Μεθοδολογικές και ανθρωπολογικές συνιστώσες της καρτεσιανής ηθικής και σύγχρονες αξιοποιήσεις της

Είθισται να θεωρείται ότι ο Rene Descartes (1596–1650) επικεντρώθηκε σχεδόν αποκλειστικά σε μεταφυσικά ζητήματα, με ελάχιστη ή μηδαμινή ενασχόληση με την ηθική φιλοσοφία. Εντούτοις, η ηθική καταλαμβάνει καίρια θέση στο καρτεσιανό φιλοσοφικό σύστημα. Ο Γάλλος φιλόσοφος πραγματεύεται ζητήματα ηθικής φύσεως με συνέπεια και βάθος, τόσο στα δημοσιευμένα έργα του όσο και στην εκτενή αλληλογραφία του. Χαρακτηριστικό της καρτεσιανής ηθικής είναι ότι δεν συγκροτείται σε ένα και μόνο έργο, αλλά διασπείρεται σε ποικίλα κείμενα, γεγονός που καθιστά αναγκαία μια συστηματική και κριτική ανασύνθεσή της. Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να συγκροτήσει το σώμα κειμένων που στο σύνολό τους αποτελούν την καρτεσιανή ηθική, προτείνοντας έναν βασικό διαχωρισμό της σε δύο διακριτά μέρη: την πρώιμη και την ύστερη, βάσει της διαφορετικής φύσης της βεβαιότητας που χαρακτηρίζει καθεμία. Η καρτεσιανή ηθική εκκινεί από τον Λόγο περί της Μεθόδου (1637), όπου διατυπώνονται οι τέσσερις κανόνες της λεγόμενης «προσωρινής ηθικής», και ολοκληρώνεται με το τελευταίο έργο του Descartes, τα Πάθη της Ψυχής (1649). Ακολούθως, η έρευνα επικεντρώνεται σε δύο κεντρικούς άξονες: αφενός, στην αναζήτηση της μεθόδου εντός του πεδίου της ηθικής φιλοσοφίας· αφετέρου, στη διερεύνηση των τρόπων που προτείνει ο Descartes προκειμένου να καταφέρουμε να απαλλαγούμε από τις υπερβολές των παθών μας. Τέλος, παρουσιάζονται δύο ενδεικτικά παραδείγματα σύγχρονης πρόσληψης και αξιοποίησης της καρτεσιανής ηθικής: Ο Andre Comte-Sponville, στη Μικρή πραγματεία περί μεγάλων αρετών (1995), αξιοποιεί την έννοια της καρτεσιανής γενναιοφροσύνης στην ανάλυση της γενναιοδωρίας, ενώ η Corine Pelluchon, στην Ηθική της υπόληψης (2018) ενσωματώνει τη γενναιοφροσύνη στο πλαίσιο μιας ηθικής της υπόληψης.