Το γυμνό της σώμα

Ξαπλωμένος ανάσκελα στο κρεβάτι του σπιτιού μας κλείνω τα μάτια και περιμένω. Γύρω μου πόρτες και παράθυρα ερμητικά κλειστά. Τα βήματά σου ακούγονται στο διάδρομο καθώς επιστρέφεις από μια μακρινή εκδρομή. Αφήνεις τα πράγματά σου στο σαλόνι και με πλησιάζεις σιγοτραγουδώντας ένα γνώριμο σκοπό. Δε σε κοιτάω, μα νιώθω την παρουσία σου ολοένα και πιο κοντινή. Στα χέρια μου μπλέκονται αρώματα γνωστά, Αλόη, Μάρω, Νάντια, και για μια στιγμή μονάχα σ' έχω και πάλι, σε κρατάω αδελφή, μητέρα κι ερωμένη ξανά στην αγκαλιά μου.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Καιρό είχε να παρουσιαστεί πρωτοεμφανιζόμενος με αλλόκοτες ιστορίες. Δεκαπέντε χρόνια έχουν περάσει από την περίπτωση του Αριστείδη Αντονά και τα πολλά υποσχόμενα αφηγήματά του. Μάλιστα κάποια αφηγήματα ήταν και τότε αφιερωμένα στον μετρ της γηγενούς «παράξενης λογοτεχνίας», E. X. Γονατά. H πρώτη εμφάνιση του Χρ. Αστερίου στη λογοτεχνική σκηνή, γιατί ως φιλολογικός επιμελητής είναι ήδη γνωστός από τις επιστολές του Δημήτρη Παπαδίτσα προς τον E. X. Γονατά (Πατάκης, 2000), γίνεται με μια συλλογή δώδεκα διηγημάτων, που υποθέτουμε πως βγαίνουν κατευθείαν από το συρτάρι του συγγραφέα, αφού για κανένα δεν δηλώνεται προηγούμενη δημοσίευση. Σε αντίθεση με τα βιβλία των πρωτοεμφανιζόμενων και όχι μόνο, εκπλήσσει ευχάριστα η τυποτεχνική φροντίδα της συλλογής· και πολυτονικό και μονοτυπία και καλό χαρτί και εικονογράφηση με σχέδια του Τόμας Μύλερ.

Πρόκειται μάλλον για ασκήσεις σε έναν μεταιχμιακό χώρο μεταξύ πραγματικού και φανταστικού, που γίνονται κάτω από πολλαπλές επιδράσεις, διαθέτουν όμως τελικά προσωπικό ύφος. Σε όλα τα διηγήματα, πλην ενός παπαδιαμαντικής εμπνεύσεως, συμβαίνουν οδυνηρές απώλειες, ενώ επικρατούν καταστάσεις εξόντωσης, με τον θάνατο κυρίαρχο. Ενας ή και περισσότεροι θάνατοι, ατιμωτικοί και βίαιοι, αργοί ή ακαριαίοι, χωρίς ωστόσο ποτέ να συνιστούν το οριστικό τέλος. Αν και οι μεταφυσικές νύξεις μένουν συγκεχυμένες, μάλλον ως εκφάνσεις των υπερφυσικών στοιχείων που εμπλέκονται στην ιστορία παρά ως συγκεκριμένη προοπτική.



Ο πανόπτης διαμεσολαβητής



Αφηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο, εκτός από δύο διηγήματα όπου αναλαμβάνει ο πανόπτης διαμεσολαβητής, με την οπτική άλλοτε του κεντρικού ήρωα κι άλλοτε ενός δευτερεύοντος, κατά κανόνα και συμπάσχοντος. Ούτε εξωτικοί τόποι ούτε αλλόκοτες υπάρξεις, μόνο παράξενα εκ πρώτης όψεως γεγονότα που συμβαίνουν σε ανθρώπους αποκλεισμένους ή και προ αδιεξόδου, συνήθως δραματικού. Στον βαθμό που τα διηγήματα της συλλογής είναι άνισα, όπως άλλωστε συμβαίνει στις καλύτερες των περιπτώσεων, ο συγγραφέας θα πρέπει να γνωρίζει τις αδυναμίες τους και αντιστοίχως τα παρατάσσει.

Αρτιότερα, τα δύο πρώτα διηγήματα δείχνουν να κινούνται στον χώρο του φανταστικού, ωστόσο θα μπορούσαν να εκληφθούν το πρώτο ως διαδοχικές και συνεχώς εντεινόμενες παραισθήσεις ενός άρρωστου εφήβου και το δεύτερο ως ένας επανερχόμενος εφιάλτης μυθιστορηματικής υφής, μια και εξελίσσεται στη Γαλλία τα χρόνια της Επανάστασης. Σκηνές τρόμου, με μακάβριες λεπτομέρειες, δημιουργούν την κατάλληλη ατμόσφαιρα, που τεταμένη κρατά ως το τέλος της αφήγησης, ενώ οι ιστορίες μένουν ανοικτές και αμφίσημες. Ακολουθούν δύο διηγήματα ευρηματικής συλλήψεως με διάσπαρτα ειρωνικά σχόλια για παροντικές καταστάσεις του λογοτεχνικού χώρου. Ηδη από τον τίτλο του, το πρώτο, «Αλέξανδρος Υββότης», παραπέμπει στον «γιατρό Ινεότη» και τον Γιώργο Χειμωνά. Αλλωστε η εξωτερική περιγραφή του πρωταγωνιστή εμπνέεται από το παρουσιαστικό του Χειμωνά, την παραμονή του στο Παρίσι και εν μέρει από το αδόκητο τέλος του. Τελικά όμως η ομοιότητα μένει επιφανειακή, καθώς ο Αστερίου δανείζεται στοιχεία και άλλων, από τον Ελύτη ως τον Σολωμό, με στόχο τη διακωμώδηση «των παροικούντων τη φιλολογική Ιερουσαλήμ»: την ευκολία που πλάθονται οι μύθοι γύρω από πρόσωπα της λογοτεχνίας, τις εντυπώσεις που καλλιεργεί και διογκώνει ο Τύπος, τους συγγραφείς που φουσκώνουν μέχρι τελικής κατάρρευσης. Το δεύτερο, ο «Ηρωάς του», είναι μάλλον το μόνο με κάποιες στοχαστικές ανησυχίες. Στήνοντας έναν καφκικό μικρόκοσμο, ο Αστερίου πολιορκεί τη σχέση συγγραφέα και έργου. Παρεμπιπτόντως όμως, ειρωνεύεται και την εποχή μας που ζητά από τον λογοτέχνη να είναι περισσότερο μαριονέτα δημοσίων σχέσεων παρά πλάστης ιστοριών.



Διάβρωση της αφήγησης



Υπάρχουν και διηγήματα που το υπερφυσικό στοιχείο διαβρώνει τελικά την αφήγηση, όπως «H γέννα», μια αλλόκοτη ιστορία που θυμίζει λαϊκούς θρύλους, από αυτούς που κάποτε συντηρούν οι μικροί τόποι. Σε ορισμένα διηγήματα το κλίμα τις παραδοξολογίας, με τους πάσχοντες μοναχικούς ήρωες, καταστρέφουν σποραδικές φραστικές αδεξιότητες. Παραφωνία στη γλώσσα της συλλογής που διατηρεί επίφαση λογιότητας σε αρμονία με το εκάστοτε σκηνικό. Για παράδειγμα, σε ένα σύντομο διήγημα όπως «Ο ναυαγός», ακόμη και μια λεκτική αστοχία να παρεισφρήσει, το αφήγημα έχει προδοθεί. Επ' ευκαιρία, προς τι η καταληκτική φράση, «Ο κίνδυνος μιας πιθανής επιστροφής είχε οριστικά περάσει», αφού συνιστά προφανές επιμύθιο. Πρωταρχική αρετή μιας παράξενης ιστορίας είναι η ελλειπτικότητα.

Ο συγγραφέας ελκύεται από την ανησυχαστική πλευρά των πραγμάτων. Με τα αποτρόπαια φονικά στο ομότιτλο της συλλογής διήγημα ή τους απανωτούς, συμπτωματικούς θανάτους στον «Υποβολέα» θηρεύει τις έντονες εντυπώσεις, κάποτε και βιάζοντας δομικά το διήγημα. Ωστόσο μια - δυο άλλες ιστορίες του βιβλίου δείχνουν πως μπορεί να κινηθεί και πέραν του χώρου του εξαιρετικού και αλλόκοτου. Ενδεικτικό το «H νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής», με μότο από το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Το Χριστός Ανέστη του Γιάννη». Οπως ο παπαδαμάντειος ήρωας, ο Γιάννης του Λέκα, έτσι και ο πιτσιρικάς του Αστερίου «είχε βαρεθεί τη Σαρακοστήν, επόθει το Πάσχα». Και αυτός «ηυφραίνετο ψάλλων το "Χριστός Ανέστη"» και ζητώντας συγγνώμη. Δεν είχε κλέψει σανίδια, όπως ο ήρωας του Παπαδιαμάντη, μόνο «μέγιστες σκανταλιές» είχε κάνει, προπαντός κατά την περιφορά του Επιταφίου. Ενα διήγημα χωρίς θανάτους και επταδάκτυλους αλλά χαριέστατο. Μένουμε με την εντύπωση πως οι παράξενες ιστορίες, αν και συνιστούν ένα ευοίωνο ξεκίνημα, μπορεί τελικά να μην είναι το προσφυέστερο έδαφος για τον Αστερίου.



ΜAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-06-2003