικά, το αδύνατο της επικοινωνίας, παρ' όλες τις απεγνωσμένες προσπάθειες και των δύο πλευρών, αλλά και το αβυσσαλέο χάσμα μεταξύ των ανθρώπων.

Με το εν λόγω πολυδιάστατο θέμα του Ξένου και της επαφής-επικοινωνίας καταπιάνεται και ο Ορσον Σκοτ Καρντ (γενν. 1951), ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς συγγραφείς φαντασίας. Η ικανότητά του να δημιουργεί μύθο, το προσωπικό ύφος γραφής, ο βαθύς ανθρωπισμός του, η γνώση των πολιτισμών, των θρησκειών και των ιδιομορφιών του ανθρώπου και, κυρίως, η πλατιά φιλοσοφική ενατένιση του πολύπλοκου φαινομένου της ύπαρξης είναι τα χαρακτηριστικά του πλουσιότατου συγγραφικού του έργου μέσω του οποίου ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας ως όχημα την επιστημονική φαντασία, θέτει ορισμένα καίρια, τολμηρά ερωτήματα πάνω στη σχέση του Ξένου με τον Αλλον. Οι φανταστικοί κόσμοι από τους οποίους τα διοχετεύει δεν είναι στην ουσία παρά η συμβολική αντανάκλαση του γήινου κόσμου με τις διαφορές επιμέρους ιδιομορφίες των ομάδων του. Ετσι, ο υπαρξιακός αγώνας που κάνουν οι άνθρωποι με τους εξωγήινους, προκειμένου να ξεπεράσουν τις ιδιομορφίες που τους χωρίζουν, ως εκ διαμέτρου διαφορετικά έμβια νοήμονα πλάσματα, καθώς επίσης και τα πολυποίκιλα προβληματα επαφής, γνωριμίας και επικοινωνίας που απ' αυτές προκύπτουν, δεν είναι παρά τα ανάλογα που αντιμετωπίζουν οι γήινοι με τους ομογάλακτους αδελφούς τους, διαφορετικού χρώματος και πολιτισμικής καταγωγής. Απ' αυτή την άποψη οι διαπιστώσεις του συγγραφέα είναι αποκαλυπτικές: Ολοι είναι «ίδιοι», αλλά κατά βάθος μεταξύ τους «ξένοι». Το πρόβλημα είναι το πώς θα καταργηθούν οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσά τους ώστε να επιτευχθεί η «γνωριμία», η σωστή γειτονία, μέσω της κατανόησης και της ανεκτικότητας, και στη συνέχεια η συνοδοιπορία στο χάος του κόσμου. Αυτό ακριβώς διερευνά και μελετά ο Ο.Σ.Κ. στο ανά χείρας βαθυστόχαστο μυθιστόρημά του, το δεύτερο της περίφημης πενταλογίας τού Εντερ. Πρώτο είναι «Το παιχνίδι του Εντερ» (1986) -που κυκλοφορεί και αυτό από τις εκδόσεις «Μέδουσα»- και ακολουθούν: «Ξενοκτονία» (1991), «Τα παιδιά του πνεύματος» (1996) και «Η σκιά του Εντερ» (1999).

Ενας άγνωστος πλανήτης εμφανίζει εκ πρώτης όψεως όλες τις προϋποθέσεις ανθρώπινης διαβίωσης. Κατάλληλη ατμόσφαιρα, εύφορο έδαφος, ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες, πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Οι πρώτοι άποικοί του είναι Πορτογάλοι στη γλώσσα, Βραζιλιάνοι στον πολιτισμό και Καθολικοί στο θρήσκευμα, γεγονός που ήδη σηματοδοτεί τις μεταξύ τους διαφορές.

Λίγο μετά την εγκατάστασή τους διαπιστώνουν ότι τα μικρόσωμα χοιροειδή στη μορφή ζώα που κατοικούν στα παρθένα δάση του πλανήτη, είναι νοήμονα πλάσματα με τελείως διαφορετικό πολιτισμικό παρελθόν και κουλτούρα από τους γήινους· μιλούν τη δική τους γλώσσα, χτίζουν σπίτια, έχουν εργαλεία. Το πρόβλημα της επικοινωνίας εμφανίζεται αμέσως και μοιάζει δυσεπίλυτο, για να μεγιστοποιηθεί ξαφνικά όταν δύο άνθρωποι βρίσκονται «άγρια δολοφονημένοι». Και τότε καλείται ο Εντερ Γουίγκιν, ο οποίος στο παρελθόν, χιλιάδες χρόνια πριν, είχε έρθει πρώτος σε επαφή με μία άλλη φυλή εξωγήινων εντομοειδών πλασμάτων, να διερευνήσει το πρόβλημα. Η οδοιπορία προς τη λύση του είναι επώδυνη, καθώς ο άνθρωπος οφείλει να αναθεωρήσει απόψεις, θέσεις, ιδέες και φιλοσοφίες και να δεχτεί την πολυμορφία της ύπαρξης προκειμένου να βρει το δίαυλο επικοινωνίας με τον «Αλλον».

Η κατάδυση στα έγκατα του προβλήματος, όμως, θα αποκαλύψει το πολυδιάστατο που το χαρακτηρίζει, φωτίζοντας τις άγνωστες σκοτεινές πλευρές του που συνειδητά παραμένουν στο σκοτάδι εξαιτίας των πολιτικών, θρησκευτικών και πολιτισμικών σκοπιμοτήτων. Μία από τις τραγικότερες πραγματικότητες-αλήθειες-αποκαλύψεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν, και να ομολογήσουν, οι «εισβολείς» είναι ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι, το «άνθος της δημιουργίας», είναι «άγνωστοι» μεταξύ τους. Και το ερώτημα προβάλλει αμείλικτο και αδυσώπητο: Αφού δεν έχουν «γνωριστεί» μεταξύ τους και δεν έχουν ξεπεράσει τα τόσα προβλήματα που τους κρατούν καθηλωμένους σε αρτηριοσκληρωτικές αγκυλώσεις απομονωτισμού, τότε πώς θα προσεγγίσουν και θα συνομιλήσουν με τον «Αλλον»;

Ο Ο.Σ.Κ. μέσα από τον αποκαλυπτικό, συμβολικό μύθο του, που ενέχει την έννοια της μυητικής πορείας προς την αυτογνωσία, καταδεικνύει την ψύχραιμη, αλλά επώδυνη προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί από την πλευρά των «ευγενών κονκισταδόρες» ώστε να ξεπεραστούν τα κατασκευασμένα οδοφράγματα, οι διαφορετικότητες, οι ιδιαιτερότητες και οι πάσης φύσεως πολιτισμικές και βιολογικές ιδιομορφίες -και μέσα από την κατανόηση και το σεβασμό του Αλλου, του Ξένου Αδερφού, να επιτευχθούν η επαφή και η συντροφικότητα.

Βαθύτα πνευματικό το μυθιστόρημα του Ο.Σ.Κ., με έναν πολυεπίπεδο μύθο που τον χαρακτηρίζουν η ευρηματικότητα και το εύρος της φαντασίας του συγγραφέα, βρίσκει το στόχο του μέσα από τις σχέσεις των προσώπων, όπως αυτές διαμορφώνονται από τις πολυσύνθετες καταστάσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν -ο συγγραφέας αποφεύγει τα πομπώδη κηρύγματα, τις ροζ γλυκερότητες και τους δακρύβρεχτους μελοδραματισμούς. Κατορθώνει έτσι, διατηρώντας τις σωστές ισορροπίες και αποστάσεις από τα δρώμενα, να ενεργοποιήσει τη σκέψη και να επανατοποθετήσει το νόημα του πραγματικού ανθρωπισμού ως βασική προϋπόθεση της επικοινωνίας.

Η μετάφραση της Μαρίας Αντωνίου ξεπέρασε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις πολλές δυσκολίες του κειμένου.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/12/2002